نگرانی ترکیه از تشدید تنش بین ایران و عربستان

نویسنده: برهان الدین دوران

دیپلماسی ایرانی: افزایش تنش میان عربستان سعودی و ایران احتمالاً می تواند منجر به تغییر شکل خاورمیانه شود. وقتی ناظرین از این که این رقابت منجر به درگیری های بیشتر در منطقه شود، هراس دارند، واشنگتن هم به نوبه خود به دنبال این است که قدرت های منطقه ابتکار عمل را در نظم منطقه ای جدیدی که ظهور می کند بر عهده داشته باشند.

براساس گفته های مقامات ایالات متحده، قدرت های منطقه نیاز به این دارند که نقش برجسته تری در حوزه های مختلف از جمله جنگ داخلی سوریه، کمپین ضد داعش و جلوگیری از درگیری های فرقه ای ایفا کنند. روسیه به نوبه خود با استفاده از قرار گرفتن در کنار ایران و تسهیل توسعه طلبی شیعه به دنبال نجات حکومت سوریه است. برخلاف پشت پرده تحولات حیاتی خاورمیانه این مهم است که بدانیم ترکیه، دیگر قدرت منطقه نیاز به انجام چه اقداماتی دارد.

هنگامی که انقلاب های بهار عربی شروع به سرنگونی رژیم های اقتدارگرا در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا کرد، آنکارا تلاش کرد به دو هدف دست پیدا کند. اول، با خواست ایالات متحده در مناطق درگیری که شامل سوریه می شد، با در دست گرفتن ابتکار عمل، در کنار مردم قرار گرفت و همزمان سعی کرد تا میان قدرت های منطقه از قبیل ایران، مصر و عربستان سعودی، همکاری را ترویج کند.

هراس از رقابت سعودی ها و ایرانی ها می تواند تاثیری منفی بر منطقه از طریق تضعیف دولت-ملت ها، تقویت گروه های رادیکال و تشدید درگیری های فرقه ای داشته باشد و به همین جهت آنکارا در نظر دارد تا به دنبال همکاری با مصر، افزایش تنش بین ریاض و تهران را مورد موازنه قرار دهد. با نگاه به گذشته متوجه می شویم که طرح آنکارا کار نکرده است.

در حالی که ایران علیه نیروهای مخالف سوری فعالیت می کند، ریاض در کنار رژیم اقتدارگرای مصر قرار دارد. برای مشخص شدن بحث باید به این نکته اشاره شود که عربستان سعودی با کمک به ژنرال عبدالفتاح السیسی در سرنگونی محمد مرسی، اولین رئیس جمهور مصر که به صورت دموکراتیک انتخاب شده بود، اشتباه وحشتناکی مرتکب شد. با این حال توسعه طلبی ایرانی ها اشتباه بزرگتری بود. در حال حاضر ایران و عربستان سعودی خود را در موقعیتی می بینند که در حال راه رفتن بر روی طناب نازک میان جنگ نیابتی و مقابله مستقیم نظامی هستند.

آنکارا با آگاهی کامل از این که عربستان سعودی و ایران دیدی مشابه نسبت به خاورمیانه ندارند، نگران رقابت میان این دو قدرت منطقه است که منجر به درگیری های فرقه ای خواهد شد. به این ترتیب رهبران ترکیه از دو طرف خواسته اند تا به صورت منطقی به دنبال جایگزینی برای قطب بندی شیعه-وهابی باشند. رجب طیب اردوغان اوایل این ماه به خبرنگاران گفته بود: «من همیشه به ایرانی ها گفته ام که ما به جای سنی-شیعه نیاز به تفکر درباره رویکرد اسلامی-اسلامی داریم.»

با این حال اعدام روحانی شیعه، شیخ نمر در عربستان سعودی منجر به سوالات متعددی در زمینه موضع ترکیه درباره رقابت سعودی ها و ایرانی ها شد. در ابتدای آغاز تنش ها، دولت ترکیه هشدار داد که «اعدام های با انگیزه سیاسی صلح منطقه را به خطر می اندازد.» همچنین نومان کورتولموس، معاون وزیر خارجه در کنفرانس خبری هفته گذشته اش از حمله به سفارتخانه ها و اعدام ها با انگیزه سیاسی به یک اندازه انتقاد کرد.

در مقابل، اردوغان به بسیاری از دولت ها از جمله ایران اشاره کرد که مجازات اعدام را لغو نکرده اند. وی در اظهار نظری گفت: «آنچه که در عربستان اتفاق افتاده قانون داخلی بوده است. این تصمیم آنها بوده چه ما موافق آن باشیم چه نباشیم.» این اظهار نظر نشان داد که ترکیه در کنار ریاض قرار گرفته است.

به صورت کلی دولت ترکیه معتقد است که ایران در حمایت از شبه نظامیان شیعه در سوریه و یمن، بیش از اندازه تند رفته است. همزمان هم نگرانی اصلی آنها این است اگر عربستان سعودی شروع به تبدیل شدن به کشوری شکست خورده کند، خلیح فارس بی ثبات می شود.

به عبارت ساده، آنکارا در تلاش برای کاستن از بحران، مقابل اتهامات ایدئولوژیک و شعارهای قطب بندی شده ایستاده است. با این حال در مسائل مختلفی از جمله همکاری های دفاعی و جنگ داخلی سوریه موضع آنکارا بیشتر نزدیک به ریاض است تا تهران.

منبع: دیلی صباح/ مترجم: حسین هوشمند