آیا عربستان هسته‌ای می‌شود؟

دیپلماسی ایرانی: 85 سال از تأسیس پادشاهی عربستان سعودی می گذرد. در این مدت، عربستان به عنوان کشوری شناخته شده است که سعی می کند با هر هزینه ای از مقابله با همسایگانش خودداری کند. در جریان جنگ طولانی میان ایران و عراق در دهه 1980 میلادی، عربستان تمام تلاش خود را کرد که بی طرف بماند، اگرچه قلباً عراقی های سنی را به ایرانیان شیعه ترجیح می داد.

در طول دو جنگ خلیج فارس علیه صدام حسین نیز عربستان کمترین دخالت ممکن را داشت. در زمان آزادسازی کویت در سال 1991، جنگنده های سعودی مشارکت محدودی در حملات هوایی کردند. ریاض همچنین خود را از عملیات اشغال عراق در سال 2003 دور نگه داشت. در دیگر درگیری های منطقه ای مانند انتفاضه فلسطینیان، سعودی ها ترجیح دادند به جای دخالت مستقیم، با درآمد نفتی سرشار خود از متحدان عرب حمایت کنند. اما عربستان سعودی امسال مداخله نظامی چشمگیری در کشور همسایه یمن داشت. هواپیماهای جنگنده و نظامیان سعودی اکنون درگیر نبردی سنگین با شورشیان حوثی تحت حمایت ایران شده اند. 

عربستان سعودی قطعاً یکی از قدرت های نظامی برتر منطقه است. در دو سال گذشته، این کشور جایگاه بریتانیا را به عنوان چهارمین کشور با بالاترین بودجه نظامی اشغال کرده است. بودجه نظامی عربستان سعودی اکنون 37 میلیارد دلار است، یعنی 3 میلیارد دلار بیشتر از بودجه بریتانیا. تهاجم نظامی در یمن 150 هزار نیروی نظامی این کشور را درگیر کرده است. این تعداد، دو برابر کل نفرات ارتش بریتانیا است. هواپیماهای جنگنده سعودی که بسیاری از آنان ساخت بریتانیا هستند، هزاران سورتی پرواز بر فراز آسمان یمن داشته اند.

سعودی ها با سخنان بی پروای روزهای اخیر خود و اعلام اینکه در صورت شکست مذاکرات هسته ای با ایران «همه گزینه ها روی میز هستند» زنگ خطر شروع رقابت تسلیحاتی هسته ای در منطقه را به صدا درآورده اند. سفیر باسابقه عربستان در لندن، شاهزاده محمد بن نواف بن عبدالعزیز السعود، در مصاحبه با «دیلی تلگراف» می گوید که این پادشاهی تا سال ها مقید به سیاست دیکته شده توسط ملک فهد بوده است که ریاض نباید به دنبال دستیابی به سلاح هسته ای باشد، اما «مشخص شده است که برنامه هسته ای ایران ممکن است تبدیل به برنامه طراحی سلاح های کشتار جمعی شود». او می افزاید: «این مسئله چشم انداز مسائل منطقه را به کل تغییر داده است.»

همانند بسیاری دیگر در خاورمیانه و فراتر از آن، سعودی ها امیدوارند که مذاکرات ایران و ایالات متحده تضمین کند که تهران راهی برای دستیابی به بمب اتم نخواهد داشت. شاهزاده محمد می گوید: «ما همیشه حمایت خود را از حل مسئله هسته ای ایران به صورت دیپلماتیک و از راه مذاکره ابراز کرده ایم. ریاض تلاش های رئیس جمهور ایالات متحده در این راستا را ارج می نهد، به شرط آنکه توافق صورت گرفته چفت و بست محکمی داشته باشد و طوری نباشد که به ایران مجوز ادامه سیاست های مخلّ ثباتش را در منطقه بدهد. این مسئله باید در عمل اثبات شود.»

طبق برنامه، قرار است که مذاکرات میان ایران و گروه 1+5 در پایان این ماه میلادی [ژوئن] به نتیجه برسد. مذاکره کنندگان سعی دارند ایران را قانع کنند که فرایندهای اصلی چرخه غنی سازی هسته ای (که از آنها می توان برای ساخت کلاهک هسته ای استفاده کرد) را متوقف کند و در مقابل تحریم هایی که اقتصاد ایران را فلج کرده اند لغو شوند.

علی رغم تلاش های ده ساله برای حل این مسئله، ایران باید کماکان امتیازات زیادی بر سر برنامه هسته ای اش بدهد. هفته پیش روزنامه نیویورک تایمز گزارش داد که ذخیره سوخت هسته ای ایران در طول 18 ماه گذشته 20 درصد افزایش یافته است. اگر این خبر صحیح بوده باشد، رضایت دولت اوباما از این که ایران فرایند غنی سازی اورانیوم را در طول مذاکرات کنار گذاشته، بی معنی بوده است. در عربستان سعودی و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس ترس از این است که اوباما رسیدن به مصالحه با اصلاح طلبان ایرانی را به ایستادن در کنار متحدان سنتی اش در دنیای عرب ترجیح بدهد.

شاهزاده محمد، که یکی از بلندپایگان خاندان سعودی است، تأکید می کند که دستاورد مذاکرات باید تعهد جدی ایران به نساختن سلاح هسته ای باشد: «ما امیدواریم که ایران تضمین کافی برای نساختن این نوع سلاح را بدهد؛ اما اگر این اتفاق نیفتد، آن وقت عربستان سعودی تمام گزینه های روی میز را مورد توجه قرار خواهد داد.» وی می افزاید: «برنامه هسته ای ایران تهدید مستقیمی برای کل منطقه است و تکثیر سلاح های هسته ای توسط تمام خاورمیانه، از جمله اسرائیل، را تشویق خواهد کرد.»

نهادهای اطلاعاتی کشورهای غربی بر این باور هستند که عربستان سعودی 60 درصد هزینه برنامه هسته ای پاکستان را تقبل کرده است، به این امید که در صورت نیاز بتواند در مدت کوتاهی از این کشور کلاهک های هسته ای دریافت کند. اگر ایران در تا پایان ماه جاری و سرآمدن مهلت گفتگوها تعهد جدی در مورد برنامه هسته ای اش ندهد، ممکن است ریاض توافق خود با اسلام آباد را مد نظر قرار دهد و تبدیل به اولین قدرت هسته ای جهان عرب بشود. در آن صورت، بسیاری از دیگر قدرت های منطقه ای، از جمله مصر و ترکیه نیز این مسیر را دنبال خواهند کرد و یکی از ناآرام ترین مناطق جهان وارد رقابت تسلیحاتی خواهد شد.

اظهارات شاهزاده محمد را می توان هشداری به آقای اوباما در آستانه دیدار او با سران هفت کشور صنعتی در آلمان و گزارش او از مذاکرات با ایران تلقی کرد.

از نگاه عربستان سعودی، ریاض حق دارد که نگران احتمال دستیابی ایران به سلاح هسته ای باشد، به خصوص که ایران پشتیبان حوثی ها در مبارزه آنها علیه دولت یمن است. به گفته شاهزاده محمد: «شورشیان حوثی که توسط ایران حمایت می شوند دست به تصرف صنعا و سپس عدن زدند. حملات هوایی عربستان ضروری بود، چون باید از پیشروی حوثی ها جلوگیری می شد و راه برای اقدام سیاسی باز می ماند. تمام شواهد حاکی از آن است که ایران از حوثی ها به عنوان کارگزاران جنگی خود استفاده می کند تا بتواند یمن را تبدیل به سکوی پرتابی برای گسترش هژمونی اش بر جهان عرب بکند.»

او این تحلیل را رد کرد که عربستان سعودی نیز با افزایش توان نظامی اش برای تسلط بر منطقه برنامه دارد. او با اشاره به ایران می گوید: « برخلاف دیگران، عربستان سعودی جاه طلبی های منطقه ای ندارد. تنها چیزی که برای ما مهم است حفظ ثبات و امنیت خودمان، و جهان عرب و دنیای اسلام است.»

سفیر عربستان همچنین از این که بریتانیا اکنون نقش کمتری در مسائل جهانی بازی می کند ابراز نگرانی کرد. هفته پیش، در پی تصمیم لندن به کاهش بودجه نظامی اشتون کارتر وزیر دفاع ایالات متحده نیز درباره «کناره گیری» این کشور از مسائل جهانی هشدار داده بود.

شاهزاده محمد هشدار داد که این اقدام بریتانیا پیامدهایی منفی، به خصوص در خاورمیانه، خواهد داشت. وی گفت: «کنار کشیدن بریتانیا از صحنه بین المللی تأثیر بدی خواهد داشت. بریتانیا در دوره استعمار نقشی تاریخی در منطقه خاورمیانه ایفا کرده است. این کشور دنیای عرب را به خوبی می شناسد و می تواند کماکان نقش حیاتی و مثبتی ایفا کند. این که کشوری مانند بریتانیا دیگر نقشی محوری در منطقه نداشته باشد، پیامدهای منفی خواهد داشت».