حمام خون در انتظار عراق بعد از داعش

نویسنده: دنیل ال. دیویس

دیپلماسی ایرانی: شاید آن طور که فکر می کنیم، داعش بزرگترین مشکل عراق نباشد. در سفری که اواخر اوت به شمال این کشور داشتم با ژنرال بهرام یاسین، یکی از فرماندهان پیشمرگ های کرد، درباره عملیات آزادسازی موصل صحبت کردم. یاسین به عنوان یکی از فرماندهانی که نیروهایش تا پشت شهر موصل رسیده اند، از انتظارات خود درباره عملیات و روزهای پس از آن گفت؛ از جنگ تن به تن با داعشی ها و استفاده تروریست ها از سپر انسانی. یاسین می گوید که داعش ساختمان ها، جاده ها و تقریبا تمام شهر را با بمب های دست ساز بمبگذاری کرده است. او می گوید: «فکر می کنم که با شروع عملیات، ما محله به محله، کوچه به کوچه و گاهی خانه به خانه پیشروی خواهیم کرد.»

اما آن چه در سخنان یاسین نگران کننده است، پیش بینی او از روزهای پس از آزاد سازی موصل بود. یاسین می گوید: «قرار است برای آزاد سازی موصل ائتلافی تشکیل شود که البته اعضایش را نیروهای خارجی کشورهای دیگر تشکیل نمی دهند. تمام کسانی که در این ائتلاف هستند عراقی اند: پیشمرگ های کرد، شبه نظامیان شیعی، و سنی ها.» یاسین با اشاره به این که ارتش امروز عراق ترکیبی از گروه های قومی و مذهبی است که پس از شکست داعش می توانند به راحتی وارد جنگ داخلی دیگری با یکدیگر شوند، می گوید: «یکی از مهمترین نگرانی هایش این است که پیش از آغاز عملیات موصل توافق های سیاسی الزام آوری حاصل نشود. در این صورت اگر محدودیت ها و مسئولیت های هر گروه به طور کامل و روشن مشخص نشده باشد هیچ بعید نیست که مثلا، در طول عملیات نیروهای سنی ته قنداق تفنگ خود را به سر شبه نظامیان شیعی بزنند و ضربات متقابل آنها به یکدیگر آغاز شود. نتیجه می تواند ایجاد باتلاق دیگری مانند حلب در سوریه باشد.»

و این در حالی است که تا کنون اقدامات کمی برای پیشگیری از این شرایط انجام شده است. به لطف ضعف و فساد دولت عراق در بغداد، در حال حاضر هیچ فرماندهی مرکزی قدرتمندی برای رهبری عملیات موصل وجود ندارد. بنابراین، با وجود پیش بینی رسانه ها و سخنان خوشبینانه دولتمردان غربی مبنی بر این که باز پسگیری موصل و آزادی این شهر می تواند پایان بازی جنگ عراق باشد، حقیقت چیز دیگری است. سقوط موصل، البته اگر اتفاق بیفتد، نه تنها پایان جنگ در عراق نیست بلکه احتمالا نقطه آغاز جنگ ویرانگر دیگری در این کشور خواهد بود.

من از گفت وگو با مقام های ارشد دولتی، ژنرال های ارتش، کارشناسان محلی و آوارگانی که در اردوگاه ها زندگی می کنند به این نتیجه رسیدم افرادی که در جبهه مخالف داعش مبارزه می کنند، باور ندارند که در جنگ موصل پیروز خواهند شد. این افراد معتقدند که ریشه کن شدن داعش نیز دردی از عراق دوا نخواهد کرد چرا که از میان رفتن این دشمن واحد نیرومند، می تواند دشمنی ها و نفرت های سرکوب شده فعلی در میان متحدان عراقی ضدداعش را آزاد کند. این آزاد شدن دشمنی ها و اختلافات می تواند حمام خونی به مراتب بدتر از اقدامات داعش در عراق به راه بیندازد.

بر اساس شنیده هایم، واشنگتن برای چنین شرایطی آماده نیست و فکری برای آن نکرده است. اما دولت ایالات متحده باید یک ارزیابی هوشمندانه از اهداف و استراتژی های خود داشته باشد. در غیر این صورت همچنان پول مالیات دهندگان آمریکایی و جان سربازان این کشور را، نه برای پایان جنگ که برای بدتر نشدن شرایط و جلوگیری از تخریب بیشتر بافت اجتماعی عراق هزینه خواهد کرد. بدون درک بهتر از ابعاد نظامی این عملیات پیچیده، بدون بسیج تلاش های انسان دوستانه جهانی، و بدون تلاش های دیپلماتیک قابل توجه در طرف آمریکایی، ما احتمالا شاهد شعله ور شدن جنگ داخلی بزرگتری در سراسر عراق خواهیم بود.   

در حال حاضر نیروهای امنیتی عراق (ISF)، پیشمرگ های کرد، شبه نظامیان شیعی (موسوم به نیروهای بسیج مردمی)، شبه نظامیان قبایل سنی (موسوم به نیروهای بسیج ملی)، شبه نظامیان مسیحی، و نیروهای نظامی کشورهای غربی چون ایالات متحده، بریتانیا، آلمان و برخی کشورهای دیگر در عملیات آزادسازی موصل شرکت خواهند داشت. مدیریت این نیروهای نظامی مختلف، خود به اندازه کافی چالش برانگیز است اما از آن جایی که هر یک از این گروه با پیشینه تاریخی و فرهنگی متفاوتی وارد این جنگ خواهند شد، مدیریت آنها تقریبا به کاری غیرممکن تبدیل شده است.

یاسین تاکید می کند که پیش از آغاز حمله رعدآسا برای باز پسگیری موصل، هماهنگی میان این نیروها باید کامل شده باشد و همه شرکت کنندگان در این عملیات باید درباره مسئولیت ها و محدودیت های اقدامات خود به توافق رسیده باشند. برای مثال، درباره این که چه تعداد نیروی شیعی می تواند وارد شهر شود، اینکه آنها از کجا قرار است وارد شهر شوند، این که مسئول بازپسگیری کدام بخش شهر هستند، مرزهای چپ و راست محدوده فعالیت آنها کجاست، و این که پس از پایان جنگ آنها مسئول تامین امنیت کدام بخش از شهر هستند؟

یاسین تاکید می کند که برنامه کاری نیروهای دیگری نیز باید به طور مشابه دقیقا مشخص شود. پس مساله فقط شکست دادن داعش نیست، این مساله را هم باید در نظر گرفت که کمپین مبارزه با داعش قرار است چطور برای جنگ با داعش اقدام کند. به تمام این نگرانی ها باید تشدید رقابت های قدرت های بزرگ منطقه ای را هم افزود.

فلاح مصطفی بکیر، مقام ارشد اقلیم کردستان، می گوید که پیش از آغاز عملیات موصل تمام طرف های سیاسی باید تصمیم خود را در این باره گرفته باشند. مثلا درباره این که چه کسی قرار است مسئولیت تامین امنیت شهر را به عهده بگیرد؟ چه کسی قرار است خدمات اساسی را به شهروندان ارائه کند؟ چه کسی مسئول چه بخشی از شهر است؟ درباره تمام این ها باید پیش از آغاز عملیات به یک توافق سیاسی رسید.

ژنرال یاسین بار دیگر تاکید می کند که "یکی از مهمترین نگرانی های او این است که پیش از آغاز عملیات نظامی این توافق های سیاسی حاصل نشده باشد." و با توجه به آن چه دیده ام و شنیده ام این نگرانی کوچکی نیست.

منبع: پولیتیکو / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 30