نگاه ویژه احمدزی به کشورهای غیر همسایه

دیپلماسی ایرانی: اشرف غنی احمدزی، رییس جمهوری افغانستان اعلام کرده برای انجام مناسک حج عمره به عربستان سفر کرده است و در این راستا با مقامات این کشور نیز دیدار می کند. این دومین دیدار احمدزی با مقامات عالی کشورها پس از نشستن بر مسند ریاست جمهوری است. نخستین دیدار او در خاک افغانستان با رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه صورت گرفت که در آن تفاهم نامه استراتژیکی در حوزه های مختلف به امضا رسید. دیدارهای رسمی احمدزی با رییس جمهوری ترکیه و با سران عربستان در حالی صورت می گیرد که او در کمپین انتخاباتی خود اولویت سیاست خارجی خود را دیدار و توسعه روابط با کشورهای همسایه اعلام کرده بود. از این رو انتظار می رفت که او در نخستین اقدام خود پاکستان یا ایران را انتخاب کند. اما دو اقدام صورت گرفته از سوی او خلاف اظهاراتش را نشان می دهد. ترکیه و عربستان دو کشور غیرهمسایه هستند، اما به دلیل تاثیرپذیری و اثرگذاری هایی که این دو کشور در تحولات سیاسی افغانستان داشته اند، احمدزی خواسته است نخستین دیدارهای خود را با مقامات این دو کشور انجام دهد. عربستان نقش قابل توجهی در حمایت از برخی گروه های تندرو در افغانستان دارد. از طرفی افغانستان به دلیل چالش های اقتصادی نیاز به رابطه با کشوری دارد که بتواند بعضا نیازهای مالی این کشور را تامین کند. در عین حال عربستان می تواند در اقدامات و تحرکات گروه هایی مانند طالبان و القاعده نقش داشته باشد، از این رو به نظر می رسد سفر احمدزی به عربستان می تواند زمینه را برای برقراری گفت وگوها با این گروه ها در راستای درخواستی که از عربستان داشته باشد، به وجود آورد. از سویی دیگر بخشی از جامعه افغانستان نگاهی دیگر به احمدزی دارند. آنها احمدزی را که همسری مسیحی دارد، یک غرب زده می دانند که پایبند به اصول دینی خود نیست. از این روبه نظر می رسد احمدزی با سفر به عربستان و انجام مناسک حج درصدد تطهیر افکار عمومی علیه خود است. در این باره با محمدرضا فرقانی، سفیر سابق ایران در قزاقستان و ترکمنستان و کارشناس مسائل افغانستان به گفت وگو پرداختیم:

گرچه احمدزی اعلام کرده بود اولین سفر خود را به منظور انجام اعمال حج عمره به عربستان انجام خواهد داد، اما در همین حال نخستین دیدار رسمی او در افغانستان با اردوغان رییس جمهور ترکیه صورت گرفت. به نظر می رسد هنوز ایران به عنوان کشور همسایه در حلقه دیدارهای رسمی احمدزی قرار نگرفته است، دلایل این اقدام از سوی احمدزی چیست؟

تقریبا به صورت یک سنت غیرمکتوب و نانوشته در افغانستان، رییس جمهور اولین سفر خود را به عربستان انتخاب کرده است. علت آن هم آنچه گفته شده، زیارت کعبه و انجام مناسک حج است. پیشتر افرادی نیز که در افغانستان به قدرت رسیدند، چنین کاری کردند. البته برخی کشورهای دیگر مانند پاکستان نیز چنین عملکردی داشته اند و موضوع جدیدی نیست. اما نکته این است که با توجه به تاکید احمدزی بر مواضع خود مبنی بر روابط با همسایگان، اما اولین دیدار رسمی او با رییس جمهور ترکیه که جزو کشورهای همسایه محسوب نمی شود، صورت گرفت. درهمین حال اولین سفر نیز به عربستان دیگر کشور غیرهمسایه انجام می شود. بنابراین هر دو این کشورها، همسایه نیستند. این موضوع فی نفسه نشان می دهد که اولویت های سیاست خارجی احمدزی، خلاف آن چیزی که در مواضع انتخاباتی خود مبنی بر داشتن روابط با همسایگان عمل می کند و او به دنبال روابط در خارج از محدوده کشورهای همسایه است. دلیل دیگری که می توان بر اقدام احمدزی مبنی بر سفر به عربستان بیان کرد، زدودن اتهام های مذهبی به او از طرف جامعه افغانستان است. زیرا برخی افکار عمومی در افغانستان معتقدند که احمدزی تمایلی به اسلام و گرایش های دینی نداشته و حتی ازدواج او با یک مسیحی لبنانی نیز او را متهم به تغییر دین کرده است. بنابراین احمدزی با انجام مناسک حج می تواند این نگاه را به سمت خود تغییر دهد. با این حال آنچه از احمدزی انتظار می رفت که نخستین سفر خود را به کشورهای مهم همسایه از جمله پاکستان انجام دهد، اما او عربستان را انتخاب کرد. باید منتظر اقدامات آینده احمدزی در تنظیم روابط خارجی باشیم.

عربستان چه جایگاهی در سیاست خارجی افغانستان داشته و تا چه میزان نقش آفرین در اوضاع داخلی این کشور است؟

عربستان به عنوان یکی از کشورهای عمده و مطرح در طی سه – چهار دهه تحولات افغانستان است. این حضور چه در دوره جهاد به عنوان حامی مجاهدین به خصوص با حمایت های مالی گسترده و وسیعی که از گروه های جهادی علیه رژِم کمونیستی و نیروهای شوروی انجام می داد، و چه بعد از سقوط رژیم کمونیستی، با روی کار آمدن طالبان یکی از کشورهای فعال منطقه ای در تحولات افغانستان بود. عربستان به عنوان تنظیم کننده روابط بین گروه های جهادی قبل از حضور طالبان و سقوط دولت مجاهدین مطرح بوده است. در حال حاضر نیز گروه های زیادی از اتباع عربستان در افغانستان فعالیت داشته و حمایت های مالی این کشور از برخی گروه های سیاسی در این کشور به خصوص گروه های سنی افراطی مانند طالبان و القاعده ادامه داشته و این مساله عربستان را در مظان اتهام قرار داده است. همچنین گروه هایی نیز تحت عنوان عرب- افغان در این کشور حضور دارند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که ریشه گروه هایی مانند داعش در خاورمیانه و با حمایت های مالی گسترده عربستان در سوریه و عراق دست به تحرکات می زنند، ریشه در افغانستان داشته و نطفه آنها از این کشور بسته شده است.

به نظر می رسد احمدزی با رویکردی که به سیاست خارجی دارد، خواهان ایفای نقش یک رابطه منطقه ای میان برخی کشورها از جمله ایران و عربستان و ترکیه و عربستان است. تا چه حد افغانستان توان ایفای چنین نقشی را دارد؟

افغانستان در سطحی نیست که در تحولات سیاست خارجی کشورهای دیگر اعم از همسایه و فرامنطقه مانند عربستان و ترکیه نقش بازی کند. این کشور در حال حاضر با مشکلات عدیده داخلی در زمینه مسایل سیاسی، اقتصادی و امنیتی مواجه است. بنابراین بعید به نظر می رسد که بخواهد چنین اقدامات دیپلماسی را در پیش بگیرد و بر روابط کشورهای دیگر اثرگذار باشد. اما باید در نظر داشت که تحولات افغانستان چه در بعد منطقه ای و چه در بعد بین المللی همواره دارای اهمیت و از حساسیت خاصی در سطح منطقه و جهان برخوردار بوده و مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان است. به عنوان مثال همواره برخی از کشورهای اروپایی، آسیایی و حتی آفریقایی که حتی سیاست خارجی فعالی هم نداشته باشند، اما تحولات افغانستان را تعقیب می کنند و به دنبال درک سیاست های این کشور به عنوان تحولات داخلی افغانستان هستند. به همین دلیل گرچه افغانستان خود به تنهایی توانایی لازم برای چنین اقدامی را ندارد اما به لحاظ اهمیت و نگاه ویژه که دیگر کشورها به افغانستان و سیاست های این کشور دارند، می توان گفت تا اندازه ای اقدامات سیاست خارجی این کشور مورد توجه قرار گیرد.

آیا اقدامات افغانستان را می توان به نوعی بلدپروازی های سیاست خارجی این کشور دانست و اگر چنین است، آیا این بلندپروازی ها کمکی به حل چالش های درونی این کشور خواهد کرد؟

فکر می کنم اگر احمدزی به دنبال بلندپروازی باشد، هرگز جواب کاملی از تلاش های خود نخواهد گرفت. زیرا افغانستان در شرایط بسیار حساسی به سر می برد و دچار مشکلات، تنگناها و حتی می توان از آن در سطح بحران سیاسی، اقتصادی و امنیتی نام برد، است. اگر احمدزی بتواند به نحوی بحران ها و مشکلات جاری این کشور را حل کند، شاید بتواند گفت کار زیادی انجام داده که با کارت دیپلماسی خارجی بحران ها ر ا حل کند. مگر اینکه افغانستان و دولت احمدزی که ارتباط بسیار نزدیکی با کشورهایی مانند آمریکا و کشورهای اروپایی دارد، بخواهد نقش نیابتی را بازی کند که البته این نیز بعید به نظر می رسد.

انتشار اولیه: یکشنبه 4 آبان 1393 / انتشار مجدد: 10 آبان 1393