توافق با ایران: خیلی دور؛ خیلی نزدیک

دیپلماسی ایرانی: آمریکا و ایران در 35 سال گذشته به ندرت با یکدیگر گفتگو کردند؛ اما جان کری وزیر امور خارجه آمریکا در دو سال گذشته با محمدجواد ظریف همتای ایرانی خود بیش وزیر خارجه هر کشور دیگری وقت گذرانده است. برای مدت زمانی به نظر می رسید این وقت گذرانی ها نتیجه مثبتی خواهد داشت.

کری به دستیابی به توافق با ایرانی ها خیلی نزدیک و در عین حال خیلی دور است. ایرانی ها می خواهند در مقابل محدودسازی برنامه هسته ای، تحریم های اعمال شده علیه آنها لغو شود. اما ورای این موارد، حصول توافق به بهبود روابط میان دو کشور قدرتمند منجر خواهد شد. آینده ای که در آن مقامات ایرانی دیگر آمریکا را «شیطان بزرگ» خطاب نخواهند کرد و آینده ای که در هالیوود دیگر فیلم هایی ساخته نمی شود که در آنها ایرانی ها به عنوان دشمنان وحشتناک به تصویر کشیده شوند. توافقی که بزرگ و تاریخی خواهد بود.

با این حال، مهلتی که مذاکره کنندگان خود برای خود تعیین کرده بودند نیمه شب سه شنبه 31 ماه مارس بدون حصول توافقی ملموس به پایان رسید. رسانه ها خبری برای انتشار نداشتند و هیچ عکسی از مذاکره کنندگان در حال دست دادن و جشن گرفتن دستیابی به توافق گرفته نشد. مقامات اعلام کردند شاید نتیجه روز چهارشنبه حاصل شود؛ اما به نظر می رسد ایران و آمریکا پس از سه دهه دشمنی، اکنون به سختی می توانند یکدیگر را درک کنند.

نیویورک تایمز در این باره نوشت آمریکا به دنبال «عدد و رقم (شمار سانتریفوژها)» و «محدودسازی» است، در حالی که برای ایران «احترام» و «تمامیت ارضی» اهمیت دارد. یکی از مشکلات کلیدی در گفتگوها ذخایر سوخت هسته ای ایران است. برای آمریکایی ها اینکه ایران ذخایر هسته ای خود را به روسیه منتقل کند، کافی به نظر می رسد و این در حالی است که ایران همچنان مالک این ذخایر خواهد بود؛ اما ایران با این شرایط چندان موافق نیست.

اگرچه مقامات آمریکایی و دیگر مذاکره کنندگان از اشاره صریح به اختلاف نظرهای باقی مانده در گفتگوها خودداری کردند، اما در برخی گزارش ها ادعا شده است چهار مسئله اساسی عامل عدم دستیابی به توافق بودند: تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران در صورت توافق با چه سرعتی لغو خواهند شد؛ ایران در سال های پایانی اجرای توافق با چه سرعتی می تواند فناوری هسته ای خود را توسعه دهد؛ سرنوشت ذخایر اورانیوم غنی شده ایران چه خواهد بود و اینکه در صورت نقض مفاد توافقنامه از سوی ایران، نظام تنبیهی علیه این کشور چگونه است.

در نهایت همه این ها، مسائل سیاسی است. اگرچه احتمال دستیبابی به توافق میان کری و دیگر وزرای خارجی با ایران وجود دارد، اما مذاکره کنندگان جدای از اختلاف نظرها در خصوص مسئله هسته ای با یک مشکل اساسی تر مواجه هستند: تندروها در ایران و قانونگذاران در کنگره آمریکا که هر دو خواسته های گونانی را مطرح می کنند تا از پیشرفت مذاکرات جلوگیری کنند. با این حال، دیپلمات ها هنوز تسلیم نشده اند و برای یافتن راه حلی صلح آمیز به تلاش های خود ادامه می دهند. مهلت توافق بر سر چارچوب توافقنامه پایان یافت، اما گفتگوها همچنان ادامه دارد.

ایران و قدرت های جهانی امیدوار بودند بتوانند تا مهلت پایان ماه مارس به توافقنامه ای سیاسی دست یابند و تا پایان ماه ژوئن سال 2015، توافقنامه جامع و نهایی را به امضا رسانند. اما در روزهای اخیر مشخص شد که در میان کشورهای درگیر در مذاکرات، مهلت پایان ماه مارس برای مذاکره کنندگان آمریکایی اهمیتی خاص دارد، چرا که آنها خواستار حصول توافق پیش از اقدام کنگره برای اعمال تحریم های جدید علیه ایران هستند. اما از سوی دیگر، ایران بیش از جامعه بین المللی به توافق نیاز دارد چرا که تحریم های اعمال شده علیه این کشور اقتصاد را فلج کرده است و لغو تحریم ها نیز تنها در صورت حصول توافق جامع ممکن خواهد بود.

قانونگذاران آمریکایی به مراتب هشدار دادند در صورت حاصل نشدن توافقی نسبی در هفته کنونی، تحریم های جدیدی علیه ایران اعمال خواهند کرد. تام کاتن سناتور تازه کار جمهوری خواه حتی از دولت اوباما در پی ادامه مذاکرات پس از پایان مهلت ماه مارس انتقاد و تصریح کرد: «بهترین راه حل این است که از مذاکرات هسته ای کنار بکشیم و به موضع قدرت بازگردیم.»

جاش ارنست سخنگوی کاخ سفید در این باره گفت اگر آمریکا بخواهد با ایرانی ها «تعامل جدی» داشته باشد، کنار کشیدن ناگهانی از مذاکرات بی معنی خواهد بود. وی روز چهارشنبه در گفتگو با خبرنگاران تصریح کرد: «تا زمانی که موضع ما دنبال کردن گفتگویی باشد که در حال پیشرفت است، به طور ناگهانی از مذاکرات کناره نخواهیم گرفت.»

ترجمه و اقتباس: طلا تسلیمی