مودی؛ مردی از جنس مردم؟

دیپلماسی ایرانی: 10 ماه پیش، هنگامی که در خرداد ماه 1393 نارندرا مودی قدرت را در هند در دست گرفت، بسیاری از 800 میلیون رای دهنده ای که پای صندوق ها رفته و به او رای داده بودند، چشم امید به انجام وعده های انتخاباتی او بسته بودند. گذشته از هزار مشکل دست به گریبان سرزمین 72 ملت، مردم بیش از هر چیز خواستار اصلاح در دو امر بودند؛ فساد اقتصادی و ناامنی اجتماعی.

حزب ملت هند (باراتیا جاناتا پارتی-بی.جی.پی) که مودی از آن برخاسته بود، پس از یک دهه دوری از قدرت، با شعارهایی که نوید برابری اقتصادی و امنیت اجتماعی را می داد، به میدان آمده بود. آنان در تبلیغات انتخاباتی بیش از هر چیز تلاش کرده بودند تا سیاست های اقتصادی مانموهان سینگ، که خود معمار اقتصاد نوین هند به شمار می رود و فساد مالی رهبران حزب کنگره هند را به عنوان چشم اسفندیار رقیب هدف بگیرند و در این هدف گیری کامیاب بودند.

از فردای به قدرت رسیدن مودی، رسانه های هند او را مردی نامیدند که "از جنس مردم" است و با اعتماد به نفس آمده تا حق محرومان را از ثروتمندان مغرور بگیرد. او، با آن دستار نارنجی رنگ با حاشیه سبز، برای توده ها نماد یک هندوی اصیل بود که در سخنرانی هایش با واژگانی ساده از ارزش های هندوییسم می گفت. مودی به فرقه ای از هندوهای دست راستی گرایش داشت که خود را میهن پرستانی آماده خدمتگزاری به مردم می نامیدند و چندان پایبند نظام طبقاتی نبودند. او در سخنرانی اش در روز استقلال هند که کمتر از دو ماه پس از روی کار آمدنش ایراد کرد، گفت: "من نه به عنوان نخست وزیر، بلکه به عنوان نخستین خدمتگزار ملت با شما سخن می گویم... یک ملت به دست مردان بزرگ ساخته نمی شود؛ بلکه به دست مردم ساخته می شود. یک ملت به دست سربازان، کشاورزان، جوانان، کارگران، معلمان، دانشمندان و شهیدانش بنا می شود. دولتمردان و دولت، ملت را نمی سازند؛ بلکه آنها صرفاً بر ملت حکومت می کنند".

مودی در سخنانش بر ایدۀ خدمت تأکید کرد و گفت: "زبان انگلیسی دارای واژه ای در خور معنای "خدمت" نیست. "خدمت" توانایی در اولویت قرار دادن دیگران است و از فردگرایی مشاغل فراتر می رود." او هندوستانی را وعده داد که در آن هر کشاورز دارای یک حساب بانکی و هر خانواده دارای یک دفترچه بیمه است.  پس از مسئله کشاورزی، مودی با اشاره به عدم اشتغال جوانان گفت که مهارت بخشی دوباره به جوانان، همان چیزی است که موجب اشتغال می شود و هند را در سراسر جهان به تحرک در می آورد. مهارت سازماندهی شده، مساوی با تولید است و این تولید است که باید هستۀ اصلی پویایی هندوستان شود. دولت او در این باره شعاری دارد: "هیچ اثری از نقص نباید وجود داشته باشد." یک محصول باید در نهایت کیفیت خود و سازگار با محیط زیست باشد. چنین تولیداتی هند را به دنیای برتر جهانی می برد.

او از رویای هندوستان دیجیتال سخن گفت؛ نه فقط شبکه ای برای ثروتمندان، بلکه هندوستانی دیجیتالی برای فقرا؛ جایی که دیجیتالی شدن به توسعه کمک می کند و دولت الکترونیک، ساده، موثر و اقتصادی می باشد. او هندوستان توریستی را نیز به هندوستان دیجیتال اضافه کرد و گردشگری را چنان فراگیر توصیف نمود که موجب اشتغال برای فقرا، چای والاها (چای فروشان دوره گرد) و فروشندگان پاکوره (نوعی غذای ارزان هندی) می شود.

و دست آخر، مودی به کمیسیون برنامه ریزی هند اشاره کرد. او از این کمیسیون به عنوان نهادی سخن گفت که برای زمان خود کافی بوده است، اما اینک گویی یک نهاد بی مصرف است. این سریع ترین خاکسپاری برای یک نهاد بود که تا به حال دیده شده است. کل یک دیدگاه و کل شبکه ای از مصالح مقرر و برنامه ریزی ها و بودجه بندی هایی که برای دهه ها اداره اقتصاد هند را برعهده داشته اند، در برابر سخنان مودی فرو ریختند. دولت جدید، گام نخست خود را با انحلال کمیسیون برنامه ریزی برداشت. فردای روز سخنرانی، روزنامه ها نوشتند: "هندوستان اسطوره ساز تازه ای را کشف کرده است."

نگارنده در طول پاییز 1393، در کلاس درس "اقتصاد در هند" در گروه مطالعات هند دانشکده مطالعات جهان در دانشگاه تهران، در حالی که خود به تدریس روند شکل گیری ساختارها و نهادهای اقتصادی در هند می پرداخت، از دانشجویان خواست تا هر هفته در کلاس به بررسی آخرین اخبار مربوط به تحولات اقتصادی در هند بپردازند. بازگویی اخبار و تحلیل های رسانه های هندی درباره وضعیت اقتصادی این کشور، دانشجویان را کم کم به این جمع بندی رساند که گویی تلاش بر این است تا هرچه که به دوران پیش از مودی باز می گردد، بد نشان داده شود و همه دستاوردهای اقتصادی پدید آمده، حاصل زحمات دولت تازه روی کار آمده خوانده شود. در پایان تحلیل هر خبر، بچه ها به شوخی می گفتند: "پس مودی خوب است و مانموهان بد! "

اما در ماه های اخیر، رفته رفته صدای اعتراض ها از گوشه و کنار سرزمین پهناور هند برخاسته است. عامل اصلی پیروزی مودی را می توان درخواست مردم این کشور برای تغییر جستجو کرد. آنها نزدیک به یک دهه به حزب کنگره فرصت و شانس حکمرانی داده بودند، اما پرونده های فساد سیاسی و اداری، همچنین مشکلات اقتصادی از جمله نرخ پایین رشد و تورم بالا و عدم توانایی دولت در کنترل و بهبود وضعیت این دو شاخص، تیر خلاص را به کنگره وارد کرد.

در کفه دیگر ترازو، مردم هند نارندرا مودی، سر وزیر ایالت گجرات را می دیدند که با الگوهای خود توانسته بود این ایالت را در وضعیت خوب اقتصادی و رشد سرمایه گذاری قرار دهد و امیدوار بودند که وی بتواند این الگو را در کل کشور حاکم کند و سرمایه گذاری های خارجی را دوباره راهی هند کند. از جمله شعارهای اصلی مودی در این انتخابات، این بود که "فرش قرمز برای سرمایه گذاران، به جای نوارهای قرمز و ممنوعیت" برای جذب سرمایه های خارجی پهن می کند.

مودی اما در ماه های گذشته نه تنها نتوانسته گام های موثری برای کاهش نرخ تورم بردارد و روپیه همچنان در برابر ارزهای قدرتمند بین المللی ارزش خود را از دست می دهد، بلکه ناامنی اجتماعی نیز بیش از پیش دامنگیر جامعه هند شده است. اگر در دولت پیشین کمبود امنیت دردسر اصلی زنان و دختران این کشور به شمار می آمد، در دولت راستگرای تازه بر سر کار آمده، گروه های بنیادگرای هندو عرصه را بر ده ها میلیون مسلمان و مسیحی هندی تنگ کرده اند و رویکردهای تندروانه ایشان نسبت به پیروان دیگر ادیان، زنگ خطر را برای جامعه مسالمت جوی هند به صدا در آورده است.

و بالاخره آنکه، پوشیدن کت و شلوار طلاکوب در دیدار وی با اوباما در دهلی، ناگهان همگان را مبهوت کرد. در تاریخ معاصر هند هرگز هیچ نخست وزیری به خود اجازه نداده بود در کشوری که صدها میلیون نفر از مردمان در گرسنگی به سر می برند، دست به چنین کاری بزند. اگرچه او این لباس را در یک حراج به قیمت 450 هزار پوند فروخت و گفت این پول صرف لایروبی رود گنگ خواهد شد، اما این کار هم نتوانست محبوبیت از دست رفته را به وی بازگرداند. نتیجه آنکه، در انتخابات مجلس استانی در دهلی که در اسفند ماه 1393 برگزار شد، از هفتاد صندلی مجلس، 67 صندلی به حزب نوپای آدم عادی (عام آدمی پارتی) و تنها سه صندلی به حزب حاکم رسید.

حالا "حزب مردم هند" به رهبری مودی، یک رقیب جدی در پیش روی خود دارد. اعضای "حزب آدم عادی" را روزنامه نگاران، وکلا، فعالان اجتماعی و متخصصین تحصیل کرده تشکیل می دهند که همگی یک هدف را دنبال می کنند؛ ستیز با فساد اقتصادی. این افراد که اغلب از طبقه متوسط جامعه هند برخاسته اند، سازندگان اصلی جامعه مدنی در این کشور به شمار می روند و به سختی می توان آنها را با شعارهای پوپولیستی دلخوش کرد. قشر روشنفکران هندی، این بار تلاش دارند تا با پای گذاشتن در سیاست، خود به پیشبرد برنامه های پیشرفت کشور کمک کنند و مودی اگر نتواند اعتماد آنان را به دولت خود جلب کند، روزهای دشواری را در پیش روی خواهد داشت.

   نویسنده: ماندانا تیشه یار، دکترای مطالعات بین الملل از دانشگاه جواهر لعل نهرو هندوستان

انتشار اولیه: شنبه 15 فروردین 1394 / انتشار مجدد: چهارشنبه 19 فروردین 1394