بازگشت با کارت ایران در بازی با آمریکا

دکتر "الهه کولایی" استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل روسیه طی گفتگویی با مثلث به بررسی روابط تهران و مسکو در سایه بحران اوکراین و همچنین سفر اخیر آقای ولایتی به روسیه پرداخت. کولایی اعزام مشاور امور بین الملل رهبری به مسکو را به همراه پیام ویژه رئیس جمهور برای پوتین، بیانگر جایگاه مسکو برای تهران و اهمیت، سطح و عمق روابط ایران و روسیه می داند. این استاد دانشگاه در خصوص روابط دو کشور نیز گفت که ایران در مساله اوکراین هم تعامل با روسیه را در نظر دارد و هم بر ضرورت همزمان توسعه روابط با کشورهای غربی واقف است؛ یعنی ژئوپلتیک حکم می کند که ایران با روسیه روابط گسترده و همه جانبه خود را در هر شرایطی دنبال کند.
 

بهمن ماه سال 1393 علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین الملل رهبر معظم انقلاب به عنوان فرستاده ویژه رییس جمهور ایران به مسکو سفر کرد و در دیدار با ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه، پیام روحانی را تسلیم وی کرد. به نظر شما چرا آقای ولایتی برای چنین سفری انتخاب شده بودند؟

با توجه به جایگاه ایشان در تشریح سازی در حوزه سیاست خارجی و تعیین اولویت ها و المان های اصلی رفتار کشور در این حوزه، اعزام آقای ولایتی به روسیه نشاندهنده اهمیت و جایگاه روابط با مسکو برای ایران در این شرایط خاص است. با در نظر گرفتن پیشینه کاری دکتر ولایتی، در واقع حضور او برای ابلاغ پیام جمهوری اسلامی در مقطع حساس تشدید بحران اوکراین و پیامدهای اقتصادی- سیاسی آن برای روسیه، بیانگر فرصت های پیشرو جهت توسعه روابط دو کشور به شمار می آید. بنابراین انتخاب و اعزام مشاور امور بین الملل رهبر انقلاب به عنوان نماینده جمهوری اسلامی برای بردن پیام نظام سیاسی کشور به مسکو، نمادی است از اهمیت، سطح و عمق روابط ایران و روسیه در شرایط پس از بحران اوکراین.


با توجه به اینکه نزدیک به 3 ماه از انجام این سفر زمان سپری شده است، می توانید توضیح دهید که مهمترین دستورکارها و پیام های این سفر چه بود؟

در خصوص محتوای پیام رئیس جمهوری برای ولادیمیر پوتین، بنده نیز اطلاع دقیقی در دست ندارم اما در هر صورت این پیام هرچه بوده به اهمیت و جایگاه روابط دو کشور، پیامدهای بحران اوکراین برای روابط تهران و مسکو و تقویت نگاه به شرق در ایران همزمان با بهبود روابط با کشورهای بزرگ غربی مربوط می شود. این در شرایطی است که بهبود روابط ایران با کشورهای غربی بدون شک سبب افزایش نقش و نفوذ منطقه ای خواهد بود. در واقع این تحولات از جنبه های مختلف، فرصت های پیش روی کشور را گسترش بخشیده است. این پیام می تواند بیانگر اراده و تمایل جمهوری اسلامی ایران برای توسعه روابط با روسیه و در همان حال بهبود روابط با کشورهای غربی باشد. بدون تردید افزایش تنش در روابط روسیه و غرب در پرتو یک سیاست مدبرانه و هوشمندانه می تواند شرایط اقتصادی و سیاسی بهتری را برای چانه زنی و تعامل کشور ما در سطح منطقه و فراتر از آن بوجود بیاورد. به بیان دیگر این پیام می توانست تمرکز بر این نکات و اراده  سیاسی توسعه و ادامه روابط با روسیه را در بر داشته باشد که اگر از این فرصت به درستی بهره برداری شود، مزایای متنوعی را برای اقتصاد سیاست ایران در بر خواهد داشت.


به دنبال سفر آقای ولایتی به مسکو این فرضیه مطرح شده بود که گسترش روابط ایران و روسیه منجر به فاصله گرفتن ایران از غرب خواهد شد. آیا شما این نگاه را قبول دارید؟

این نگاه اصلا درست نیست و اگر چنین تصوری وجود داشته باشد با منافع و نیازهای کشور تطبیق و سازگاری نخواهد داشت. همانطور که اشاره کردم بحران اوکراین در پرتو یک سیاست مدبرانه و هوشیارانه، می تواند فرصت های جدیدی را برای ایران در منطقه در برداشته باشد که اگر تصور شود در این شرایط ایران بهره مندی لازم را در چارچوب یک رویکرد و همه جانبه هدف قرار نداده باز شاهد ادامه بهره مندی بازیگران منطقه ای و بین المللی از منافع و مزایای کشور خواهیم بود.

لذا به نظر می رسد توسعه روابط دو کشور جز در پرتو یک رویکرد متعادل همانگونه که شاهد بوده ایم نمی تواند تامین کننده منافع مردم ایران باشد.


پس ایران باید رویکردی را در پیش گیرد که بهبود روابط شرق با غرب را همزمان در دستور کار داشته باشد؟

سیاست خارجی ایران با توجه به شرایط فعلی با بحرانی که روسیه با آن روبرو است بسیار واقع گرایانه است؛ زیرا دستگاه دیپلماسی ما در عین این که تلاش دارد روسیه و چین را به عنوان شرکایش در کنار خود داشته باشد از تعامل با کشورهای غربی نیز دست نکشیده است. همچنین ظرفیت ژئوپلتیک حکم می کند که ایران با روسیه روابط گسترده و همه جانبه خود را در هر شرایطی دنبال کند. در واقع تعادل بخشیدن به این روابط، نیاز کشور ماست. یعنی همانقدر که توسعه و بهبود روابط با کشورهای اروپایی و آمریکا دنبال می شود ما باید بتوانیم این روابط سازنده با روسیه را نیز در همان حال گسترش ببخشیم. درنتیجه نباید تصور شود که بهبود روابط با غرب به قیمت کاهش یا محدود شدن روابط ایران با روسیه خواهد بود. این مسئله اقتضای جغرافیایی ما نیست بلکه وضعیت ژئوپلتیکی ایران چنان امکانی برای کشور فراهم کرده است که همزمان بتواند سیاست های سازنده و متناسبی را هم در گسترش روابط با روسیه و هم در پروسه اعتمادسازی با اروپا و آمریکا دنبال کند و در این مسیر منافع خود را افزایش دهد. به بیان دیگر ایران در مساله اوکراین هم تعامل با روسیه را در نظر دارد و هم بر ضرورت همزمان توسعه روابط با کشورهای غربی واقف است که این نکته مثبتی در دولت است که باید برجسته شود؛ چرا که این سیاست ها ظرفیت را فراهم می کند تا به صورت همزمان با روسیه که با غرب در تقابل است رابطه داشته باشیم و از سوی دیگر تعاملات مان با جامعه جهانی را در ابعاد سیاسی و اقتصادی مد نظر قرار دهیم زیرا مهمترین امر برای ما منافع ملت ایران است.

به دنبال تحولات اخیر در روابط ایران و روسیه ظاهرا بحث عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهای نیز قوت بیشتری گرفته است. همچنانکه سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه نیز چندی پیش سخن از پیوستن اعضای جدید از جمله ایران به این سازمان گفته بود.

ایران و روسیه امکانات متنوعی را برای توسعه روابط در اختیار دارند که تابحال بخشی از آن مورد توجه قرار گرفته و بخشی از آن نیز هنوز مورد بهره برداری قرار نگرفته است. اما این تصور که عضویت ایران در سازمان شانگهای، بر اساس ملاحظات روابط دو کشور در حال مطرح شدن است، با واقعیات سازگار نیست. طی بیش از 2 دهه گذشته، روس ها همواره از کارت ایران برای بازی خود با آمریکا بهره گرفته اند. لذا طرح موضوع پیوستن ایران به سازمان شانگهای، باتوجه به تمایل پاسخ داده نشده در سال های گذشته نشاندهنده تلاش دوباره روس ها برای بهره گیری از کارت ایران در بازی شان با آمریکاست. این مسئله می تواند به گونه ای در وضعیت تشدید فشار بین المللی بر روسیه، توسعه روابط دو کشور را در بر داشته باشد. اما اگر ضرورتا در چارچوب روابط دوجانبه به این مسئله پرداخته شود به نظر نمی آید با شرایط موجود چندان تطبیقی داشته باشد.


به طور کل روابط ایران و روسیه را در شرایط فعلی چطور می بینید؟

 شرایط حاکم بر روابط دو کشور که بعد از فروپاشی اتحاد شوروی با تغییرات جدی مواجه شد، زمینه های همکاری‎های آنها را افزایش داد. برای روسیه همکاری با ایران همواره جنبه تاکتیکی داشته است. در واقع نگاه روسیه به ایران و نگاه ایران به روسیه از منظرهای متفاوتی شکل گرفته است. ایران برای روسیه با توجه به نوع رابطه با غرب به ویژه آمریکا، همیشه اهرمی برای چانه زنی و افزایش منافع این کشور به شمار آمده است، در حالی که روسیه برای ایران در شرایط تشدید فشارهای غرب، مفری برای کاهش فشارها است. موضوع آمریکا همواره در تنظیم رابطه روسیه با ایران، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است؛ این روند چه پیش از انقلاب اسلامی و چه پس از آن استمرار داشته است. فارغ از این مسائل، دو کشور نیاز به روابط حسنه و گسترده با یکدیگر دارند. بازارهای ایران و روسیه می‎توانند بخشی از نیازهای شان را در این رابطه تجاری و اقتصادی به دست آورند. همچنین در شرایط فعلی که تحریم‎های غرب یعنی اروپا و آمریکا علیه روسیه به دنبال حاد شدن مساله اوکراین شدت یافته است، رابطه این کشور با ایران از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. این در حالی است که در سال‎های گذشته و در شرایط تحریم و فشار غرب علیه ایران، رابطه تهران با مسکو اهمیت زیادی داشت.البته گذشته از مساله سیاست بین الملل و مسائل منطقه‎ای، زمینه رقابت جدی، به ویژه در حوزه انرژی و انتقال آن میان ایران و روسیه وجود دارد که هر دو کشور را با توجه به وزن این عامل در اقتصادشان نسبت به این موضوع، حساس کرده است. فارغ از این موضوع ها، تهران و مسکو باید از ظرفیت های اقتصادی یکدیگر بهره برداری کنند.  

منبع: ویژه نامه سال مثلث