ایران بر خلاف ترکیه و عربستان منبع ثبات منطقه است

نویسنده: نیک باتلر – استاد و رئیس موسسه «کینگز پالیسی» در دانشگاه کینگز لندن، سرمایه گذار و مشاور اقتصادی در حوزه انرژی

دیپلماسی ایرانی: قرارداد نفتی اخیر میان شرکت «رویال داچ شل» و ایران به منظور اکتشاف و استحصال ذخائر نفت و گازی این کشور، گام بزرگ دیگری در مسیر تحول ایران در طی 18 ماه گذشته و تبدیل شدن از یک کشور منزوی و مطرود بین المللی به قطب اصلی سرمایه گذاری در منطقه است. اما پیشرفت های ایران به همین جا محدود نخواهد شد و بدون شک موفقیت های بزرگ دیگری نیز در راه است، به عنوان مثال ایران این توانایی را دارد تا به منبع ثبات و آرامش منطقه خاورمیانه تبدیل شود. در حقیقت، پس از گذشت یک سال پرتلاطم دیگر در خاورمیانه، در حال حاضر ایران تنها کشور بزرگی است که توانسته سال 2016 را چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ سیاسی مقتدرانه به پایان برساند.

عراق همچنان به واسطه درگیری های داخلی در این کشور، اوضاع بحرانی و آشفته ای دارد و به رغم ائتلاف گسترده نظامی و حمایت از سوی دیگر کشورها، عملیات نظامی این کشور به منظور بازپسگیری موصل از دست گروه تروریستی داعش بیش از آن چه تصور می شد، به طول انجامیده است.

از سوی دیگر عربستان سعودی نیز در نهایت مجبور شد تا به استراتژی بلندمدت خود پایان داده و از وادار کردن کشورهای دیگر برای کاهش تولید نفت دست بردارد و در عوض متعهد شده تا به منظور ایجاد ثبات در بهای نفت، تولید نفت خود را روزانه 486 هزار بشکه کاهش دهد. از سوی دیگر، اصلاحات اقتصادی در دست انجام در عربستان سعودی تاکنون نتیجه ای در بر نداشته و استانداردهای زندگی در این کشور در حال تنزل است.

سوریه نیز در بحبوحه جنگ داخلی حل نشده خود باقی مانده و ترکیه هم پس از کودتای نافرجام تابستان گذشته در این کشور، درگیر مشکلات داخلی خود است. در چنین شرایطی ایران به عنوان یک قدرت تأثیرگذار در منطقه در حال ظهور است.

انعقاد توافق هسته ای توانست به سوءظن های ایجاد شده در مورد فعالیت های احتمالی ایران در زمینه توسعه تسلیحات هسته ای پایان دهد و پس از انعقاد این توافق روابط میان ایران و دیگر کشورهای جهان دوباره از سر گرفته شد. کشورهای خارجی به رغم تحریم های باقی مانده آمریکا علیه ایران، در حال سرمایه گذاری در این کشور هستند. در نشست ماه نوامبر تولیدکنندگان نفت اوپک، ایران موفق شد تا سهمیه تولید کنونی خود را در مقابل دیگر کشورهای عضو، حفظ کند و بدین ترتیب به یک قدرت محوری در سازمان اوپک تبدیل شود. اگرچه ایران با مشکلات بسیاری روبه روست اما بی تردید این کشور در مسیر تغییر و پیشرفت قرار گرفته است. شاید مهم ترین فاکتور دخیل در این تغییر این باشد که ایران دارای یک فرهنگ سیاسی واقعی و اصیل، ملتی قابل اعتماد و تاریخی طولانی است و خلقت آن تصادفی و در نتیجه جابجایی خطوط روی نقشه نبوده است.

تولید نفت ایران از ابتدای سال 2016 در حدود 600 هزار بشکه در روز افزایش داشته است. اگر دوران رکود بهای نفت همچنان ادامه یابد (که احتمال آن نیز بسیار بالاست)، ایران با داشتن ذخائر عظیم نفت و گازی، حتی با وجود بهای کم نفت باز هم شرایط مناسبی خواهد داشت (بر اساس آمار ارائه شده از سوی شرکت بریتیش پترولیوم (BP)، ذخایر قابل برداشت نفت خام ایران در حدود 157 میلیارد بشکه و ذخائر گاز طبیعی قابل برداشت این کشور نیز در حدود 34 تریلیون متر مکعب است).

در طول ماه های اخیر هئیت های فرانسوی، آلمانی و چینی بسیاری به تهران سفر کردند، اما تا پیش از آن که انعقاد قرارداد نفتی میان شرکت نفتی شل با ایران به صورت رسمی اعلام شود، به نظر می رسید که روسیه با انعقاد قرارداد سرمایه گذاری استراتژیک 5 ساله با ایران در ماه ژوئیه، توانسته گوی سبقت را از سایر رقبا برباید و در این زمینه پیشتاز شود. روسیه توانسته تا به گزینه اصلی ایران برای توسعه برنامه صلح آمیز هسته ای این کشور تبدیل شود و بدون شک شرکت های روسی مدیریت بخش اعظمی از 50 پروژه مختلف نفت و گازی ارائه شده از سوی ایران را بدست خواهند گرفت.

اما قرارداد نفتی شل با ایران نشان می دهد برخی از شرکت های غربی حاضرند تا این جایگاه روسیه را به چالش کشیده و در محاسبات خود دیگر توجهی به تحریم های آمریکا نکنند. این قرارداد که به واسطه برخی ملاحضات موقتی اعلام شده، نشان می دهد که شرکت نفتی شل پویایی و بلندپروازی های پیشین خود را مجدداً بازیافته و از اهمیت دسترسی به منابع ارزان قیمت برای رقابت های آتی به خوبی آگاه است. این قرارداد ترس و کمرویی سایر شرکت ها و بازیگران را برملا کرده است؛ شرکت هایی که به خاطر همین ترس و کمرویی اکنون باید برای عقب نماندن از شل تلاش بیشتری کنند.

ایران در نشست اخیر اوپک توانست سهمیه قابل قبولی را کسب کند، اما به نظر می رسد که این کشور محدودیت تولید 3.8 میلیون بشکه در روز را برای مدت زیادی قبول نخواهد کرد. با توجه به مشارکت شرکت های روسی و شل در صنعت نفت و گاز ایران، به نظر می رسد ایران به آسانی و به سرعت می تواند یک میلیون بشکه دیگر به تولیدات روزانه خود اضافه کند. در دهه 1970 و پیش از انقلاب اسلامی ایران، این کشور روزانه 6 میلیون بشکه نفت تولید می کرد. از آنجایی که ایران برای بیش از دو دهه در انزوا و تحریم بوده، احیاء و بازسازی زیرساخت های اساسی در این کشور نیازمند سرمایه است و در شرایط کنونی تولید نفت آسان ترین راه ممکن برای تأمین سرمایه لازم است. با گذشت زمان، دیگر تولیدکنندگان نفت اوپک نیز مجبور خواهند شد تا کنار رفته و راه را برای افزایش سطح تولیدات ایران باز کنند.

اما سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا روند پیشرفت ایران توسط دولت جدید آمریکا متوقف خواهد شد؟ دونالد ترامپ در طول رقابت های انتخاباتی خود توافق هسته ای ایران را یکی از بدترین توافقاتی دانست که تاکنون منعقد شده است؛ اما این سخنان وی بیشتر جنبه تبلیغاتی داشته و این انتقادات بیش از آن که متوجه ایران باشد، باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا و هیلاری کلینتون را هدف گرفته بود.

«رابرت کاگان» بر این باور است که حمله نظامی دولت ترامپ به ایران امری غیرممکن و غیر قابل تصور است و من هم در این زمینه با وی موافق هستم. به نظر می رسد که انجام مذاکرات مجدد بر سر توافق هسته ای ایران از احتمال بیشتری برخوردار باشد و ایرانی ها نیز آن قدر مهارت و تجربه دارند که بدانند دستیابی به یک توافق دوجانبه سودمند با آمریکا برای آنان بسیار آسان و در دسترس خواهد بود.

همکاری شل در بخش نفت و گاز ایران موجب خواهد شد که اعمال فشار بر دولت جدید آمریکا افزایش یافته تا شرکت های آمریکایی نیز بتوانند در شرایط برابری با شرکت هایی همچون شل رقابت کنند. از آن جا که ترامپ یک تاجر است بدون شک طرفدار توافقات تجاری خواهد بود و توافقاتی از این دست می تواند فراتر از حوزه انرژی رفته و حوزه های دیگر را نیز در برگیرد.

ایران در طول 40 سال گذشته از نگاه بسیاری همواره منشاء بی ثباتی در منطقه خاورمیانه بوده است اما اکنون می تواند از قدرت مسلم خود استفاده کرده و به منبع ثبات و آرامش منطقه خاورمیانه تبدیل شود؛ امری که متحدان سنتی آمریکا همانند عربستان سعودی و ترکیه هرگز قادر به انجام آن نیستند. در موضوعاتی همچون سوریه، لبنان، مبارزه علیه گروه داعش و تروریسم، که به نظر از اولویت های اصلی دونالد ترامپ هستند، مشارکت و همکاری ایران قطعاً مهم و مثبت خواهد بود. سال 2016 سالی پر از تغییر و تحول در همه حوزه ها بود، و اکنون به نظر می رسد محدودیت های پیشین یکی یکی در حال برطرف شدن هستند. سازماندهی استراتژیک مجدد منافع که تا یک سال پیش خیالی و دست نیافتنی می نمود، اکنون کاملاً ممکن و دردسترس است.

منبع: فایننشال تایمز / مترجم: زهره شهریاری