ریاض نمی خواهد عابربانک قاهره باشد

نویسنده: جورجیو کافیرو

دیپلماسی ایرانی: برای چندین دهه است که اتحاد بین مصر و عربستان سعودی به عنوان تکیه گاهی برای نظم ژئوپولیتیک مورد نظر طرفداران غرب در خاورمیانه و شمال آفریقا، خدمت می کند. از سال های 1970 قاهره و ریاض با منافع و نگرانی های مشترک و فرصت های یکسان روابطی قوی بین پرجمعیت ترین کشور جهان عرب و ثروتمندترین آن برقرار کرده اند.

مصر در سال های اخیر با چالش های بزرگ امنیتی، سیاسی و اقتصادی مواجه است که وابستگی آنها را به پادشاهی غنی از نفت برای کمک های مالی افزایش داده است. سعودی ها، برای مدتی طولانی متکی به حمایت خارجی برای مسائل دفاعی هستند و به مصر به عنوان یک نیروی نظامی قوی و باتجربه برای مقابله با تهدیدها نگاه می کنند. تهدیدهایی که عربستان آن را عملیات «تجاوزکارانه» ایران در سراسر منطقه عنوان می کند.

هرچند به تازگی روابط قاهره و ریاض به طور قابل توجهی خراب شده است. در ماه اکتبر مصر در مورد سوریه و آتش بس در حلب در کنار روسیه ایستاد. این حرکت احساس خیانتی غیرمنتظره برای عربستان سعودی به حساب می آید که در چند سال گذشته با محور ایجاد شده میان مسکو، تهران، حزب الله و دمشق در سوریه به شدت مخالف بوده است. عبدالله معلمی، نماینده ریاض در سازمان ملل حرکت قاهره را «دردناک» توصیف کرد و فقط چند روز بعد شرکت سعودی آرامکو از قصد خود برای به حالت تعویق درآوردن تحویل نفت به مصر (کشوری که به طور مداوم در معرض خطر بحران انرژی است) خبر داد.

تغییرات استراتژیک

در زیر سطح چنین تصمیم گیری های بی سابقه ای تغییرات گسترده ای در حال انجام است و تنش ها در روابط دوجانبه افزایش پیدا کرده است. به عبارت دیگر در بین رهبران امروزی در قاهره و ریاض، ادامه راهی را که زمانی حسنی مبارک و ملک عبدالله در گذشته بین دو کشور عمده عرب سنی طی کرده بودند، دیده نمی شود.

یکی از عوامل اصلی حمایت قوی ریاض از دولت مرسی در مصر سال 2013 سلف شاه سلمان، ملک عبدالله بود که بین سال های 2005 تا 2015 حکومت کرد. او هم زمان می خواست با ایران و اخوان المسلمین مقابله کند. رهبر فعلی پادشاهی سعودی به این نتیجه رسیده است که اخوان المسلمین یک شریک تاکتیکی برای ریاض در مبارزه با ایران است.

از سوی دیگر مقامات مصری که از سال 2013 قدرت را به دست گرفته اند به اندازه همتایان عربستانی به ایران به عنوان یک نگرانی نگاه نمی کنند. در نتیجه مصر در سال های اخیر موضع تند ضد ایرانی که مبارک برای سال ها دنبال می کرد را نپذیرفته است. عبدالفتاح السیسی اولویت خود را مقابله با اخوان المسلمین و سایر گروه های اسلامی اهل سنت قرار داده است و حداقل تا حدی علاقه به کاوش روابط بهتر با تهران دارد.

سیاست داخلی مصر

بدون شک افکار عمومی در مصر تحت تاثیر تصمیم گیری شخصی سیسی برای رودررویی با عربستان قرار گرفته اند. اگرچه 25 درصد از مردم مصر زیر خط فقر زندگی می کنند و این کشور با مشکلات اقتصادی وخیمی مواجه است، بسیاری از مردم مصر احساسات ناسیونالیستی شدیدی به خصوص درباره مفاهیمی مانند حاکمیت دارند. تصویر سیسی اگر بخواهد بیش از حد وابسته به عربستان سعودی و دیگر قدرت های عربی حاشیه خلیج فارش شود خطر عمده سیاسی برای آینده رئیس جمهور خواهد بود. عواقب بازید ماه آوریل ملک سلمان از مصر که در آن مقامات قاهره برای بازگشت دو جزیره در دریای سرخ به کشور پادشاهی توافق کردند، باعث اعتراضات شدید در میان مردم مصر شد و در نهایت دادگاه روند انتقال را متوقف کرد.

متغیر دیگر در این بازی، مخالفت سیاسی، اجتماعی و مذهبی درباره وهابیت عربستانی در میان بخش زیادی از مردم مصر است. جمال عدالناصر، رئیس جمهور سابق این کشور موقعیت عربستان سعودی در جهان عرب را به چالش کشیده بود. او اغلب در سخنرانی های پرشور خود نسخه پادشاهی عربستان را «ارتجاعی» و «عقب مانده» توصیف می کرد در حالی که حاکمان عربستان سعودی را عروسک غربی ها می خواند و آنها را به همدستی با خشونت اسرائیل علیه اعراب متهم می کرد. هنوز افکار این چنینی ناصر در میان بخش عمده ای از جامعه مصر محبوب است.

در اواخر ماه اوت، مصر، امارت متحده عربی و روسیه در یک کنفرانس از وعاظ و مقامات اسلامی در گروزنی پایتخت چچن شرکت کردند. بسیاری از کشورهای اسلامی، شرکت کنندگان در این کنفرانس را مورد ستایش قراد دادند. سوال کلیدی کنفرانس این بود که «سنی واقعی چه کسی است؟» در این کنفرانس از تمامی دانشگاه های معتبر مصر، مراکش، تونس و یمن حضور داشتند اما هیچ موسسه ای از عربستان حضور نداشت.

آینده روابط مصر و عربستان سعودی

از زمان کودتای 3 جولای 2013، عربستان سعودی و دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس، ده ها میلیارد دلار کمک مستقیم و وام در اختیار مصر قرار دادند. با این حال در مارس 2015 شاه سلمان سرخوردگی کلی عربستان را نشان داد و «خط قرمز» را برای قاهره مشخص کرد تا دنبال کننده سیاست های مخالف با پادشاهی درباره مسکو، تهران و بغداد نباشد.

تنش بین مصر و عربستان در سخت ترین زمان پادشاهی در حال وقوع است. سقوط قیمت نفت و کاهش بودجه کشور، جنگ پرهزینه یمن و بحران ادامه دار در سوریه جایی که عربستان در نظر دارد به حضور اسد پایان دهد. عربستان سعودی خیلی روشن به مصر پیغام داده که دیگر این کشور غنی از نفت به مانند یک دستگاه عابربانک برای مصر کار نخواهد کرد و اگر حمایت عربستان را می خواهد باید حداقل با سیاست های این کشور همراهی کند.

سیسی با درک اهمیت و ارزش استراتژیک کشورش برای عربستان صعودی قصد دارد محاسبه گرانه قماری سخت را با عشوه گری برای روسیه، ایران و عراق آغاز کند. نه قاهره و نه ریاض نمی توانند به طور کامل از یکدیگر دوری کنند اما هر دو می دانند که رابطه آنها در حال جدایی است.

منبع: لوب لاگ/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 32