اردوغان یک عذرخواهی بدهکار است

محمد مهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: ترکیه در روزهای اخیر تحولات و رویدادهای بزرگی را از سر گذراند. در درجه نخست این کشور کوشید جایگاه خود در عرصه روابط منطقه ای و بین المللی را بهبود بخشیده و مناسبات تیره خود با برخی کشورها را از سر بگیرد. در این راستا پس از عذرخواهی نتانیاهو به دلیل حمله به کشتی حاوی کمک های مردمی به غزه که منجر به کشته شدن ده تن از شهروندان ترکیه شد و البته پرداخت غرامت به خانواده قربانیان، ترکیه رسما روابط عادی خود با اسرائیل را پس از شش سال، از سر گرفت.

ترکیه اولین کشور اسلامی بود که اسرائیل جدید التاسیس را به رسمیت شناخت و اکنون ده ها سال است که آنکارا و تل آویو روابط تنگانگی در زمینه های اقتصادی، امنیتی و اطلاعاتی دارند. در جریان قطع روابط دیپلماتیک اخیر نیز روابط اقتصادی بین ترکیه و اسرائیل کماکان ادامه داشته؛ اما این امر سبب کاهش مناسبات امنیتی و اطلاعاتی دو کشور و البته همکاری های منطقه ای آنها شده بود. بر این اساس در شرایطی که اردوغان دو شرط اصلی (عذر خواهی و پرداخت غرامت به قربانیان حادثه مرمره) از سه شرطی که برای آغاز مناسبات با اسرائیل گذاشته بود، را محقق یافت (شرط سوم ترکیه لغو کامل محاصره غزه بود که به شکل تسهیل در ارسال کمک های انسانی برای مردم غزه تغییر یافت)، کوشید برای بهبود جایگاه خود در منطقه و البته همکاری های بیشتر در زمینه سوریه، روابط با همکار دیرینه را از سر بگیرد.

از سوی دیگر در هفته ای که گذشت ترکیه ناچار شد با وجود میلش و با وجود همه مقاومت هایی که تاکنون کرده بود، به دلیل ساقط کردن جنگنده روسی از این کشور عذر خواهی کرده و بدین ترتیب آبی بر آتش اختلافات موجود با این کشور بریزد. روسیه تا پیش از قطع مناسبات، دومین شریک تجاری ترکیه بود که سی درصد نیاز نفتی و پنجاه و پنج درصد نیاز گازی این کشور را تامین می کرد و حدود 5/4 میلیون گردشگر روس نزدیک به 10 درصد از درآمد گردشگری ترکیه را تامین و به چرخش اقتصاد توریسم آن کمک می کردند. پس از وقوع حادثه، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه از مردم کشورش خواست از سفر به ترکیه بپرهیزند و ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری این کشور نیز قانون تحریم های یک جانبه روسیه علیه ترکیه را امضا کرد. بر این اساس ورود کالاهای ترک به روسیه متوقف شد، روسیه بر پروازهایی که از مبدا یا به مقصد ترکیه انجام می شدند، محدودیت اعمال کرد، برنامه های آماده سازی منطقه آزاد تجاری مشترک را به حال تعلیق در آورد و همچنین پروژه های بزرگی همچون خط لوله گاز ترک استریم و تاسیس نیروگاه هسته ای 20 میلیارد دلاری در ترکیه را متوقف کرد. علاوه بر همه این تدابیر اقتصادی، روسیه در همراهی با ایران تحولات سوریه را به گونه ای مدیریت کرد که مبارزه با تروریسم و نابودی آنها در اولویت قرار بگیرد و نه برکناری بشار اسد از قدرت. همگی این چالش های سیاسی و اقتصادی دست به هم داد تا ترکیه احساس کند هزینه عذر خواهی از روسیه به مراتب کمتر از هزینه قطع روابط با این کشور است. بنابراین اردوغان به دلیل ساقط کردن جنگنده روسی اظهار تأسف کرد و خواستار از سر گیری روابط با روسیه شد.

هر چند مقامات روس نیز این عذر خواهی را پذیرفتند و به نظر می رسید ترکیه موفق شده است سیاست خارجی خود را به گونه ای مدیریت کند که تنش ها را به حداقل رسانده و دیپلماسی اقتصاد و توریسم خود را تقویت کند، اما حمله داعش به فرودگاه بین المللی آتاتورک این کشور نشان داد اقتصاد و صنعت توریسم این کشور حداقل به این زودی ها به دوران اوج خود باز نخواهد گشت. این حمله که یکی از خونبارترین و موفق ترین حملات داعش در ترکیه محسوب می شود، بار دیگر ثابت کرد که هیچ کشوری نمی تواند تصمیم نادرستی بگیرد که فقط سایر کشورها را تحت تأثیر قرار دهد؛ بلکه آثار سیاست های نادرست به خودش نیز باز می گردد. ترکیه از زمان آغاز بحران سوریه تمرکز خود را بر برکناری بشار اسد گذاشت (امری که تصمیم نهایی آن با مردم یک کشور است) و در این راه حاضر شد به حمایت از همه گروه های مخالف بشار اسد از جمله داعش بپردازد. هر چند در نهایت ترکیه تحت فشارهای داخلی و بین المللی به ائتلاف ضد داعش پیوست؛ اما به مدد کمک های منطقه ای که همچنان نیز ادامه دارد، این گروه آن قدر فراگیر شده است که دیگر کنترل آن به راحتی امکان پذیر نیست. در چنین شرایطی هر چند وقوع این حملات هزینه های همراهی اردوغان با اسرائیل برای سرنگونی اسد با کمک تروریست های داخلی را بالا می برد و احتمال فشار و اعمال نفوذ وی بر روسیه برای قطع حملات به مواضع تروریست های سوری را کاهش می دهد؛ اما در هر حال اردوغان یک عذر خواهی نیز به ملت خود بدهکار است؛ عذر خواهی به دلیل موضع گیری های غلط و سستی در برابر تروریسم.