موانع سیاسی و روانی لغو تحریم‌ها

نویسنده: ساشا لومن

دیپلماسی ایرانی: برداشته شدن تحریم ها، فارغ از نحوه عملی شدن آن، عنصر اصلی توافق نهایی میان ایران و گروه 1+5 خواهد بود. اما معلوم نیست که اقتصاد ایران از برداشته شدن تحریم ها سود قطعی ببرد، زیرا برداشته شدن تحریم ها به صورت خودکار منجر به تغییر رفتار شرکت های خارجی نخواهد شد. ادامه غیاب شرکت های خارجی یعنی درآمدهای دولت ایران افزایش نخواهد داشت. این پیامد سبب خواهد شد که از دلبستگی مقامات ایران به توافق کمتر شود.

تحریم های ایالات متحده نقش مهمی در نشستن ایران پای میز مذاکره ایفا کرده اند. علاوه بر تحریم های اولیه که معطوف به اشخاص حقیقی و حقوقی آمریکا هستند، دولت آمریکا و کنگره شبکه پیچیده ای از تحریم های ثانویه سخت را از سال 2010 اعمال کرده اند که فعالیت تجاری شرکت های بیگانه را در بخش های اصلی اقتصاد ایران هدف گرفته است. این تحریم ها در اعمال فشار اقتصادی به ایران نقشی تعیین کننده داشته اند.

رها شدن از فشار این تحریم ها احتمالاً یکی از انگیزه های اصلی مقامات ایران و موافقت آنها با محدودسازی و شفاف سازی برنامه هسته ای شان بوده است. اما علاقه مند ماندن مقامات ایرانی به توافق نهایی و «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) به احتمال زیاد بستگی به آن دارد که ایران در مقابل امتیازاتی که می دهد تا چه حد از فشار تحریم ها رها شود. ساختار کنونی تحریم های آمریکا دو مانع اصلی در برابر برداشته شدن موثر تحریم ها ایجاد کرده است که در زیر به آنها می پردازیم.

مانع سیاسی

اولین مانع در برابر برداشته شدن تحریم ها، سیاسی است. کدام یک از تحریم های ثانویه آمریکا باید برداشته شوند؟ اعمال تحریم برای دولت آمریکا کار نسبتاً آسانی بوده است، زیرا هر دو حزب دموکرات و جمهوری خواه بر سر فشار به تهران توافق داشته اند. اما از آن طرف، بر سر برداشتن تحریم ها توافق چندانی وجود ندارد. بسیاری از اعضای کنگره به شدت نگرانند که در بحبوحه بحران خاورمیانه، تهران با درآمد به دست آمده پس از تحریم چه خواهد کرد. علاوه بر این، آنها به پایبندی ایران به توافق نهایی بسیار شکّاکند. دولت آمریکا برای رفع این نگرانی ها تعهد کرده است که به چارچوب حقوقی تحریم ها دست نزند تا مطمئن باشد که هر وقت ایران از توافق تخطی کرد، به سرعت تحریم ها را به سر جای خود برگرداند. علاوه بر آن، اوباما تصریح کرده است که تحریم های هسته ای به صورت مرحله به مرحله برداشته خواهند شد.

در حال حاضر، مقامات دولت تلاش زیادی می کنند تا مشخص کنند کدام یک از تحریم ها به برنامه هسته ای ربط دارند و کدام یک به دیگر اتهامات مطرح شده در مورد ایران. هر تصمیمی که در پی آن گرفته شود، اینکه کدام یک از تحریم های ثانویه وضع شده توسط رئیس جمهور و یا کنگره در توافق نهایی برداشته خواهند شد، به هر حال منتقدان زیادی هم در میان اعضای کنگره و هم در میان تحلیلگران خواهد داشت. اما با توجه به آراء در اختیار اوباما چه در سنا و چه در مجلس نمایندگان، که به او اختیار وتو کردن اقدام نمایندگان را می دهد، چالش سیاسی داخلی آمریکا در مورد برداشته شدن تحریم ها احتمالاً حل خواهد شد.

مانع روانی

مانع دوم اساساً روانی است. نمی توان با قاطعیت گفت که اقتصاد ایران از برداشته شدن تحریم ها منتفع خواهد شد. آن طور که مشخص است، رسیدن به این هدف دشوار است زیرا شرکت های خارجی میل ندارند در وضعیتی که بازگشت تحریم های ثانویه بر سر اقتصاد ایران سایه افکنده است، به بازار این کشور بازگردند. تحریم های ثانویه آمریکا نه فقط ایرانیان، بلکه شرکت های خصوصی ثالث را هم هدف قرار داده اند. دولت اوباما مهارت خاصی در اعمال تحریم ها در جای جای دنیا نشان داده است. این تحریم ها بر دو ستون استوار بوده اند: اعمال مجازات های سخت مدنی و کیفری برای تخلفات صورت گرفته گذشته، و گذاشتن بار مسئولیت تطبیق با تحریم های آمریکا بر دوش خود شرکت ها. شرکت ها هم تمام تلاش خود را می کنند تا از خطر زیر پا گذاشتن تحریم های آمریکا و روبرو شدن با عواقب سنگین آن بگریزند.

از این رو، بسیاری از شرکت ها سعی دارند دست به مخاطره نزنند و تجارت با شرکت ها و اشخاص ایرانی را کلاً تعطیل کنند، حتی در موارد قانونی و مجاز، چون احتمال مجازات و آسیب دیدن به حسن شهرتشان وجود دارد. این رفتار شرکت های خصوصی چالش روانی مهمی در برابر لغو تحریم ها است. فعالیت تجاری شرکت های خارجی در ایران است که پس از برداشته شدن تحریم ها باعث ایجاد سود اقتصادی می شود. دولت آمریکا به همان اندازه که در وضع و اعمال تحریم ها توانا بوده است، در تغییر ذهنیت شرکت های خصوصی (که در سال های اخیر به خاطر شبکه در هم تنیده تحریم ها ایران را ترک کرده اند) ناتوان است. مقامات خزانه داری آمریکا می توانند با صدور بیانیه های رسمی به شرکت ها در مورد تعاملات تجاری قانونی اطمینان خاطر بدهند، اما نمی توانند فعالانه برای رفع تحریم ها تبلیغ بکنند. نکته ای که ماجرا را پیچیده تر کرده است این است که کلید اصلی دیپلماسی مبتنی بر فشار ایالت متحده در زمان تحریم، ایجاد فضایی ابهام آمیز در مورد مرز بین فعالیت قانونی و غیرقانونی در تعامل تجاری با ایران بوده است. برداشتن تحریم ها به صورتی مؤثر نیازمند تلاش جدی حتی تا مدت ها بعد از ماه ژوئن [و رسیدن به توافق] است.

منبع: مؤسسه بروکینگز/ مترجم: علی عطاران