اربابان جنگ در سوریه و عراق

نویسنده: کریستوفر هیل، سفیر سابق آمریکا در عراق

دیپلماسی ایرانی: داستان تراژیک دو شهر در خاورمیانه ـ حلب در سوریه و موصل در عراق ـ از فقدان اساسی یک اجماع در منطقه و فراتر از آن در جامعه بین المللی صحبت می کند. فقدان مدیریت در نظم بین المللی تا حد زیادی امکان پایان دادن به این درگیری ها را پیچیده می کند.

هنگامی که سرانجام درگیری خونین در سوریه به پایان برسد، هیچ رژه پیروزی ای و هیچ لحظه ای از تطهیر ملی وجود نخواهد داشت. به احتمال زیاد، آنچه باقی خواهد ماند یک آرایش سیاسی است که سوریه را در مرزهای فعلی خود با خودمختاری های محلی که نشان دهنده تنوع است ـ حداقل در مقطع فعلی ـ رها خواهد کرد. هیچ کس خوشحال نخواهد بود. سازوکاری برای یک دولت مدنی وجود نخواهد داشت و هیچ سازمانی برای ایجاد یک اجماع اجتماعی یا حاکمیت قانون موجود نخواهد بود.

تا زمانی که اصولی کلی برقرار نشود، جنگ هرگز واقعا به پایان نخواهد رسید. آتش بس زمانی واقعا موثر خواهد بود که طرف های درگیر در نهایت به درکی یکسان از مجموعه ای از اصول که مورد توافق جامعه بین المللی است برسند و بخواهند که آینده کشور را شکل درستی بدهند.

جنگی مانند جنک سوریه در منطقه بی سابقه نیست. جنگ داخلی لبنان حتی از جنگ فعلی هم طولانی تر بود: از سال 1975 تا 1990، تعداد مشابهی کشته و پناهنده به جا ماند و زمانی که همه می گفتند دیگر کار به پایان رسیده، تقریبا تعداد مشابهی آتش بس ناموفق هم ایجاد شد. جنگ فعلی سوریه هنوز حتی به اندازه نیمی از آن جنگ وحشتناک طول نکشیده است اما هیچ نشانه ای هم از خسته شدن طرف های درگیر وجود ندارد.

جامعه بین المللی از جنگ سوریه بیشتر از جنگ لبنان متاثر شده است چرا که این جنگ، جهان را بیشتر به چالش گرفته درحالی که جامعه جهانی به تاثیر خود بیشتر امید داشت. هجوم پناهندگان ابتدا در منطقه به وجود آمد به خصوص در اردن، لبنان، ترکیه و حتی عراق. اما خیلی زود، جریان پناهندگان به سمت اروپا و جاهای دیگر کشیده شد که تنش های سیاسی در کشورهایی را به وجود آورد که از مرزهای درگیری، بسیار دور هستند. جمعیت پناهندگان که از مرزهای کشورهای اروپایی، یکی بعد از دیگری عبور می کردند، خشم بسیاری از اروپایی ها را موجب شد آن هم در عصری که عصر جهانی شدن نام دارد.

فقدان یک اجماع بین المللی در سوریه، که در شکست دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد برای رسیدن به یک توافق منعکس می شود، موجب شده که وضعیت در زمین بازی مدام بدتر شود. سوخت جنگ توسط گروه های کوچک و بزرگ درگیر در خاورمیانه تامین می شود و هیچ اعتماد به نفسی در سیستم بین المللی برای مقابله با این مساله وجود ندارد. مشارکت مستقیم روسیه در جنگ نیز بحران را عمیق تر کرده است.

مداخله روسیه به نمایندگی از بشار اسد رئیس جمهور سوریه، باعث شده که روابط آمریکا و روسیه وخیم تر شود. مساله ای که می تواند خطر درگیری در نقاط دیگر جهان را نیز بیشتر کند. وزیر امور خارجه آمریکا جان کری و همتای روسی اش سرگئی لاوروف تاکنون موفق به پیدا کردن هیچ راه حل قابل اجرایی برای پایان دادن به جنگ نشده اند.

همه مشتاقانه به دنبال روزی هستند که کری و لاوروف از اتاق مذاکره بیرون بیایند و توافق بر سر مجموعه ای از اصول که پایان جنگ و هدایت سوریه به سمت آینده را تضمین می کند اعلام کنند. توافقی که به اجماع جامعه بین المللی و بازیگران محلی منجر شود. تنها زمانی که طرف های درگیر بتوانند آینده پس از جنگ را تصور کنند، آتش بس کارا خواهد بود. هیچ کس نمی خواهد صلاح را به نفع دیگری کنار بگذارد وقتی هنوز آینده معلوم نیست.

در موصل، جنگ یک جنگ داخلی نیست. برخلاف سوریه، در آن نیروهای مبارز علیه داعش می جنگند. جنگی به قصد نابودی. بر خلاف تهاجم روسیه و سوریه در حلب، اعراب عراق، کردها و مشاوران آمریکایی به احتمال زیاد برای ماه ها روی نحوه حمله و پیش بینی مسائل کار کردند، تا از موفقیت پیش از آغاز درگیری اطمینان حاصل کنند.

اما به وضوح روشن است که برای ریشه کن کردن داعش چیزی به مراتب بیشتر از یک ائتلاف موفق جنگی لازم است. بسته به این که جنگ چطور به پایان برسد خواهیم فهمید که آیا در عراق یک دولت چندفرقه ای ظهور می کند یا مجموعه ای از نواحی فرقه ای و قومی. سنی ها به نظر می رسد که نمی خواهد هیچ بخشی از دولت اکثریت شیعه در بغداد باشند حتی اگر ارتش عراق (همراه با کردها) بزرگترین نقش را در مبارزه علیه داعش داشته باشد.

این جدایی شیعه و سنی در عراق به اندازه کافی دردسرساز است اما نشانه های انشقاق عمیق تر و مشکل تری در حال پدید آمدن است. ترکیه با هویت خود در مبارزه است و این مبارزه را به خارج از مرزهایش تحمیل کرده. در بیانیه ای بسیار مضر رئیس جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان که کشورش در 100 سال اخیر مرزهای آرامی با عراق داشته است مدعی شد چنانچه نیروهای مردمی عراق (حشد الشعبی) حملات خود به شهر «تلعفر» در عراق را آغاز کنند، ترکیه قادر خواهد بود به این حملات واکنش نشان دهد. اکثریت قریب به اتفاق ساکنان شهر تلعفر را ترکمن های عراقی تشکیل می دهد. اردوغان سوءظن ها را تایید کرده است و این شرایط امکان بروز خشونت در عراق را بیشتر می کند.

این که جنگ چگونه در حلب و موصل به پایان می رسد به روشن شدن وظایف پیش رو کمک می کند. اما تا آن زمان روسیه، آمریکا، ترکیه، عربستان سعودی و دیگران باید در کنار هم جمع شوند و مجموعه ای از اصول را فراهم کنند که هدایت به سمت صلح را امکان پذیر کند، وگرنه قتل عام ادامه پیدا خواهد کرد.

منبع: پراجکت سیندیکیت/ مترجم: روزبه آرش