اوپک: میدانی دیگر برای تقابل عربستان و ایران

دیپلماسی ایرانی: عربستان سعودی و ایران در شرایطی برای تسلط بر منطقه غرب آسیا با یکدیگر رقابت دارند که به نظر می رسد دو طرف تصمیم گرفته اند تا این رقابت را در اوپک نیز ادامه داده و بر سطح تولید نفت در این کارتل بزرگ، تاثیر بگذارند.

سازمان کشورهای تولیدکننده نفت (اوپک) یکی از مجامعی است که عربستان سعودی و ایران می توانستند برای برقراری ثبات در غرب آسیا با یکدیگر همکاری کنند، ولی متاسفانه آن ها این رقابت را در اوپک نیز ادامه می دهند. تنش ها میان پادشاهی سنی سعودی و جمهوری اسلامی شیعه در چندین نشست گذشته اوپک بسیار برجسته شده است، از جمله نشست دسامبر ۲۰۱۵ که اعضای این کارتل نفتی برای نخستین بار در طول تاریخ خود نتوانستند درباره سقف تولید نفت تصمیم گیری کنند. این بار تنش ها تا حدی کمتر بود. خالد الفالح، وزیر جدید نفت عربستان سعودی، نشان داد که ریاض لحنی نسبتا آشتی جویانه تر دارد و بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، نیز از حجم انتقاد ها از ریاض به طرز غیرمعمولی کاست.

اوپک در حال حاضر ۳۲.۵ میلیون بشکه نفت در روز تولید می کند که سهم ایران ۴.۷ میلیون بشکه در روز است. نفت تولیدی ایران براساس برآوردهای تهران در حال حاضر ۳.۸ میلیون بشکه در روز است. (برآورد بازار از سطح تولید نفت ایران در حال حاضر ۳.۵ میلیون بشکه است.)

زمانی که اعضای اوپک در دوم ژوئن در وین گردهم آمدند و ریاض تلاش کرد تا با ایجاد یک همگرایی سقف تولید نفت اوپک را مشخص کند، تهران این ایده را رد کرد و این نشست به محلی برای رقابت میان عربستان سعودی و ایران تبدیل شد.

یک مقام ارشد اوپک با اشاره به عربستان به عنوان بزرگترین تولیدکننده اوپک و متحدان آن از جمله قطر، کویت و امارات متحده عربی می گوید: «شورای همکاری خلیج فارس به دنبال اقدامی هماهنگ در این نشست بود.»

عربستان سعودی و متحدان آن در منطقه خلیج فارس تلاش داشتند تا در این نشست پیشنهاد جدیدی را درباره تعیین سقف تولید مطرح کنند که با پافشاری ایران، نشست روز پنجشنبه بدون هیچ سیاست جدید یا تعیین سقف تولید جدید به کار خود پایان داد.

از آنجایی که سعودی ها مشتاق هستند به دلیل برخی دلایل مبهم، درگیری خود را با ایران حفظ کند، هرگونه توافقی میان ریاض و تهران می تواند یک شگفتی برای بازار محسوب شود. به ویژه که در دو سال گذشته تنش های میان این دو کشور بیشتر و به جنگ نیابتی در یمن و سوریه منتهی شده است. عربستان سعودی در ماه آوریل طرح هایی برای کاهش تولید جهانی نفت را که هدفش برقراری ثبات در بازارهای نفت بود، رد کرد. ریاض اعلام کرده تنها در صورتی این طرح ها را تایید خواهد کرد که ایران با کاهش سطح تولید نفت خود موافقت کند.

منابع مختلفی در اوپک گفته اند که عربستان سعودی و متحدان آن در خلیج فارس احتمالا یک سقف جدید تولید با هدف بازسازی جایگاه اوپک و پایان دادن به درگیری ها بر سر سهم بازار ارائه خواهند کرد، درگیری هایی که قیمت نفت در بازارهای جهانی را کاهش داده و سرمایه گذاری در این بخش را متوقف کرده است.

در نشست گذشته اوپک (دسامبر ۲۰۱۵) اعضای این گروه نتوانستند بر سر سقف تولید به توافق برسند و این مساله باعث شد که این کارتل نفتی به تولید مازاد فعلی ادامه دهد. در نتیجه، قیمت هر بشکه نفت در ماه ژانویه به ۲۷ دلار کاهش پیدا کرد که پایین ترین نرخ در یک دهه گذشته بود. البته اکنون با توقف عرضه جهانی به دلیل کاهش تولید نفت شیل در آمریکا، آتش سوزی جنگل های کانادا، حمله شبه نظامیان به خطوط لوله نفت در نیجریه و کاهش تولید نفت در ونزوئلا قیمت نفت تقریبا به بشکه ای ۵۰ دلار رسیده است.

سقف تولید نفت اوپک تا دسامبر ۲۰۱۵ میلادی ۳۰ میلیون بشکه در روز بود. اوپک در حال حاضر روزانه حدود ۳۲.۵ میلیون بشکه نفت تولید می کند. هر سقف تولیدی پایین تر از این میزان، به معنی کاهش چشمگیر تولید نفت توسط اعضای این سازمان خواهد بود. بیژن زنگنه با اعلام این که ایران روزانه ۳.۸ میلیون بشکه نفت تولید می کند و به زودی با رفع تحریم ها به رقم چهار میلیون بشکه خواهد رسید، گفته است: «یکی از مهم ترین ایده های ما داشتن سهم کشوری است. اما من اعتقاد ندارم که در این نشست بر سر این موضوع به توافق خواهیم رسید.»

تهران اعتقاد دارد که باید اجازه داشته باشد تا تولید نفت خود را به سطح پیش از اعمال تحریم ها بازگرداند و به همین دلیل از تعیین سقف تولید جدید بدون در نظر گرفتن این مساله حمایت نمی کند.

ایران از زمان رفع تحریم ها به سرعت در حال گسترش بازارهای خود است به طوری که سرمایه گذاران را متحیر کرده است. تهران با هدف کسب مجدد بازارهای خود به مشتریان آسیایی تخفیف های چشمگیری داده است. ایران آوریل ۲۰۱۶ روزانه ۲.۳ میلیون بشکه در روز صادر کرده که بیشترین میزان از سال ۲۰۱۲ است. این رقم ۱۵ درصد بیشتر از ارزیابی آژانس بین المللی انرژی است. ایران از زمان رفع تحریم ها تاکنون در حوزه کسب مجدد بخشی از بازارهای خود موفقیت چشمگیری داشته است اما احتمالا از این پس با دشواری های بیشتری روبه رو خواهد شد.

در همین حال، عربستان سعودی نیز تلاش دارد که بازارهای خود در مواجه با افزایش تولید نفت عراق و ایران را حفظ کند. اقتصاد عربستان شدیدا به نفت وابسته است و گرچه ذخایر نفتی بیشتری دارد اما این ذخایر را با سرعت بیشتری می سوزاند. از سوی دیگر، کار شناسان بر این باورند که اقتصاد ایران به دلیل تنوع اقتصادی، داشتن سیستم مالیاتی و جمعیت سختکوش تحصیلکرده بهتر می تواند با تبعات کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی در بلندمدت مقابله کند.

با توجه به شرایط موجود، بعید به نظر می رسد که رقابت میان دو قدرت بزرگ در منطقه خاورمیانه به زودی پایان یابد. وقتی که نیجریه، لیبی و کانادا تولید نفت خود را در سطوح معمولی آغاز کنند، تاثیرات رقابت میان ایران و عربستان احساس خواهد شد و اگر هر دو کشور تولید نفت خود را افزایش دهند، جهان از نفت اشباع شده و قیمت نفت به حدود ۳۰ دلار باز خواهد گشت.

منبع: اوراسیا ریویو/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/۳۰

انتشار اولیه: جمعه 28 خرداد 1395 / انتشار مجدد: چهارشنبه 9 تیر 1395