آیا برای گرفتن پول نفت خودمان از هند، باج می دهیم؟

ماجرای مراودات نفتی ما با هند موضوعی بسیار جالب توجه است و طی سالهای اخیر نیز به موضوع جالب تری تبدیل شده است. طی دوران تحریم هند یکی از مهمترین خریداران نفت ایران در آسیا بود و البته در کنار چین از تجارت پر سود نفتی با ایران در تحریم بهره فراوانی میبرد.

از زمان حضور زنگنه در صدر وزارت نفت اما رابطه نفتی ما با هند دچار دگرگونی های خاص خود شده است که البته محدود به هند نمیشود و بسیاری از مشتریان سابق نفتی ایران در آسیا را مشمول میشود. در حالی که سابقا مراوده نفتی ما با هند و چین مبتنی بر تبادل پایا پای نفت و کالا بوده است، اکنون موضوع باز گرداندن پول های نفت به داخل کشور به شکل ارز مورد توجه قرار گرفته است که مسائل خاص خود را به دنبال آورده است.

نگاهی به وضعیت مراودات نفتی ایران و هند در دوران تحریم ما را به مسائل جالب توجهی میرساند. بدون هیچ تعارفی هند و چین در دوران تحریم سود بسیاری از مراودات نفتی خود با ایران به هم زدند و در قبال نفت وارداتی از ایران طی مدت بیش از یکسال در دوره تحریم، انواع و اقسام کالاهای خود را به ایران صادر کردند و بر حجم صادرات خود افزودند.

از جمله کشورهایی است که از آغاز تحریم، کاهش صادرات را در دستور کار قرار داد، ولی پس از مدتی با صدور بیمه نفت کش از سوی ایران به روند واردات نفت ادامه داد. البته برای این ریسک پر خطری که هند داشت ایران بهای زیادی را نیز پرداخت کرد و حداقل آن که سود سرشاری را نصیب هند کرد که عملا هزینه های تخطی از تحریم های آمریکا را برای این کشور معقول میساخت.

در شهریور ماه سال 92 وزیر نفت هند در نامه ای به نخست وزیر این کشور پرده از راز سود سرشار مراوده نفتی با ایران برداشت و بر همین اساس پیشنهاد افزایش واردات نفت از ایران برای سال 2014 را داد. وی در این نامه به صراحت نوشت: واردات 11 میلیون تن نفت دیگر از ایران در سال مالی 2013 و 2014 به جلوگیری از خروج 8 میلیارد و 470 میلیون دلار ارز (با احتساب قیمت ۱۰۵ دلار برای هر بشکه نفت) خواهد انجامید.

موضوعی که برای هند در آن برهه زمانی بسیار اهمیت داشت زیرا در این کشور ارزش روپیه به شدت در حال سقوط و به پایین ترین رقم در 18 سال گذشته رسیده بود و این جلوگیری از خروج ارز از کشور هند منجر به تقویت هرچه بیشتر بهای روپیه در اقتصاد هند میشد. درست در همان زمانی که تحریم های نفتی و مالی منجر به آن شده بود که ارزش ریال در طی دو سال بیش از 3 برابر سقوط را شاهد باشد.

هند از یک سو با واردات نفت از ایران چرخ پالایشگاه ها و اقتصاد خود را میچرخاند و از سوی دیگر با صادرات کالاهای خود بدون هیچ درد سری به ایران از خروج ارز از اقتصادش جلوگیری میکرد و این یک سود دو طرفه برای هند بود.

با حضور دولت روحانی و وزیر نفتی به نام زنگنه در ایران، معادلات اما بهم خورد و ایران به پشتوانه سیاست خارجی فعال خود و دیپلماسی برای حل مساله هسته ای سعی در تغییر نوع قرارداد خود با مستریان نفتی کرد. موضوعی که منجر به آن شده که اکنون هم هند و هم چین درگیر مسئله بازگشت پول های نفت ایران باشند.

وزیر نفت چندی پیش نیز در این رابطه سخن گفت و اشاره کرد: بدهی نفتی هند به ایران به دو بخش تقسیم می شود؛ بخشی که باید به یورو پرداخت شود که معادل هفت میلیارد یورو است. بخش دیگر بدهی هم به روپیه است که به تدریج در حال دریافت است.

اما در حالی که وزیر نفت ایران از بدهی 7 میلیارد یورویی هند به ایران خبر داده است، چندی پیش عنوان شد که یک هیئت هندی در سفری که به تهران داشته است موضوع بدهی نفتی به ایران و راه های تسویه آن را به بحث گذاشته است. اما موضوع جالب در این است که در این گزارشات مبلغ بدهی نفتی هند به ایران برابر با 6.5 میلیارد دلار ارزیابی شده است که اختلاف فاحشی با آنچه وزیر نفت در اردیبهشت ماه عنوان کرده بود دارد.

این موضوع دقیقا از همان سنخی است که در خصوص پول های بلوکه شده ایران در خارج از کشور و رقم طلب های ایران از چین مطرح شده. اختلاف های آماری شدید در خصوص رقم مطالبات ایران از کشورهای مختلف در دوران تحریم گویا به مرور تبدیل به یک معضل بزرگ شده است و دولتمردان نیز هیچ گونه شفافیتی در این خصوص ندارند.

اما صرف نظر از این موضوع، مورد جالب تر رایزنی همزمان هندی برای مشارکت در بخش نفت و گاز ایران است. بر این اساس که هیئت هندی که برای تسویه بدهی نفتی روانه ایران شده بود، در عین حال موضوع دستیابی یک شرکت هندی به امتیاز توسعه میدان گازی فرزاد ب را نیز مطرح کرده است. یعنی بزرگترین میدان گازی که تا کنون هند در خارج از کشور خود دیده است.

جالب آنجا است که این میدان گازی همان میدانی است که هندی ها به دلیل تحریم توسعه آن را رها کردند و علیرغم اولتیماتوم های جدی ایران – که هیچ کدام هم عملی نشد – حاضر به بازگشت به این میدان گازی نشدند. براساس قرارداد هند باید طی سه فاز توسعه ای ظرفیت تولید این میدان را به ۲.۲ میلیارد فوت مکعب می رساند که به دلیل تحریم، هنوز در این زمینه اتفاق خاصی رخ نداده است.

اما بعد از توافق هسته ای هندی ها که اکنون بوی کار راحت و بدون دردسر و البته پر سود را در این میدان گازی مجددا استشمام کرده اند، مشتاقانه در خصوص بازگشت به این میدان گازی درخواست های مکرر به ایران دادند و امروز خبر از آن رسیده است که بی روی رئیس بخش توسعه در «اویل ایندیا» گفته: تهران به هیاتی از هند که هفته آخر ژوئیه به ایران سفر کرده بود اطلاع داد که قرارداد جدیدی را برای مشارکت در تولید از این میدان آماده می کند.

گویا مذاکرات هندی ها با ایران و چانه زنی آنها برای گرفتن امتیاز این میدان گازی – که خود مدتها پیش در بحران تحریم توسعه آن را رها کرده بودند – نتیجه داده است و اکنون قرار است قرارداد توسعه این میدان گازی با شرکت هندی بسته شود. آن هم در حالی که بسیاری از شرکت های غول اروپایی و آمریکایی حاضر به نقش آفرینی در بخش نفت و گاز ایران هستند.

همزمانی مطرح شدن توسعه میدان گازی فرزاد با نحوه تسویه بدهی نفتی به ایران در سفر هیئت هندی اما از سویی این شائبه را به ذهن متبادر میکند که ایران برای دریافت پول نفت خود از هند مجبور به دادن امتیاز میدان فرزاد شده است. به عبارتی زد و بند مدیران نفتی ایران و هند برای دریافت پول نفت در برابر واگذرای امتیاز میدان فرزاد به شرکت هندی.

البته این تنها یک حدس است که علیرغم احتمالی بودن آن شواهد مختلفی در تایید آن وجود دارد. اما پیش از هرگونه اظهار نظر در این مورد نگاهی به وضعیت مراودات نفتی ایران با هند در دوران تحریم و بازی هندی ها با ایران در این دوره و بهره برداری های فراوان از نفت وارداتی از ایران، جای تامل فراوان دارد.