سوری ها فقط به تهران اعتماد دارند

دیپلماسی ایرانی: در نیمه اول سال  2014 بحران جدی در ادامه راه نخست وزیری نور ی المالکی ظاهر شد.  وزرای کرد در جولای همین سال از کابینه خارج شدند، داعش بخش های زیادی از شمال و شرق عراق را تسخیر کرد، نیروهای عراقی در هر مواجهه نظامی پا به فرار می گذاشتند، کردستان عراق تاریخ همه پرسی برای استقلال کردستان را اعلام کرد و دهها بحران دیگر. برایند ترکیبی از نیروهای داخلی، منطقه ای و بین المللی راه برون رفت از این بحران را تشکیل دولت فراگیر به رهبری فرد دیگری غیر از نوری المالکی دانستند. نهایتا چانه زنی سیاسی منجر به کناره گیری نوری المالکی و به قدرت رسیدن حیدر العبادی گردید. بعد از این تحول بود که تغییرات میدانی به نفع بغداد رقم خورد. نیروهی عراقی روحیه گرفتند و موفق شدند مناطق استراتژیکی چون آمرلی و جرف الصخر را بازپس گیرند، کردستان عراق موضوع استقلال را مسکوت گذاشت، دولت های منطقه روی خوش به دولت جدید نشان دادند که اعلام آغاز به کار سفارت عربستان در بغداد شاخص ترین آن بود و اساسا چشم انداز حفظ تمامیت ارضی عراق بیشتر هویدا گردید. مهمتر اینکه نخست وزیر جدید عراق در آغاز کار به ایران سفر کرد و با مهمترین مقامات تهران ملاقات نمود و دو طرف از دستاوردهای سفر راضی به نظر می رسند. قطعا تحولات عراق با بازیگری و نگاه مثبت تهران به بار نشست و جمهوری اسلامی ایران نه تنها از تحولات عراق ضرر نکرد، بلکه با کاهش بحران سیاسی عراق، امنیت و منافع بلند مدت آن بیشتر تضمین گردید. در عین حال احترام نوری المالکی با اعطای یک مقام تشریفاتی معاونت ریاست جمهوری و مصونیت سیاسی-قضایی حفظ شد و  از این طریق از بروز جنگ قدرت در عراق جلوگیری به عمل آمد.

از مارس 2011، بحران سیاسی سراسر سرزمین سوریه را فرا گرفته است. منشا این بحران را چه خارجی و چه داخلی بدانیم عملا در ماهیت میدانی بحران تاثیری نمی گذارد. جنگ داخلی سوریه، این کشور را حداقل 50 سال به عقب راند، صدها هزار نفر کشته و زخمی شدند و میلیونها نفر نیز آواره داخلی و خارجی. بازیگران اصلی بحران در سطح داخلی عبارتند از حکومت بشار اسد، ائتلاف ملی نیروهای انقلابی و مخالف سوریه، و داعش. در سطح بین المللی نیز ایران، عربستان، قطر، ترکیه و آمریکا نقش اصلی را در تطویل و تشدید بحران ایفا کرده اند. این بحران تمامی راه حل های متصور را تجربه کرد، ولی هیچ کدام افاقه نکرده اند. در این سالها، چندین انتخابات در داخل سوریه بدون نظارت بین المللی برگزار شد، ولی ذره ای از بحران کاسته نشد. مخالفین تا آخرین نفس و با هر تاکتیکی حتی غیرانسانی جنگیدند ولی عملا جز فرسایش دو طرف حاصلی نداشت. جنگ داخلی نه تنها کاری را پیش نبرد بلکه آبستن هیولایی چون داعش شد که موجب هراس تمامی طرف های درگیر شده است. دو دور مذاکرات ژنو نیز عملا ره به جایی نبرد. پس می ماند مدل جابجایی قدرت در عراق.

همان گونه که تمامی طرف های ذینفع از برایند سیاسی عراق راضی به نظر می رسند، در سوریه نیز می تواند چنین مدلی به کار بسته شود. همان گونه که حزب نوری المالکی اکثریت آراء را در انتخابات پارلمانی بدست آورد و طبق قانون اساسی محق بود که مجددا نخست وزیر شود، ولی او با یک تصمیم سیاسی شجاعانه، خودش کنار رفت و هم حزبی او به قدرت رسید. ولی در عوض، عراق نجات یافت. در سوریه نیز حتی اگر بپذیریم بشار اسد از طریق فرایند دموکراتیک به قدرت رسیده است، ولی عملا  انتخاب مجدد او گره ای از مشکلات سوریه را باز نکرد. اخیرا نیزحسین امیر عبداللهیان، معاون وزیر امور خارجه در امور عربی و آفریقایی اعلام کرد: "ایران برای بقای دائم رئیس جمهور بشار اسد در قدرت تلاش نمی کند."  بنابراین در اینجا هم باید شخصیتی میانه رو که مورد وثوق حکومت و مخالفین باشد دوره گذار سیاسی در سوریه را رهبری کند و به این ترتیب هم احترام بشار اسد و متحدین سیاسی او حفظ شود و هم مخالفین به راه حل سیاسی مورد نظر رضایت دهند. آیا این شخصیت فردی مانند فاروق الشرع نیست؟!

جمهوری اسلامی ایران می تواند با گرفتن ابتکار عمل (مانند بحران سیاسی عراق)، تحولات سوریه را به سمت مسیر نسبتا مطلوب خود سوق دهد و همانند بحران عراق از نتایج آن بهره مند گردد. شکی نیست که شخصیت مورد وثوق طرف های اصلی بحران با اهداف استراتژیک جمهوری اسلامی ایران همسو خواهد بود. در بدترین حالت سیاسی، هر فردی زعامت سوریه را داشته باشد نمی تواند از جولان بگذرد. در اینجا او به متحد امتحان پس داده ای مانند تهران نیاز خواهد داشت. حالا که جمع بین ادامه حکومت بشار اسد و صلح در سوریه ممتنع است، این تنها تهران است که می تواند با پیش دستی دیپلماتیک آینده سیاسی سوریه را به سمت اهداف استراتژیک خود هدایت نماید.  چون، دیگر طرف های بحران هیچ یک مورد اعتماد حکومت اسد نیستند. اما پاشینه آشیل به کارگیری مدل عراق در سوریه، انعطاف ناپذیری بشار اسد در واگذاری قدرت است که تنها تهران در این وسط می تواند نقش موثری ایفا کند. این راه حل می تواند مورد رضایت تمامی طرف های موثر بحران اعم از داخلی و بین المللی باشد، حالا که ثابت شد ادامه جنگ داخلی سوریه بروندادی جز داعش نداشته است.

انتشار اولیه: شنبه 10 آبان 1393 / انتشار مجدد: دوشنبه 19 آبان 1393