اوپک مرده است

نویسنده: انس الحاجی 

دیپلماسی ایرانی: سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) مرده است. عربستان سعودی آن را به ورطه نابودی کشاند. هم اکنون اوپک تبدیل به یک گرگ بی دندان شده که توجه دیگران را به خود جلب می کند، اما فاقد تاثیر گذاری است.

یک دلیل ساده باعث شده است که بیشتر افراد به اضمحلال اوپک توجه نکنند: اوپک هیچ گاه نتوانست آن تاثیرگذاری را داشته باشد که برای آن در نظر گرفته شده بود. اوپک هیچ گاه یک کارتل اقتصادی برخوردار از قدرت انحصاری در بازار نبوده است. هر کس دیگری که تصوری غیر از این دارد، به اشتباه  قدرت بازار عربستان را به اوپک نسبت می دهد.

قدرت عربستان در بازار نفت در حال گسترش است. عربستان هم چنان بزرگترین تولید کننده نفت در جهان است و تصمیمات اقتصادی و سیاسی آن اقتصاد انرژی را در جهان شکل می دهد.

بدون شک بازیگران جدید در عرصه تولید انرژی می توانند به عربستان ضربه وارد کنند. اما تا کنون، عربستان توانسته با مدیریت اوضاع از آسیب های جدی خود را مصون بدارد.

به طور مثال انقلاب نفت شیل در آمریکا تاثیر بین المللی شگرف و ورای حد تصوری داشته است. حوزه اقیانوس اطلس برای اولین بار میزان تولید نفت خام آن از میزان مصرفش پیشی گرفت و حوزه اقیانوس آرام تنها بازار برای فروش نفت خام شد. تولید نفت شیل باعث شد برخی از اعضای اوپک مانند الجزایر، آنگولا و نیجریه بازار نفت خود را در آمریکا از دست بدهند.

اما نفت شیل نتوانست تاثیر چندانی بر عربستان، عراق و کویت بگذارد، زیرا کیفیت نفت تولیدی این کشورها بالا بود. نفت کشورهایی نظیر نیجریه و آنگولا سبک بود و امکان جایگزینی آن با نفت شیل وجود داشت. اما برخی از پالایشگاه های آمریکا تنها با نفت سنگین کار می کنند. در نتیجه عربستان توانست سهم خود را در بازار انرژی آمریکا حفظ کند.

البته این به معنای شکست ناپذیری عربستان نیست. عربستان بازار خود را در میان بزرگترین واردکنندگان نفت در آسیا از دست داد، زیرا آنها خرید نفت از کشورهای آفریقایی را افزایش دادند. مهم تر از همه این که بخش قابل توجهی از بازار عربستان در چین را روسیه تصاحب کرد.

نفوذ روسیه به بازارهای چین تحت تاثیر تحریم های غرب علیه روسیه به خاطر حمله به اوکراین و الحاق کریمه در 2014 صورت گرفت. چین از انزوای روسیه استفاده کرده و به کمترین قیمت ممکن مشتری نفت روسیه شد. شرکت های روسی هم از باز شدن درهای چین استفاده کردند تا بتوانند به بازارهای کشورهای همسایه چین یعنی هند و اندونزی هم دست پیدا کنند. این دو کشور نیز برای عربستان حائز اهمیت بودند.

طی چند سال اخیر عربستان به خوبی نشان داده است که حاضر نیست به راحتی سهم خود را در بازار انرژی به دیگران واگذار کند. عربستان کمپینی را به راه انداخته تا نه تنها سهم خود در بازار نفت خام، بلکه سهم خود در بازار تولیدات پتروشیمی، گاز مایع و فرآورده های نفتی را پس بگیرد. برای رسیدن به این هدف، عربستان با بالا بردن تولید خود جنگ قیمت در بازار انرژی به راه انداخته است.

در وهله اول عربستان نفت شیل را هدف قرار داد، اما استراتژی آن برای اثبات سلطه خود بر بازار انرژی در طول زمان دچار تحول شد و با شرایط جدید منطبق شد. در نهایت، عربستان همه اعضای اوپک را وارد جنگ قیمت کرد. همه کشورها تا جایی که توانستند تولید خود را بالا بردند و بدین ترتیب قیمت افول کرد.

شکاف های داخلی همیشگی در اوپک در آخرین دور اجلاس اوپک در دوحه خود را نشان داد. عربستان اعلام کرد اگر ایران تولید خود را کاهش ندهد، عربستان هم حاضر نخواهد بود میزان تولید خود را پایین بیاورد. اما ایران که بخش قابل توجهی از بازار خود را به خاطر تحریم ها از دست داده بود، حاضر به کاهش سطح تولید خود نشد.

تا کنون عربستان در یافته است که قیمت های پایین نفت نمی تواند کاملا سهم از دست رفته آن را در بازر آسیا و اروپا بدان بازگرداند. عربستان این را هم درک کرده که دیگر اوپک هم نمی تواند مفید فایده باشد. انقلاب نفت شیل اوپک را بی استفاده کرده و عربستان به خوبی می داند که این سازمان دیگر ارزش ادامه حیات ندارد.

البته همه این ها به معنای قطع امید از شکل گیری هر گونه همکاری در حوزه انرژی نیست. عربستان هم اکنون تغییراتی قابل توجه را در حوزه سیاست های اقتصادی و سیاست انرژی خود مانند خصوصی سازی بخش هایی از آرامکو پیگیری می کند که هدف از آنها بالا بردن ظرفیت پالایشی آمریکا است.

همه این ها بدان معنی است که احتمال دارد رقابت در بازار انرژی از فروش نفت خام به سوی فروش فراورده های نفتی تغییر کند و این مهم می تواند فرصت هایی جدید برای همکاری به وجود آورد.

این تحول می تواند تاثیری به سزا روی بازارهای جهانی نفت و صنایع مربوطه مانند کشتی رانی داشته باشد. در نهایت این تحول می تواند کارآمدی کلی را در بازار نفت بالا برده و توان تولید کنندگان در تحمل نوسانات بازار را تقویت کند. در این فضا تولیدکنندگانی بر بازار سلطه می یابند که بهترین تکنولوژی ها را در دست دارند و در این زمینه هم عربستان پیشگام خواهد ماند.

منبع: پراجکت سیندیکیت / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25