سوریه، عامل گرم شدن روابط تلاویو – مسکو

دیپلماسی ایرانی: بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی چهارمین سفر خود به روسیه ظرف یک سال گذشته را انجام داد. انجام چهار بار سفر در طول یک سال از سوی عالی ترین مقام اسرائیلی به روسیه تا کنون سابقه نداشته است. مساله ای که سبب شده است تا پرسش های بسیاری را درباره سطح روابط تلاویو – مسکو به وجود آورد. نگاه تاریخی به روابط دو طرف نشان می دهد که روسیه و اسرائیل هیچ گاه در حد و اندازه یک متحد با یکدیگر رابطه نداشته اند و تا قبل از دهه نود و دوران اتحاد جماهیر شوروی روابطشان در پایین ترین حد بوده است. از دهه نود به بعد نیز روسیه تلاش می کرده بیش از آن که خود را به اسرائیل نزدیک کند در کنار کشورهای عربی که یک طرف نزاع همیشگی با اسرائیل هستند، بایستد. اما این روابط در یکی دو سال اخیر متحول شده است. تحول این روابط را زمانی می توانیم بیشتر درک کنیم که روسیه تانکی که سوریه در جنگ با اسرائیل در لبنان در ابتدای دهه نود را که به نشانه مقاومت به مسکو هدیه داده بود و در موزه جنگ روسیه نمایش داده می شد به اسرائیل بازگرداند که این اقدام در آستانه سفر نتانیاهو به روسیه پیام های بسیاری در خود دارد. آیا مسکو قصد دارد از اعراب فاصله بگیرد و به تلاویو نزدیک شود؟ اگر چنین نیست پس چرا روابط متوازنی که تا کنون با این رژیم داشته است را می خواهد تا این سطح بالا ببرد؟ در این رابطه کارشناسان سناریوهای مختلفی را مطرح می کنند.

سناریوی اول

بسیاری از کارشناسان بر این اعتقادند که اسرائیل از ایالات متحده امریکا ناامید شده و قصد دارد روسیه را به عنوان متحد خود جایگزین امریکا کند. روسیه در منطقه حضوری موثر دارد، هژمونی منطقه ای به آن وابسته است و می تواند اسرائیل را که خود نیز در خاورمیانه واقع شده بهتر از امریکا حمایت کند. کسانی که می گویند حمایت روسیه از اسرائیل می تواند بیشتر از حمایت امریکا از آن باشد دلیل می آورند که روسیه چون در همسایگی خاورمیانه واقع شده منافع مشترکی با اسرائیل به ویژه در زمینه های امنیتی دارد برای همین اسرائیل را بهتر درک می کند در حالی که ایالات متحده آن سوی کره خاکی واقع شده است و بسیاری از مسائل امنیتی اسرائیل را درک نمی کند. مساله ای که همیشه تلاویو بر سر آن از واشنگتن گلایه داشته است و امریکا را به عدم درک حساسیت های منطقه ای اش متهم می کرده است. اما بعید به نظر می رسد اسرائیل بخواهد به این سادگی ها از امریکا که به نوعی نفس اقتصادی و سیاسی اش به آن وصل است، دل بکند و به روسیه، رقیب سرسخت امریکا در عرصه جهانی بپیوندد. امریکا کمک 5 میلیارد دلاری بلاعوض به اسرائیل می کند و بسیاری از سلاح های مدرن امریکایی که در اختیار هیچ کدام از کشورهای جهان نیست در اختیار اسرائیل قرار می گیرد. اسرائیل آن قدر در امریکا نفوذ دارد که می تواند از واشنگتن بخواهد چه سلاحی را به چه کشوری بفروشد یا چه سلاحی را به کشورهای دیگر ندهد. همچنین نفوذ و لابی قدرتمندی که به سود اسرائیلی ها در ایالات متحده فعالیت می کند آن قدر برای اسرائیل منفعت دارد که تلاویو حتی مجال آن را نیابد که به فکر قهر با امریکا بیفتد. بنابراین می توان گفت که اگر گرمی تازه ای در روابط اسرائیل با روسیه افتاده صرفا تلاشی است از سوی تلاویو برای تقویت جایگاه منطقه ای در برابر دشمنان دیرینه اش. به ویژه که روسیه عموما روابط گرمی با دشمنان سرسخت اسرائیل دارد و توسعه روابط با مسکو می تواند در این زمینه به تلاویو کمک کند.

سناریوی دوم

آن چه کارشناسان به روزنامه لبنانی السفیر گفته اند این است که روسیه در فکر توسعه حضور خود در سوریه است. حضوری که در کنار افزایش نیروهای نظامی در سوریه به منزله تقویت بیش از پیش ارتس سوریه نیز محسوب می شود. روسیه می خواهد به ارتش سوریه کمک کند تا اراضی بیشتری را از دست تروریست ها پس بگیرد و پایه های حکومت بشار اسد در سوریه تثبیت شود. برای همین به دنبال تضمین گرفتن و حتی راضی کردن اسرائیل برای کمک به روسیه برای رسیدن به این هدف است. مثلا بخش هایی از بلندی های جولان در اختیار جبهه النصره است و روسیه درصدد جنگ با این شاخه تروریستی القاعده است. گفته می شود اسرائیل از این جبهه به طور مستقیم یا غیرمستقیم حمایت می کند و از این بابت خیالش راحت است که از جانب این منطقه تهدیدی متوجه اسرائیل نمی شود. در صورتی که روسیه بخواهد جبهه النصره از صحنه سوریه حذف شود این منطقه به دست ارتش سوریه یا متحدان آن از جمله حزب الله می افتد و برای همین باید به نوعی اسرائیل را مطمئن کند که خطری متوجه آن نمی شود. در عین حال اسرائیل را راضی کند که ناگهان به فکر هجوم به سوریه نیفتد و گمان نکند که می تواند اراضی سوریه را اشغال کند تا منافعش تامین شود. السفیر می نویسد حتی هدیه ای که پوتین به اسرائیل داده است (اهدای تانک سوری) برای راضی کردن اسرائیل در همین رابطه است.

سناریوی سوم

اسرائیل پیشنهاد داده است که در ازای موافقتش برای مبارزه با تروریسم و افزایش حضور نظامی روسیه در سوریه و افزایش تحرکات و توانایی های ارتش سوریه و متحدانش اسرائیل نیز اجازه یابد وارد جنگ با تروریسم شود. به نوشته روزنامه لبنانی الاخبار نتانیاهو به پوتین پیشنهاد داده است که "از آن جا که داعش و جبهه النصره و دیگر گروه های بنیادگرایی افراطی در سوریه دشمن اسرائیل نیز هستند، تلاویو اجازه یابد در خاک سوریه در کنار روسیه با آنها بجنگد." اسرائیل با این کار هم می تواند نگرانی های امنیتی خود را رفع کند هم به روسیه جواب منفی نداده و در رسیدن آن به خواسته اش کمک کرده است. اما این نگرانی وجود دارد که اسرائیل در صورت چراغ سبز روسیه درصدد سوء استفاده از این موقعیت برآید و اقدام به اشغال بخشی از خاک سوریه کند. مثلا وارد بلندی های جولان شود و به بهانه مبارزه با تروریسم این منطقه را اشغال کند و به این ترتیب آرزوی دیرینه خود را در مورد این منطقه تحقق بخشد. نتانیاهو نزدیک به یک ماه پیش گفته بود که سوریه باید جولان را فراموش کند و این منطقه جزئی از خاک اسرائیل است. اظهاراتی که با واکنش شدید جامعه جهانی از جمله ایالات متحده، سازمان ملل و کشورهای اروپایی مواجه شد. جولان برای اسرائیل حیاتی است، نزدیک به 35 درصد آب مورد نیاز اسرائیل از دریاچه طبریا واقع در منطقه جولان تامین می شود، منافع کشاورزی بسیاری برای آن دارد و جدای از آن جبنه های امنیتی و سیاسی مهمی برای اسرائیل دارد.

پوتین و نتانیاهو در کنفرانس مطبوعاتی خود گفته اند که بر سر مبارزه با تروریسم هم نظرند. همچنین توافق کرده اند که همکاری هایی را در این زمینه با یکدیگر داشته باشند. روسیه همچنین موافقت کرده است که به تقاضای اسرائیل موشک های اسکندر را به کشورهای خاورمیانه نفروشد. آیا این توافقات به معنای تحقق هر کدام از سناریوهای گفته شده است؟