ایران همکاری نکند، ونزوئلا می‌شود

در مرکز شهر تهران، دفتر شرکت الکترونیکیِ آلمانی زیمنس، هر روز دفتر خود را باز می کند و می بندد. اما از سال 2010 به این سو، هیچ فعالیت جدیدی در آن انجام نشده است. مایکل توکاس، عضو هیئت مدیرۀ اتاق بازرگانی آلمان و ایران در هامبورگ می گوید: "شما وارد دفتر می شوید و کارمندان به شما می گویند: "ما دفتر را باز نگه داشته ایم و منتظریم تا تحریم ها برداشته شود." مردم یادشان رفته که شرکتهای بسیاری همچون زیمنس، تاریخچۀ طولانی تجارت با ایران دارند که بیش از صدسال قدمت دارد. آنها قوانین را رعایت می کنند، اما رابطه را هم حفظ کرده اند."

به گزارش فرادید به نقل نیوزویک، برای نفتی ها، حفظ رابطه می تواند سود هنگفتی به همراه داشته باشد، و به همین خاطر هم هست که شرکت های نفتی چندملیتی، به صورت چراغ خاموش، ولی پیگیرانه وزارت نفت ایران را قرق کرده اند. جمهوری اسلامی صاحب 10 درصد ذخایر نفت خام جهان، و یک پنجم ذخایر گازی جهان است. در سال 2012، ایالات متحده شروع به گیر دادن به شرکتهایی کرد که با ایران تجارت می کردند. از آن زمان، بخش نفت ایران روزانه تقریباً یک میلیارد دلار ضرر داده و بسیاری از منابع انرژی آن دست نخورده مانده یا به میزان کافی توسعه نیافته اند.

حال، پس از آنکه ایران از تحریم بانکی بین المللی، ممانعت از تجارت با غرب، و تحریم سرمایه گذاری در میدان های نفت و گاز جان سالم به در برده، در آستانۀ آن است که به بزرگترین کشوری که از زمان سقوط شوروی به اقتصاد جهانی بازمی گردد، بدل شود. همۀ اینها مشروط به آن است که گفتگوها با غرب به نتیجه برسد.

سود بردن ایرانی های تنها یک بخش ماجرا است. بخش دیگر این ماجرا، یک موازنۀ اساسی قدرت در خاورمیانه است، که بالقوه می تواند راه را برای دوره ای از رونق بگشاید که از طرفی ممکن است ایران را پس از دهه ها به غرب نزدیکتر کند و یا از سوی دیگر دشمنی پولدارتر و متنفذتر برای غرب بسازد، که از ثروت تازه اش برای اهداف مخرب بهره می برد و خاورمیانه را بیش از پیش ملتهب کند. برای متحدان آمریکا، همچون اسراییل و عربستان سعودی، که ترس شدیدی از دسترسی ایران به سلاح هسته ای دارند، این احتمال ایران به ابرقدرتی منطقه ای و در عین حال یک رقیب سرسخت بدل شود، تنها یک تهدید امنیتی محسوب نمی شود، بلکه یک کابوس است.

برای غولهای نفتی، برداشته شدن تحریم ها، چشم انداز گشوده شدن منابع انرژی ایران که مدتهاست مورد غفلت قرار گرفته اند را روشن کرده است، و بدین ترتیب جمهوری اسلامی، یک شبه به یکی از هیجان انگیزترین بازارهای جهان بدل شده است.

حتی با وجود اینکه قدرتهای جهانی در تلاشند تا پایان مهلت مشخص شده، یعنی 30 ژوئن به توافق دست پیدا کنند، اما از همین حالا طاقت شرکتهایی که به دنبال ورود به ایران هستند طاق شده است. مارک دوبوویتز، مدیر صندوق دفاع از دموکراسی ها، در واشنگتن می گوید: "شرکتها خودشان را کلی آماده کرده اند تا به ایران برگردند و این ماجرا چند ماهی است که شروع شده. شرکتهای غربی راغب نیستند، فعلاً چیزی را روی کاغذ بیاورند، اما کمین کرده اند و دارند انتظار می کشند و گمانه زنی می کنند. همۀشان شدیداً مشتاقند که به ایران برگردند."

شرایط فعلی، غولهای نفتی را در وضعیت حساسی قرار داده است: چگونه می توانند به محض اینکه قرارداد امضا شد، بدون اینکه تحریم های بین المللی ای را که ممکن است میلیاردها دلار جریمه برایشان به همراه داشته باشد را نقض کنند، اولین شرکتی باشند که با ایران قرارداد می بندد؟

مسئولان ایرانی گفته اند که نمایندگان رویال داچ شل، انیِ ایتالیا و توتالِ فرانسه با وزیر نفت ایران ملاقات کرده اند. ایران از بریتیش پترولیوم انگلیس، و کونکوفیلیپس و شورونِ آمریکا نیز دعوت کرده است تا در مورد پروژه های انرژی صحبت کنند. همزمان، چین هر روز صدها هزار بشکه نفت از ایران وارد می کند، و روسیه ممنوعیت تحویل سیستم دفاع موشکی پیشرفته ای را که قابلیت هدفگیری همزمانِ سی هواپیما را داراست، لغو کرده است.

دوبوویتز معتقد است که این اتفاقات نظام تحریم های چند جانبه علیه ایران را به چالش کشیده است. چنین تحرکاتی قدرت مانور غرب را بر سر میز مذاکره پایین آورده است. حتی اگر توافقی هم حاصل نشود، باز هم چند تحریم هستند که عملاً مضمحل شده یا لغو شده اند.

سینا مکی، مدیر دفتر تهران HRG که آژانس مسافرتی بازرگانان و مدیران کسب و کار محسوب می شود، می گوید که در ماههای اخیر، رفت و آمدها از اروپا و آمریکا به ایران دو برابر شده است. او می گوید: "در این مدت هیئت های تجاری زیادی از اروپا –آلمان، ایتالیا، فرانسه و همچنین انگلیس- به خصوص از فرانکفورت که پرواز مستقیم به ایران دارد، به ایران آمده اند. از تعداد کسانی که از ایالات متحده در دو ماه گذشته آمده اند، سورپرایز شدم." مکی به نیوزویک گفت که در این هیئت های تجاری، نمایندگان شرکتهای نفتی هم حضور داشته اند، هر چند که او حاضر نشد اسامی این شرکتها را ذکر کند.

رویال داچ شل که دفتر اصلی آن در هلند است، از معدود غولهای نفتی ای است که به علاقه برای حضور در ایران اذعان کرده است. این شرکت حاضر نشد به نیوزویک بگوید که آیا نمایندگانش با وزیر نفت ایران دیدار داشته اند یا خیر. وقتی با انیِ ایتالیا و توتال فرانسه هم تماس گرفتیم، با همین واکنش رو به رو شدیم. با این وجود هر سه شرکت سابقۀ داد و ستد با ایران را دارند.

در ایالات متحده نیز «کونوکوفیلیپس» گفت: «این کشور مذاکرات تجاری با ایران نداشته است. هرچند چِورون نظر خاصی در این ارتباط نداد. اکسون موبیل هم گفت: «از نظر قوانین آمریکا، هرگونه همکاری تجاری با ایران ممنوع است.» بی پی که ریشه های تجاری آن به زمان کشف چاه نفت در سال 1908 برمی گردد به نیوزویک گفت: «هیچ برنامه فوری برای سرمایه گذاری در ایران نداریم» و البته دریافت هرگونه پیشنهاد برای همکاری تجاری را انکار کرد.
 
تا اواخر دهه 70 میلادی، ایران یکی از متحدان اصلی غرب بود. شاه ایران بیش از یک دهه از کمک نظامی و مالی غرب بهره جست. در عوض، ایالات متحده نیز اجازه داشت از ایران کشوری غربی بسازد تا مانع گسترش کمونیسم در خاورمیانه شود. علاوه بر آن، آن ها از صنعت نفت ایران نیز استفاده کردند. همه چیز طبق برنامه ریزی قبلی پیش نرفت. شاه در سال 1979 از کشور بیرون رانده شد، بهره های نفتی غرب لطمه دید و ایران نیز بعد از انقلاب به جمهوری اسلامی ایران تبدیل شد که هیچ اعتمادی هم به غرب نداشت.
 
در ماه فوریه، اتاق بازرگانی ایران در بریتانیا، آلمان و فرانسه، از جمله انجمن اتاق بازرگانیِ آلمانی – ایرانی توکوس، اتحاد تجاری ایرانی – اروپایی را تشکیل دادند که تنها کار آن این است که راه را برای تاجران اروپایی هموار کند تا آن ها بتوانند همان همکاری تجاری پیشین را با ایران داشته باشند. این گروه که محور اصلی فعالیت آن ها در لندن است ماه آوریل نیز با یکدیگر جلسه داشتند. به گفته توکوس آن ها با پارلمان اروپا در حال مذاکره هستند و قرار است به زودی ایتالیا، سوییس و سوئد نیز به آنان بپیوندند. توکوس هفت سال در ایران زندگی کرده و مسئول اتاق بازرگانی و تجارت ایران و آلمان در تهران بوده است.
 
گام های اولیه نشان دهنده دو چیز است: به محض حصول توافق، اقتصاد ایران آماده حرکت صعودی در جهت مثبت خواهد شد؛ حتی اگر توافقی هم صورت نگیرد، تغییر معادلات خاورمیانه به گونه ای است که به احتمال فراوان شرایط مانند قبل نخواهد بود. مایل سینگ عضو موسسه واشنگتن برای سیاست ‎گذاری در خاور نزدیک و مدیر سابق امور خاورمیانه در شورای امنیت ملی ایالات متحده می گوید: «این یک توافق پر خطر است. اگر مذاکرات جواب ندهد، باید منتظر درگیری های بیشتر در خاورمیانه باشیم. حدس ما این است که ایران مسیر خود را تغییر دهد. مسلما ایران با این کار گامی بزرگ خواهد برداشت. جمعیت ایران جوان و تحصیل کرده است و از تجارت با کشورهای دیگر استقبال خواهد کرد.» علاوه بر این، ایرانیان زیادی در سراسر جهان زندگی می کنند که آن ها نیز با شبکه ای از استعداد و سرمایه از این توافق نفع خواهند برد.
 
هفته های آتی برای ایران اهمیت اساسی دارد. از طرف دیگر می توان ایالات متحده را سنجید که آیا می تواند بدون درگیری به اهداف سیاست خارجی خود دست پیدا کند. بن فان بوردِن در یک کنفرانس مطبوعاتی در هشت آوریل گفت: «معلوم می شود که چگونه عمل خواهد کرد. چون الان خیلی خیلی زود است که حرفی بزنیم. ما نمی دانیم که تحریم ها چگونه و چه زمانی برداشته خواهند شد. حتی مشخص نشده که شرایط و ضوابط سرمایه گذاری در ایران چگونه خواهد بود.»
 
به گفته تحلیل گران، اگر ایران توافق کند که برنامه هسته ای خود را در عوض لغو تحریم های مالی محدود کند، بازار نفت برای اولین بار از سال 1930 شاهد قیمت گذاری واقعی بازار آزاد خواهد بود. این اتفاق همزمان با افزایش تقاضای انرژی در ایالات متحده خواهد بود که باعث افزایش وابستگی این کشور به واردات نفت از خاورمیانه شده است. البته میزان نفت وارداتی از خاورمیانه در مقایسه با میانگین ها به شدت کاهش یافته است.

بر اساس گزارش منتشر شده توسط موسسه پژوهشی بی سی اِی، تنها واردات نفت از عربستان سعودی از سال 1973 تا 2014 به میانگین ماهیانه 66 درصد سقوط کرد. در یادداشتی که در ماه آوریل منتشر شد آمده است: «ایالات متحده تمایل چندانی ندارد تا منابع کمیاب را صرف مدیریت نه چندان کامل خاورمیانه کند، مگر اینکه خواسته های حداقلی اش تامین شود.» به عبارت بهتر می توان گفت که ایالات متحده دیگر مانند گذشته تمایلی به ذخایر انرژی خاورمیانه ندارد، بنابراین پول و زمان کمتری را صرف این ذخایر قدیمی خواهد کرد.
 
ایالات متحده تلاش خواهد کرد که به این درگیری ها پایان دهد، زیرا آن ها می دانند که هم از نظر منابع مالی و هم از نظر نیروی انسانی هزینه زیادی باید بپردازند. بنابراین، ایالات متحده به تدریج از خاورمیانه دور می شود. این مسئله باعث عصبانیت قدرت های منطقه ای مانند عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی شده است، زیرا آن ها چشم انتظار نقشه جدید خاورمیانه هستند.
 
برای اینکه عربستان سعودی بتواند سهام بازاری خود را حفظ کند در ماه آوریل بیش از 10 میلیون بشکه در روز به بازار نفت عرضه کرد. حجم صادرات تا نزدیکی ثبت یک رکورد بالا رفت تا جایی که ناظران ادعا کردند که اوپک از بین رفته است. فرانسیسکو بلانک از اعضای بانک مریل لینچ در نیویورک معتقد است که ایران نیز در سال جاری میزان عرضه نفت در بازار را افزایش خواهد داد و احتمالا از قیمت جهانی نفت بین پنج تا 10 دلار در هر بشکه در سال 2016 کاسته خواهد شد. میزان تولید نفت خام ایران نیز به نزدیکی سه میلیون بشکه در روز رسید، اما صادرات کمی بیشتر از یک میلیون بشکه در روز بود. بلانک می گوید: «اگر توافق هسته ای در ماه ژوئن حاصل شود، میزان صادرات نفت ایران به بیش از دو میلیون بشکه در روز خواهد رسید.»

در دوران پیش از انقلاب، ایران توانسته بود در بیشترین حالت شش میلیون بشکه در روز تولید می کرد. بلانک پیش بینی می کند که اگر سرمایه گذاری درست در این بخش صورت پذیرد، ایران می تواند دوباره به همان میزان برسد.
 
او می گوید: «نمی توان شرکت های نفتی را برای بازگشت به بازار ایران سرزنش کرد. کار آن ها عاقلانه است. حتی اگر به میدان های نفتی ایران توجه کافی نشود، ایران یک میوه دم دستی باقی می ماند. اما میوه دم دستی که برای همیشه در دسترس است. نکته همین است. ایران باید با سرمایه گذاران و شرکت های خارجی همکاری کند، در غیر این صورت مثل ونزوئلا خواهد شد. ونزوئلا نیز یک میوه دم دستی است ولی چرخ های آن دارد از جا درمی رود.»