خروج داوداوغلو از حزب موجب خروج ترکیه از سوریه می‌شود؟

نویسنده: پینار ترمبلی

دیپلماسی ایرانی: احمد داوداوغلو نخست وزیر حزب عدالت و توسعه در حال جدا شدن از حزب خود است و قرار است کنگره در نشست اضطراری بیست و دوم می به انتخاب نخست وزیر جدید بپردازد. داوداوغلو یکی از نامزدهای مورد نظر برای انتخاب مجدد به سمت نخست وزیری نخواهد بود.

اردوغان و تیم آن مدتی بود سعی می کردند القا کنند که تاریخ انقضای داوداوغلو تمام شده است.

در سه موقعیت مختلف زنگ های خطر علیه داوداوغلو به صدا در آمده بود: اولین مورد آن به فوریه 2015 و سفر به مقبره شاه سلیمان در سوریه باز می گردد. مشاور رسانه ای داوداوغلو عکس های وی را با فرماندهان ترک این عملیات منتشر کرد. این اقدام خدشه ای بزرگی به اعتبار اردوغان وارد می کرد.

پس از آن نوبت به بازه میان انتخابات هفتم ژوئن تا یکم نوامبر می رسد. کاهش شدید آراء حزب عدالت و توسعه در انتخابات ژوئن به دلایل مختلفی اتفاق افتاد، اما رئیس جمهور و نزدیکان آن این افول را به عدم رهبری اردوغان بر حزب نسبت دادند. داوداوغلو و تیم وی نیز این شکست را به نتیجه عکس خودشیفتگی های اردوغان نسبت می داند و از وی می خواستند که تا حد امکان از کمپین انتخابات فاصله بگیرد. اگرچه اردوغان از این پیشنهاد بر آشفت، اما در نهایت آن را پذیرفت. در یکم نوامبر آراء حزب عدالت و توسعه بالا رفت و توانست به داوداوغلو مشروعیتی دموکراتیک دهد. با این وجود بررسی اخبار مربوط به این انتخابات نشان می دهد که موفقیت حزب بازتاب محبوبیت اوغلو نبوده است و اردوغان و تیم وی نیز فراموش نکردند که چگونه داوداوغلو از رئیس جمهور می خواست که از کمپین انتخاباتی حزب فاصله بگیرد.

موراد متعددی وجود دارد که نشان می دهد نخست وزیر خود را مقابل رئیس جمهور قرار داده بود و در اکثر موارد نیز اردوغان با سرعت داوداوغلو را سر جای خود نشاند. رابطه این دو با هم از الگویی عجیب پیروی می کرد: نخست وزیر در انظار عمومی حاضر شده و بیانیه های جسورانه ای صادر می کرد. پس از آن رئیس جمهور به تخقیر وی می پرداخت و اندکی بعد نخست وزیر از موضع خود عقب نشینی می نمود. اقدام داوداوغلو نوعی اعلام وفاداری به رئیس جمهور و تعهد به اتحاد و حفظ اتحاد در حزب تلقی می شد.

این الگو به قدری تکرار شده بود که وقتی در بیست و یکم آوریل یکی از شخصیت های علمی حزب در یکی از برنامه های تلویزیونی حاضر شد و پرده از راز مهم پشت پرده داشت، چندان مورد توجه قرار نگرفت. وی در این برنامه اعلام کرد که روند سیاسی با حضور داوداوغلو نمی تواند بیش از این تداوم داشته باشد. پس از این سخنان، وی از سوی رسانه های حامی نخست وزیر به باد انتقادات شدید گرفته شد. همین موضع نشان داد که اوغلو  و اطرافیانش در حال ایجاد یک شبکه رسانه ای مستقل از اردوغان برای خود هستند.

در نهایت می توان آخرین و در عین حال مهم ترین عامل تنش زا میان نخست وزیر و رئیس جمهور ترکیه را به آمریکا و رفتارهای اختلاف افکن آن نسبت داد. در حالی که آمریکا رابطه سردی با اردوغان داشت، برخورد واشنگتن با داوداوغلو این گونه نبود و همین به سردتر شدن رابطه اردوغان و واشنگتن دامن می زد. ممکن است نگاه آمریکا به این موضوع متفاوت باشد، اما آنچه مهم است برداشت از این موضوع در آنکارا است. قرار ملاقات داوداوغلو با باراک اوباما برای پنجم می شک و تردیدهای اردوغان و تیم وی را بر انگیخت.

اردوغان پس از پیروزی یکم نوامبر، نگران تحرکات اوغلو برای افزایش قدرت خود به عنوان نخست وزیر بودند. به همین دلیل اردوغان تصمیم گرفت که هر چه زودتر  اوغلو را از دور خارج کند. نخست وزیر بیست و نهم آوریل از سفر خود به دوحه بازگشت و متوجه شد که باید دست از بسیاری از اختیارات خود به عنوان رئیس حزب بکشد. مشکل نخست وزیر و تیم وی این بود که از جمع 50 نفره سران حزب، 47 نفر این تصمیم را امضا کرده بودند و تنها 3 نفر جانب داوداوغلو را گرفته بودند.

سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که پیامدهای خروج اوغلو از حزب چه چیزهایی می تواند باشد؟

اینکه چه کسی جایگزین وی می شود مهم نیست، بلکه آنچه مهم است تاریخ پایان دوره نخست وزیر جدید است. پاسخ به این سوال زمانی روشن می شود که سیستم ریاستی به تمامی در ترکیه پایه گذاری شود. با اجرای قانون اساسی جدید، به احتمال زیاد سمتی به عنوان نخست وزیری وجود نخواهد داشت.

گفته می شود که داوداوغلو معمار اصلی سیاست شکست خورده ترکیه در سوریه است. خروج اوغلو از حزب می تواند زمینه ساز خروج ترکیه از باتلاق سوریه شود. احتمال تغییر در سیاست آنکارا نسبت به سوریه می تواند به معنای برقراری روابط بهتر با آمریکا، روسیه و حتی ایران باشد.

منبع: المانیتور / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25