2016، سال تلخ دنیا

دیپلماسی ایرانی: سال 2016 از نگاه بسیاری از تحلیلگران و ناظران و صاحب نظران یکی از تلخ ترین سال های هزاره جدید بوده است. رشد شدید تروریسم در اروپا و ایالات متحده، آغاز سیل مهاجرت از خاورمیانه و آفریقا به اروپا، صعود جریان های افراطی در سراسر دنیای غرب و همچنین پیروزی افراط گرایان در انتخابات متعدد جهان، بارزترین آن ایالات متحده امریکا، سبب شد تا سال 2016 با ترس به پایان برسد و بسیاری به این اعتقاد برسند که سال 2017 سالی سخت تر از 2016 باشد. بارزترین اتفاقات سال گذشته را می توان در این موارد خلاصه کرد؛ انتخابات ریاست جمهوری امریکا، خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا موسوم به برگزیت، جنگ داخلی سوریه و آزادسازی حلب، جنگ عراق با داعش و آغاز عملیات موصل، تروریسم در اروپا و صلح اعراب و اسرائیل که در نهایت به تصویب قطعنامه مهم محکومیت شهرک سازی ها در سرزمین های اشغالی انجامید.

انتخابات ریاست جمهوری امریکا

انتخابات امریکا یکی از پیچیده ترین، بحث برانگیزترین و جنجالی ترین انتخابات نه تنها در سال 2016 بلکه در هزار سوم محسوب می شود. هیچ انتخاباتی در امریکا تا این اندازه جنجال برانگیز نبوده است. پیروزی دونالد ترامپ و شکست هیلاری کلینتون در حالی که کلینتون در حدود 2.5 میلیون رای بیشتر از ترامپ به دست آورد اما در انتخابات الکترال ها شکست خورد، شگفتی بسیاری را برانگیخت. کلینتون در حالی در این انتخابات باخت که اکثر نظرسنجی ها پیش بینی می کردند که وی پیروز قاطع انتخابات است. شکست کلینتون جامعه روشنفکری، مردم تحصیل کرده، دانشجویان و خلاصه اکثریت قشر متوسط امریکا را شوکه کرد. واقعا هیچ کس نفهمید کسی که حتی در میان هم حزبی هایش آماج شدیدترین انتقادها بود و همه تلاش می کردند از او دوری کنند و اظهارات جنجال برانگیز و رفتارهای رقت بارش او را به چهره ای غیرمحبوب تبدیل کرده بود، چگونه انتخاب شد. ترامپ از مهاجران تا مسلمانان، از رقبای دموکرات تا هم حزبی هایش از همه متنفر است و با اروپایی ها، چینی ها و عرب ها سر ناسازگاری دارد. تنفرش از چینی ها و مسلمانان و مهاجران و مکزیکی ها را به صراحت بیان کرده است. وی می گوید از هیچ کدام از شعارهایش دست نکشیده و می خواهد از دیوارکشی در مرز مکزیک تا سخت گرفتن به مهاجران را عملی کند. در کنار این همه نفرت به شدت شیفته ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه است. با او روابط دوستی دارد، شریک اقتصادی کشورش بوده و گفته است که می خواهد رابطه ای متفاوت با او ایجاد کند. تعریف و تمجیدش از پوتین آن قدر زیاد بوده که بسیاری از آینده روابط جهانی امریکا و روسیه ترسیده اند. این نگرانی زمانی زیاد می شود که سازمان امنیت امریکا رسما اعلام کرده که روسیه مستقیما در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده دخالت کرده، دستگاه های شمارش آرا و دیگر ملزومات الکترونیکی انتخابات را هک کرده و به صورت غیرمستقیم به نفع دونالد ترامپ وارد عمل شده است. دنیا از آینده دولت ترامپ می ترسد. غیر از روسیه و تعدادی از کشورهای عربی و خاورمیانه، تقریبا همه از ترامپ می ترسند، بیش از همه اروپایی ها و آسیایی ها. سال 2017 سال جنجال برانگیز ترامپ خواهد بود. کسی که می خواهد شرکت های امریکایی را به سرزمین مادری برگرداند و به دنیا اعلام جنگ اقتصادی داده است. کسی که اروپایی ها را پیرهای مفت خور می داند و اعراب را تروریست پرورهایی که نفت شان تمام شده و باید سرشان را برید. 

برگزیت

خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا یکی دیگر از اتفاقات مهم و در عین حال شگفت انگیز سال گذشته بود. در حالی که دیوید کامرون، نخست وزیر سابق و دیگر اعضای دولت او تلفن به دست از مردم می خواستند که به برگزیت رای ندهند و بگذارند بریتانیا همچنان در اتحادیه اروپا قدرتی مهم باقی بماند و نظرسنجی ها حاکی از رای منفی مردم به خروج از برگزیت بود، در کمال ناباوری مردم انگلیس رای به خروج از برگزیت دادند و باز هم نظرسنجی ها اشتباه از کار در آمدند. انتخابات امریکا و برگزیت هر دو ثابت کردند که نظرسنجی ها تا چه اندازه غیردقیق و پراشتباه هستند. در حالی که بسیاری از ناظران نظرسنجی ها را به دروغ گویی متهم می کنند و آنها را ابزاری برای گمراه حقیقت توصیف کرده اند. بسیاری از کارشناسان خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا را در زمره صعود جریان های دست راستی و افراطی پوپولیست در جهان غرب می دانند. به ویژه که نایجل فاراژ، رهبر کمپین خروج انگلیس از اتحادیه اروپا از دوستان نزدیک پوپولیست های جهان از جمله دونالد ترامپ، مارین لوپن، رئیس حزب راست گرای افراطی جبهه ملی فرانسه، ویکتور اوربن، نخست وزیر مجارستان و یاروسواف کاچینسکی، نخست وزیر سابق و رهبر پوپولیست های لهستان محسوب می َشود. همه اینها مدافع تضعیف اتحادیه اروپا، خروج از این اتحادیه و برخورد با مهاجران هستند. خروج بریتانیا از برگزیت سبب استعفای دیوید کامرون شد که تا آخرین روزها ناراحتی خود را از این اتفاق پنهان نمی کرد. حالا خانم ترزا می، هم حزبی کامرون نخست وزیر انگلیس است. اما کامرون نمی دانست حتی خانم می هم از طرفداران خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا است. آن چه انگلیسی ها را پس از انتخابات برگزیت شگفت زده کرد، شیوع ناباورانه دروغ و ریاکاری در میان رهبران سیاسی شان بود. کسانی که در افکار عمومی یک چیز می گفتند و در خفا کار دیگری می کردند. افرادی که خود را در انتخابات برگزیت به خوبی نشان دادند.

جنگ سوریه

جنگ سوریه در سال گذشته وارد پنجمین سال خود شد. اما بر خلاف سال های گذشته سال 2016 ارتش سوریه توانست دستاوردهای مهمی به دست آورد و جای پای خود را تثبیت کند و از سقوط فاصله بسیاری بگیرد. اوج آن آزادسازی حلب بود که همه روند جنگ سوریه را تغییر داد. با آزادسازی حلب مخالفان اسد تقریبا از هم پاشیدند. آنها یا به گروه های تروریستی مثل داعش و جبهه النصره پیوستند یا سرخورده شدند و در پناهگاه های خود خزیدند. بعد از آزادسازی حلب ثابت شد که امریکا دیگر نمی خواهد طرفی از بحران سوریه باشد. روسیه فصل الخطاب همه شد و تقریبا امریکا از عرصه سیاسی سوریه کنار رفت. با کنار رفتن امریکا کشورهای اروپایی از جمله فرانسه و انگلیس که هر دو ادعایی در قبال سوریه داشتند نیز به طور خودکار کنار گذاشته شدند. ترکیه اما موضعی متفاوت گرفت و به جمع روس ها پیوست. ترکیه که از مدافعان سرسخت سرنگونی بشار اسد بود، آشکارا تغییر موضع داد و در کنار ایران و روسیه ایستاد. ترکیه در بحث آزادسازی حلب نقش مهمی ایفا کرد و توانست با میانجی گری در بسته شدن پرونده این شهر استراتژیک و مهم سوری کمک کند. اما عربستان سعودی و متحدان عربش شکستی سنگین را تجربه کردند تا سال 2016 را با شکستی مضاعف به پایان رسانده باشند. حالا بشار اسد در حالی وارد سال 2017 می شود که دیگر بشار اسد قبل نیست. کسی است که به آینده امیدوار است، ارتشش به همراه متحدانش جنگ سخت را برده است و می رود تا دوره ای جدید را تجربه کند. او این پیروزی را مدیون روسیه و ایران است.  

جنگ عراق

ارتش عراق سال 2016 را با شکست داعش در استان الانبار، بزرگترین استان عراق آغاز کرد. با این پیروزی ارتش عراق اگرچه تلفات بسیاری داد اما روحیه تازه ای یافت و درک کرد که می تواند روی پای خود بایستد و به کمک نیروهای داوطلب مردمی (حشد الشعبی) به فکر احیای خود باشد و در مبارزه با تروریسم و پدیده شوم داعش موفق عمل کند. ارتش عراق سال 2016 را با آغاز عملیات طولانی و سخت موصل آغاز کرد. در صورتی که موصل آزاد شود می توان گفت که داعش به طور کامل در عراق شکست خورده است. موصل دومین شهر بزرگ عراق است که نزدیک به 2.5 میلیون نفر جمعیت دارد. اما در کنار بحث های امنیتی و مبارزه با تروریسم، بحث های سیاسی عراق نیز مطرح بود. تابستان 2016 اوج بحران های سیاسی عراق بود. در پی آن حیدر العبادی، نخست وزیر عراق وزرای خود را برکنار کرد و وزرای تکنوکرات را به جای آنها برگزید. تغییراتی که بسیاری نسبت به واقعی بودن آن تردید دارند. مقتدا صدر در سال گذشته جنجال برانگیزترین چهره عراقی بود که طرفدارانش را در برابر کاخ نخست وزیری عراق بسیج کرد و از آنها خواست برای تشکیل دولت تکنوکرات تظاهرات کنند. تهییج آنها باعث شد تا معترضان به کاخ نخست وزیری و پارلمان هجوم ببرند و کشور را به تعلیق درآورند. بعد از آن اعتراض های مردمی که صدر تلاش می کرد از آنها بهره برداری سیاسی کند از شور و هیجان مردمی افتاد و صدر نیز ترجیح داد دوباره به حاشیه رود. اما سال گذشته سال تلخ حوادث تروریستی در عراق نیز بود. بنا به آمار سازمان ملل در سال 2016 نزدیک به 12 هزار عراقی در پی فعالیت های تروریستی جان خود را از دست دادند. بغداد در روزهای آخر 2016 نیز از فعالیت های تروریستی در امان نماند.

تروریسم در اروپا

اروپا یکی از خونین ترین سال های خود را در یک دهه اخیر پشت سر گذاشت. در ماه مارس حادثه تروریستی بروکسل اروپایی ها را شوکه کرد که جان دست کم 34 نفر را گرفت و 136 نفر دیگر را زخمی کرد. این حادثه بحث مهاجران و لزوم کنترل بیشتر آنها را دوباره بر سر زبان ها انداخت. حادثه ای که در پی سه انفجار هم زمان – دو انفجار در فرودگاه و یک انفجار در مرکز شهر – روی داد. بعد از آن اروپا تابستان را با ترس و دلهره گذراند. حوادث تروریستی آلمان باعث شد تا مردم این کشور طعم ترس از تروریسم را لمس کنند. آلمانی ها کریسمس 2016 را نیز با یک حادثه تروریستی آغاز کردند، از حمله با چاقو به مردم در قطارهای بین شهری تا حمله افراط گرایان دست راستی به مردم در اعتراض به فعالیت های اسلام گرایان تندرو و همچنین آزار جنسی زنان در مراسم کریسمس که بسیاری گفتند اقدامی هماهنگ شده و سازمان یافته بود، همگی حوادث بودند که در ماه های اول سال 2016 روی دادند. در روزهای آخر سال نیز یک عضو داعشی با کشتن یک راننده لهستانی کامیون او را ربود و با حمله به جمعیت مردم حاضر در یک بازار محلی در برلین 12 نفر را کشت و 50 نفر دیگر را زخمی کرد. اما خونین ترین حادثه تروریستی در پاریس روی داد. ماه ژوئیه و در روز ملی فرانسه یک عضو داعش با راندن کامیون به مردمی که در جشن ملی کشورشان شرکت کرده بودند حمله کرد و 86 نفر را کشت و 150 نفر زخمی شدند. ترس از تروریسم سراسر اروپا را فرا گرفته است. اروپایی ها فکر می کنند سال 2017 می تواند حوادثی به مراتب تلخ تر از سال گذشته در انتظارشان باشد.

صلح فلسطین و اسرائیل

پرونده مذاکرات صلح فلسطینیان و اسرائیلی ها در سال 2016 اصلا حال و روز خوبی نداشت. به خصوص که با بهبودی روابط عربستان و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با اسرائیل، فلسطینیان بیش از هر زمانی احساس سرخوردگی کردند. در سال 2016 امریکایی ها نیز از پیگیری مذاکرات صلح ناامید شدند. پافشاری اسرائیل به تداوم شهرک سازی ها سبب شد تا مذاکرات صلح عملا تعطیل شود. فلسطینیان و به همراه آنها اروپایی ها و امریکایی ها به این نتیجه رسیده اند که تا زمانی که دولت راست گرای افراطی بنیامین نتانیاهو بر سر کار است، اسرائیل دنبال صلح نخواهد بود. دولت نتانیاهو در این سال حتی در ظاهر نیز مذاکرات را پیگیری نکرد تا پرونده صلح فلسطین و اسرائیل در کما باقی بماند. با این حال آخرین ماه سال 2016 اتفاقی خوب برای فلسطینیان روی داد. تصویب قطعنامه سازمان ملل با رای ممتنع ایالات متحده علیه شهرک سازی های اسرائیل در مناطق اشغالی سبب شد تا برای نخستین بار فلسطینیان دریابند کسی هم هست در جامعه جهانی به فکر آنها باشد. هر چقدر که تصویب این قطعنامه فلسطینیان را خوشحال کرد، اسرائیلی ها را عصبانی کرد. برخوردهای تند و آنی نتانیاهو در احضار سفرای کشورهای رای دهنده به سود قطعنامه، تشدید تنش میان تلآویو و واشنگتن، کاهش سطح روابط اسرائیل با برخی کشورهای حامی این قطعنامه و همچنین قطع همکاری های اسرائیل با سازمان ملل سبب شد تا سال 2016 پایانی متفاوت برای پرونده صلح فلسطینیان و اسرائیلی ها رقم بزند.