منتظر بسته شدن پرونده هسته‌ای ایران هستیم

دیپلماسی ایرانی- حامد شفیعی: یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی تا چند روز دیگر گزارش نهایی خود در مورد «PMD» یا همان ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران را منتشر می کند و این گزارش مبنای تصمیم گیری شورای حکام در مورد فعالیت های گذشته ایران خواهد بود؛ گزارشی که براساس آن، این شورا درباره بسته شدن پرونده PMD ایران اعلام نظر می کند و آینده برجام را رقم خواهد زد. البته اظهارنظرهای آمانو درباره گزارش نهایی تردیدهایی را در رسانه ها به وجود آورده است. رسانه ها به نقل از آمانو نوشته اند که گزارش نهایی نه سفید و نه سیاه است. ترجمه ای که به گفته مسئولان سازمان انرژی اتمی درست نبوده و آمانو گفته گزارش او سفید و سیاه نیست. گزارش شورای حکام می تواند مهر پایانی بر پرونده هسته ای ایران بر اساس بند 14 توافق باشد. پیش از این ایران اقداماتی را به منظور تسریع در اقدامات اجرایی توافق انجام داده است. جمع آوری سانتریفیوژهای غیرفعال موجب می شود که زمان رسیدن به موعد اجرا کوتاه تر باشد. گرچه این اقدام موجب واکنش هایی از سوی برخی نمایندگان شده است. پیش تر خبرها حاکی از آن بود که در اولین جلسه شورای حکام پس از ارائه گزارش بین المللی انرژی اتمی که احتمالاً ۲۵ آذر ( ۱۵ دسامبر) خواهد بود، اعضای شورای حکام نظر خود را درباره «بسته شدن پرونده مسائل گذشته ایران و یا بازماندن آن» خواهند گفت. در آستانه نشست وین با بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران و سرپرست معاونت بین الملل این سازمان درباره گزارش مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی و همچنین اقدامات ایران به گفت وگو پرداختیم:

یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی گفته که گزارش نهایی درباره برنامه هسته ای ایران، سیاه و سفید نخواهد بود و تصمیم گیری در این باره برعهده شورای حکام است. درعین حال آقای عراقچی تاکید کرده اگر موضوع PMD مختومه نشود، ایران می تواند اجرای برجام را متوقف کند. آیا گفته آمانو به خاطر وجود برخی ابهامات فنی بوده یا برخی ملاحظات سیاسی عامل این موضوع است؟

بنده 22 دقیقه مصاحبه آقای آمانو را ملاحظه کردم. اصرار خبرنگاران بر این بود که محتویات گزارش را به دست آورند. آقای آمانو در مصاحبه خود بیان کرد که گزارشش سیاه و سفید (black & white) نیست. یعنی گزارش factual بوده و قضاوتی نمی کند. تمامی مطالب جمع آوری شده به شورای حکام ارایه و تصمیم گیری نهایی بر عهده آنهاست. بنابراین کلمه سفید و سیاه بد ترجمه شد. اکنون وارد مرحله حساسی شده ایم. صحبت های آقای عراقچی نیز از این منظر حایز اهمیت است. در حال حاضر ایران بسیاری از مراحل را پشت سر گذاشته و طرف مقابل باید تعهدات خود را کامل کند تا انجام اقدامات اجرایی را شروع کنیم. بنابراین ایران باید مطمئن باشد. یکی از تعهدات طرف مقابل صدور نامه مبنی بر آمادگی برای برداشته شدن تحریم ها بود که از سوی رییس جمهور آمریکا و اتحادیه اروپا صادر شد. اجرای آن نیز منوط به انجام تعهدات ایران و در نهایت تایید آژانس است تا وارد فاز اجرایی شود. برای اجرا نیاز به صدور نامه مجدد نیست. ما کارهای خود را انجام می دهیم، آژانس نتیجه را اعلام می کند و لغو تحریم ها به صورت خودکار اجرا می شود. اکنون وارد مرحله تعیین کننده ای شده ایم. این در بند 14 برجام " closing the issue" آورده شده است. تاکنون ایران بر اساس بندهای 4 و 5 مربوط به نقشه راه، تعهدات خود را تا 15 اکتبر انجام داده است. اکنون نوبت اجرای تعهدات طرف مقابل است. تعهد آنها این خواهد بود که پرونده ایران بر اساس بند 14 برای همیشه بسته شود. شورای حکام دارای 35 عضو بوده که 5 عضو به اضافه یک - اتحادیه اروپا به نمایندگی از 28 کشور - اعضای اصلی و تعیین کننده آن هستند. بنابراین انتظار طبیعی ما این است که شورای حکام قطعنامه بسته شدن پرونده گذشته ایران را برای همیشه صادر نماید. اشاره آقای عراقچی نیز به جا است که آنها باید بین این دو، یکی را انتخاب کنند. ایران نمی تواند تعهدات خود را اجرا کند، محدودیت ها را در نظر بگیرد و شفافیت نیز داشته باشد، اما آنها تعهدات خود را اجرا کند. به همین دلیل در بند 14 این مساله به صورت روشن قید شده است. بنابراین لازم است به صورت مکرر تا 15 دسامبر این موضوع یادآوری شود.

گفته شده قرار نیست آژانس به تمامی ادعاهای مطرح شده درباره ایران پاسخ شفاف و روشن دهد؛ قرار است به چه چیزهایی پاسخ داده شود؟

وظایف آژانس بر اساس تکالیفی بوده که شورای حکام در سال 2011 در 12 موضوع اصلی تعیین کرده است. البته منشاء همه این موضوعات مطالعات ادعایی است. موضوعات مهمی در زمان آقای لاریجانی از جمله درباره P۲، P۱، پلوتونیوم و ...مطرح و حل شد. مطلب جزئی و کوچکی تحت عنوان مطالعات ادعایی باقی ماند که در همان زمان آقای البرداعی بیان کرد این موضوع در حدی نیست که به عنوان یک موضوع اصلی مطرح شود. از ایران تنها خواسته شد که نظر خود را در مورد آن بیان کند. ایران نیز به سرعت در 117 صفحه نظر خود را مطرح کرد. اما از درون مطالعات ادعایی، 12 موضوع اصلی به اضافه 64 موضوع فرعی ایجاد کردند. درواقع از کاه، کوه ساخته و کار خودشان را دشوار کردند. حال می خواهند به عقب بازگشته بگویند سرانجام 64 موضوع چه شد. مساله این است که نباید در این دام گرفتار می شدند که باید جواب همه 64 موضوع را داشته باشند. بعضی از این موضوعات بی اساس است. البته از نظر ما کل موضوعات مطرح شده، بی اساس است. اساسا حتی همین ادعا بر مبنای موضوعات مطالعات ادعایی بوده نه کار و فعالیت های صورت گرفته. آژانس نباید تکلیف خود را سخت کرده و مدیرکل آژانس نباید نگران این باشد که باید به همه 64 موضوع جواب دهد.

اخباری منتشر شده درباره جمع آوری سانتریفیوژها و در این راستا برخی نمایندگان هم تذکر دادند. اطلاع موثق در این باره چیست؟

بارها به این موضوع پرداخته شده است. سانتریفیوژهای ما به دو بخش فعال و غیرفعال تفسیم شده است. این موضوع مربوط به این دولت هم نیست. هیچ گاه به تعدادی از سانتریفیوژهای نصب شده، گازی تزریق نشده و فعال نبوده است. 20 هزار سانتریفیوژ وجود داشته که 11 هزار عدد آن غیرفعال است. بنابراین جمع کردن آنها صدمه ای به کار نزده و تاثیری بر حجم غنی سازی ندارد. ضمن آنکه کمک می کند، بخشی از کار که قرار است بعدا صورت گیرد، اکنون انجام شود تا زمان اجرای برجام را تسریع کنیم. زیرا انجام همه کارها در آن زمان دست و پاگیر خواهد بود. پس از آنکه قانون اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام از مجلس به رییس جمهور اعلام و سپس رییس جمهور نیز آن را برای اجرا شدن به وزارت خارجه و رییس سازمان انرژی اتمی ابلاغ کرد، به تدریج شروع به جمع آوری سانتریفیوژهای غیرفعال کردیم. اکنون جمع آوری و بسته بندی شده و در جای مناسب نگهداری می شود. در عین حال اگر قرار شد تعدادی از۹۱۰۰ سانتریفیوژ فعال- که در نهایت 6 هزار سانتریفیوژ فعال باقی می ماند - جمع آوری شود، همزمان با بیرون آوردن کلندریای راکتور آب سنگین، و مبادله مواد غنی شده با کیک زرد همه در یک زمان معقول به پایان برسد. این مساله به نفع ماست. هرچه بتوانیم زودتر اقدامات خود را انجام دهیم، زمان رسیدن به مرحله اجرایی و رفع تحریم ها کوتاه تر می شود. زیرا مجوزهای رفع تحریم ها صادر شده، فقط منتظر نتیجه و اعلام آژانس هستند. بنابراین آنچه اکنون صورت گرفته، جمع آوری سانتریفیوژهای غیرفعال بوده و چون تاکنون فعال نبوده اند برگشت پذیر بوده و صدمه ای هم نمی بینید. در حالی که سانتریفیوژهای فعال وقتی خاموش شوند، صدمه دیده و ممکن است حتی تا 30 درصد آنها از بین برود.

حال با سرعتی که ایران در اجرای مقدمات پیش گرفته، به پیش بینی شما زمان اجرای برجام کی خواهد بود؟ اواسط دی، اواخر دی یا دیرتر؟

از هر زمان که به ما اعلام کنند، این قول را می دهیم که طی سه هفته کارهای باقی مانده را انجام دهیم. اگر 24 آذرماه را نقطه شروع - بر اساس نتیجه اعلام شورای حکام - بدانیم، به اضافه 3 هفته، عملا از 15 دی ماه تاریخ مدنظر خواهد بود که وارد فاز اجرایی و رفع تحریم ها می شویم.

با امضای سند بازطراحی راکتور اراک، شرکای فنی ایران مشخص شده اند؟

بر اساس سند رسمی هر کدام از کشورها فعالیتی را انجام می دهند. 4 کشور فرانسه، آلمان، انگلستان و چین در حوزه تامین تجهیزات موافقت خود را اعلام کرده اند. مهمترین بخش برای ما نیز تامین تجهیزات است. برخی نیز در حوزه بازنگری و مرور طراحی، پس از آنکه طراحی را انجام دادیم، نظر می دهند. به این دلیل که برخی کشورها در حوزه طراحی دارای تجربه هستند. در این حوزه نیز عمده کشورهایی که تامین تجهیزات را قبول کرده اند، فعالیت خواهند کرد. به اضافه آمریکا که در حوزه تجهیزات قرار ندارد اما در مورد مرور طراحی اعلام کمک کرده است. اتحادیه اروپا نیز قبول کرده هر کجا نیاز شد، مجوزهای لازم برای صادرات را بدهد. روسیه نیز اعلام کرده هر زمان نیاز به مشورت و خدمات باشد، به محض اعلام درخواست از سوی ایران، قبول کند. با تمام این اوصاف، ما گفته ایم که مهندسان ایرانی قادر هستند همه کار را از ابتدا - از طراحی و ساخت تا راه اندازی و تجهیز کردن - تا انتها انجام دهند. فقط به دو دلیل می خواهیم از مشارکت بقیه استفاده کنیم. یکی اینکه زمان را کوتاه کنیم و دیگری اینکه به جای ساخت تجهیزات، آن را خریداری کرده و در عین حال تعاملی با کشورها داشته باشیم تا از این رهگذر، انتقال فناوری صورت گیرد. البته نقش اصلی را چین دارد. چین به عنوان شریک اصلی ایران فعالیت خواهد کرد.

ماهیت آب سنگین اراک حفظ می شود؟

قطعا. بر اساس جدول تعیین شده، ویژگی ها مدنظر است. بر اساس آن در سه قسمت coolant - مایع خنک کننده- ، deterrent - بازدارنده، کند کننده - و reflector – بازتابنده - که آب سنگین می تواند در یک رآکتور مورد استفاده قرار گیرد، آب سنگین 98/99 درصد خواهد بود.

چه توافقی درباره تامین سوخت صورت خواهد گرفت؟

بر اساس برجام قرار است که سوخت بارگذاری load اول در خارج از کشور، با مشارکت ایران تهیه و تولید و سوخت های بعدی در داخل ایران توسط ایران تولید شود.

چه میزان در داخل و چه میزان در خارج؟

غیر از سوخت اول سوخت های بعدی باید کاملا توسط ایران تولید شود. سوخت اولیه- سوخت load اول - یک دوره سه ساله برای مصرف سه سال است. زمانی که کارخانه شروع به کار می کند، از همان زمان باید سوخت نیز آماده باشد و در عین حال باید کارخانه تولید سوخت بعدی نیز تمام شده باشد. تولید سوخت باید به گونه ای باشد که معمولا یک buffer یک سال و نیم تا دو سال را برای آن در نظر بگیریم. برای مثال وقتی سوخت اولیه برای سه سال تامین شد، هنگام پایان سال اول، باید سوخت بعدی آماده باشد تا بتوان به موقع آن را جایگزین کرد.

آقای دکتر صالحی صحبت از تدوین برنامه 15 ساله انرژی هسته ای کرده اند که به آژانس ارایه خواهند کرد و البته محرمانه نیز هست. آیا این همان برنامه مدنظر نمایندگان مجلس است؟

بر اساس نامه مقام معظم رهبری که از رییس جمهور خواسته اند در انتهای 15 سال، 190 هزار سو محقق شود و همچنین بر اساس قانون مجلس، برنامه بلند مدت باید به تصویب شورای عالی امنیت ملی برسد. جلسات مختلفی نیز برای تدوین برنامه برگزار شده و اکنون به شورای عالی امنیت ملی داده شده است. بعد از تایید برنامه، باید آن را تحویل آژانس بدهیم تا آژانس بداند، برنامه 15 سال ایران چه خواهد بود.

آیا در اختیار نمایندگان قرار می گیرد؟ یا به نمایندگان در قالب سند چشم انداز هسته ای گزارش دیگری داده می شود؟

ما موظف هستیم این برنامه را به شورای عالی امنیت ملی ارایه دهیم. تکلیف دیگری نداریم. لزومی هم ندارد این برنامه در همه جا منتشر شود. برنامه ای 15 ساله بوده که افق را مشخص می کند و مطمئن می شود ایران به سطح صنعتی می رسد. این برنامه بر اساس برجام و تعهدات و محدودیت های تعیین شده مثلا 8 و 10 سال تدوین شده است. در عین حال این برنامه باید دو گروه را راضی کند. یکی گروه مقابل که باید بگوییم برنامه ارایه شده به آژانس بر اساس چارچوب توافق است و دیگری بر اساس قانون مجلس و مقام معظم رهبری که در انتهای برنامه به سطح " غنی سازی صنعتی " می رسیم. اکنون غنی سازی ما صنعتی نیست. غنی سازی ما چیزی حدود 9 هزار سانتریفیوژ را در بر می گیرد، در حالی که برای غنی سازی صنعتی باید حداقل190 هزار سو ظرفیت تولید کرد، تا نیروگاه تازه نیروگاه بوشهر را بتوانیم تامین کنیم. این موارد در برنامه دیده شده و اینکه چگونه به سمت ماشین های پیشرفته تر حرکت کنیم تا بتوانیم نیازهای کشور را برآورده و حتی افق بالاتر را مدنظر قرار دهیم.

چندی پیش تفاهم نامه ای میان ایران و روسیه برای تاسیس نیروگاه منعقد شد. آیا این همکاری فعلا در حد همان امضای تفاهم است یا به مراحل اجرایی نیز رسیده است؟

ابتدا پروتکل ساخت دو نیروگاه به امضا رسید. پس از آن قراردادهای تجاری و فنی شروع شد که حدود 29 قرارداد و ضمائم آن به امضا رسید. از این مرحله به بعد، وارد فاز عملیاتی می شود. پیش بینی می شود که تا انتهای امسال بتوان وارد فاز عملیاتی شد. تلاش می کنیم همزمان با کار تحویل دائم نیروگاه بوشهر، فاز عملیاتی انجام شود. می دانید که نیروگاه بوشهر سه فاز داشت. فاز نخست اداره کامل نیروگاه به دست روس ها بود. بعد از آن نیروهای ایرانی در کنار روس ها قرار گرفتند و نیروهای ایرانی کار را انجام داده و روس ها نظارت می کردند. و مرحله سوم اینکه نیروگاه به طور کامل در اختیار ایران قرار می گیرد. یعنی اینکه دیگر روس ها هیچ نظارتی نداشته و فعالیت نیروگاه با مسئولیت ما انجام می شود.

ولادیمیر پوتین در آستانه سفر به تهران، دستور لغو ممنوعیت ارسال تجهیزات ویژه مربوط به انتقال اورانیوم غنی شده از ایران را صادر کرد. اهمیت این دستور در مقطع فعلی چه بود؟

در قالب برجام، مذاکراتی میان ما و روس ها صورت گرفت. البته احتمالا روس ها یک سری مسایل داخلی را داشته و مقاماتشان باید دستور را صادر می کردند. از منظر داخلی برای روس ها اهمیت داشت. به هر حال روس ها به صراحت اعلام کردند صدور مواد هسته ای و مبادله توسط آقای پوتین مورد تایید قرار گرفته است که این خود نشانه همکاری سطح بالا میان ایران و روسیه است. فکر می کنم همکاری خوبی در حوزه هسته ای میان ایران و روسیه وجود دارد و در زمینه تبادلات نیز مذاکرات خوبی داشته ایم.

آقای دکتر صالحی گفتند اورانیوم غنی شده را با کیک زرد مبادله می کنیم. آیا کیک زرد در داخل تولید نمی شود؟

کشور ایران به لحاظ تولید کیک زرد غنی نیست. بنابراین ترجیح بر این است که آن را وارد نمائیم. کشور ما روی کمربند اورانیوم غنی شده طبیعی قرار ندارد. مانند این است که تخصص پالایشگاه را دارید اما منابع نفت در کشور موجود نیست. حالا شما ترجیح می دهید به جای استخراج منابع خود آن را وارد کنید. در این صورت منابع اصلی شما نیز حفظ می شود. این مهم است که بتوانیم کیک زرد را وارد کنیم و در مقابل تولیدات غنی شده را مبادله کنیم.