ترکیه در معرض چندپارگی اجتماعی

نویسنده: گالیپ دالی

دیپلماسی ایرانی: از سرگیری دوباره جنگ میان حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) و دولت ترکیه این کشور را در چرخه خشونت غرق کرده و تلفات ناشی از آن در حال افزایش است. هر قدر که این نبرد گسترده تر و خونین تر می شود نتایج و پیامدهای مهمتری بدنبال خواهد داشت. این نبرد به طور فزاینده ای بر بافت اجتماعی ترکیه تأثیرگذار بوده و تبعات بسیاری خواهد داشت همانطور که بر روان جمعی ترکیه تأثیرگذار بوده است.

از زمان شکسته شدن آتش بس میان حکومت و نیروهای پ.ک.ک شاهد تلفات جانی این نبرد بوده ایم. اما گذشته از این تراژدی، این تنش مداوم خطر ایجاد شوک قوی احساسی و اجتماعی را در پی دارد.

دو حمله اخیر پ.ک.ک در دو هفته گذشته به ارتش و پلیس که 31 کشته بر جای گذاشت و همچنین پیامدهایش این خطر را بیش از پیش نمایان می سازد. انبوه مردمی که با فراخوان حزب راست افراطی حرکت ملی تحریک شده بودند، به خیابان ریختند و از این تلفات به عنوان بهانه ای برای هجوم به مردم عادی کرد و دفاتر حزب دموکراتیک خلق ها (HDP) استفاده کردند. در این حمله مردم عادی کرد، دفتر مرکزی حزب HDP و شعبه هایش مورد هجوم قرار گرفتند، بسیاری از مغازه های کردها غارت شد و یا به آتش کشیده شد و شعارهای ضد پ.ک.ک به شعارهای ضد کردی تبدیل شد.

این پیشروی ها نگران کننده است؛ افزایش هجوم به کردهای عادی در قسمت غربی ترکیه خطر چندپارگی اجتماعی و در پی آن چندپارگی سیاسی کشور را به همراه خواهد داشت و خوانش پ.ک.ک را از خودش به مثابه تنها حامی کردها تقویت خواهد کرد.

به تعبیری ناسیونالیست های ترک هدیه ای گرانبها به ناسیونالیست های کرد می دهند که رویای جدایی از ترکیه را در سر می پرورانند. هجوم به کردها به دلیل هویت نژادی آنها احساس بیگانگی را در میان کردها برمی انگیزد و خواست جدایی طلبی را در آنها تقویت می کند.

حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP) مانند چسب سیاسی اجتماعی عمل کرده و کردها را در دهه اخیر به جریان اصلی سیاسی در ترکیه متصل کرده است. تا پیش از آخرین انتخابات تنها دو نیروی سیاسی در جنوب شرقی کردی ترکیه بوده است: آ.ک.پ و ناسیونالیست های کردی.

حزب حاکم عدالت و توسعه شکل مدنی از شهروندی که توسط تاریخ دین و سرنوشت مشترک تقویت می شد را به کردها پیشنهاد داد، در عوض ناسیونالیست های کرد از واژگان ناسیونالیستی استفاده کرده بودند که یادآور دیگر تلاش های قومی-ملی بود.

پیش از آ.ک.پ دیگر گروه های اسلام گرای محافظه کار با تسلط و استیلای ناسیونالیست ها و نمایندگی آنها در سیستم سیاسی مخالف بودند. با این حال در آخرین انتخابات، ناسیونالیسم در صحنه سیاسی پدیدار گشت. با اطلاع از تحولات منطقه بویژه در منطقه کردستان سوریه، ناسیونالیسم کردی در اوج خودش به سر می برد. برای آ.ک.پ و بخصوص اردوغان که امید داشت جو انتخاباتی را به نفع خود عوض کند و گفتمان رو به رشد ناسیونالیستی را اتخاذ کرد، این مسئله آفتی در روند صلح کردها شد.

این استراتژی در واقع یک خودسرکوبی برای آ.ک.پ در بخت انتخاباتی اش بود. هنگامی که توپ در زمین ناسیونالیست ها افتاد پیش بینی برنده بازی خیلی هم سخت نبود. در انتخابات اخیر کردها، آ.ک.پ را برای پیوستن به HDP رها کردند.

این همبستگی حضور سیاسی کردها در زیر پرچم یک حزب کردی در ترکیه اتفاق تازه ای است. بر خلاف سایر کردها، کردهای ترکیه طبع سیاسی ترکیه محور دارند؛ حتی سازمان ناسیونالیستی آنها یعنی پ.ک.ک به چهره های سنتی چپ ترکیه بیشتر ارجاع می دهند تا به شخصیت های ملی گرای تاریخی کردها.

استانبول بزرگترین جمعیت شهری کردها را در دنیا دارد؛ سه تا چهار میلیون. برخلاف تجربه این کردها در ترکیه، زمانی که کردها از رژیم بعثی عراق در رنج بودند کردهای عراق به مناطق عرب نشین عراق پناهنده نشدند. آنها یا بصورت موقت به کوه های کردستان عراق پناه بردند و از مرزها عبور کردند که سرپناهی در کشورهای همسایه بیابند و یا بیشتر به قلب کردها عقب نشینی کردند. این تفاوت در واقعیت سیاسی ـ اجتماعی میان کردهای ترکیه و دیگر کردهای منطقه یکی از مهمترین فاکتورهایی بوده که خواست های جدایی طلبانه در میان ناسیونالیست های کردی در ترکیه کمرنگ تر است.

ترکیه به تازگی سالگرد حادثه شرم آور ششم و هفتم سپتامر سال 1955 را پشت سر گذاشته است. در این دو روز جمعیتی خشمگین از خبر دروغ بمباران خانه آتاتورک در یونان به جامعه یونانی استانبول و دیگر اقلیت های مذهبی حمله ور شدند، بسیاری را کشتند و کسب و کارشان را به آتش کشیدند و کلیساها را نابود کردند.

بعد از این حادثه اسفبار که به قتل عام استانبول مشهور است بخش اعظم جامعه یونانی استانبول از ترکیه مهاجرت کرد و این اتفاق باعث افت چهره چند فرهنگی ترکیه شد. پروژه یکسان سازی جمعیتی و ترس از فرهنگ ها، دین ها و قومیت های متفاوت در دوره نخست جمهوری ترکیه، چندفرهنگی بودن [تنوع فرهنگی] را از جامعه ترکیه زدود. این بازتابی آشکار از مرض اجتماعی عمیقی بود که کشور را به عقب راند.

بیش از چهل هزار کشته، حاصل این جنگ بی ملاحظه بوده است. هیچگونه آلترناتیوی برای حل صلح آمیز مسئله کردها بهتر از روند صلح کردی نیست. اگرچه بسیار نالان اما این روند تا به امروز بهترین امید بوده است.

منبع: الجزیره/ مترجم: پریسا فرهادی