حرکت به سوی موازنه جدید قدرت در منطقه

محمد شهروی*

دیپلماسی ایرانی: طی ماه های اخیر تحولات بین المللی و منطقه ای به سرعت به وقوع پیوسته است و به نظر می رسد با توجه به حجم گسترده و شتابان این تحولات در ماه های اخیر، به زودی باید شاهد تغییرات شگرفی در موازنه قوا در  منطقه و نقش ایران در معادلات مربوط به آن باشیم. در زیر به این تحولات و نقش آنها در مناسبات منطقه خاورمیانه و نقش گروه ها و کشورهای بازیگر در این منطقه اشاره می کنیم.

طی ماه های اخیر شاهد رخدادهای فجیعی از سوی این گروه در کشورهای عراق و سوریه بوده ایم. داعش از  حمایت های مالی و تسلیحاتی برخی از کشورهای منطقه و جهان برخوردار بوده است، اما اکنون تبدیل به مسئله نگران کننده ای برای جامعه جهانی شده است.اختلاف در خصوص همکاری کشورها و نحوه تقابل با تروریست ها یکی از مشکلات پیش روی کشورهای قدرتمند است، خصوصا در این شرایط که روسیه بر سر مسئله اوکراین در مقابل اروپا و آمریکا ایستاده است.

اعمال تحریم هایی از جانب غرب و آمریکا علیه روسیه نیز بر شدت اختلافات افزوده است ویک تقابل شرقی و غربی را به وجود آورده که دوران جنگ سرد را تداعی می کند.

روسیه که با حمایت از دولت بشار اسد در سوریه مخالف دخالت نظامی غرب، خصوصا آمریکا در این کشور بود توانست با کمک به دولت سوریه در مقابل گروه های تندرویی که به شدت مورد حمایت غرب و برخی کشورهای منطقه بودند، ایستادگی و به موفقیت های دست پیدا کند که به نظر می رسد این شرایط ضربه بزرگی بر پیکره سیاست خارجی آمریکا بود.

در بحران اوکراین روسیه پس از آنکه شبه جزیره کریمه را به خاک خود الحاق کرد، بر شدت تقابل مسکو و غرب افزوده شد که نقطه اوج این تقابل اعمال تحریم علیه روسیه بود.روسیه برای مقابله به مثل، اروپا را تهدید به تحریم در بخش انرژی کرد و از سویی در اجلاس شانگهای پیش زمینه یک قرارداد انرژی با چین را مطرح کرد. طبق نظر کارشناسان این یکی از بزرگترین قراردادها در حوزه انرژی خواهد بود.

جزئیات این قرارداد فاش نشده است اما نکته مهم در این قرارداد جایگزین کردن چین به جای اروپا برای تامین بازار انرژی روسیه است که مقابله به مثل روسیه در برابر تحریم های اعمالی از سوی اروپا است.

بعد از فعل و انفعالات اتفاق افتاده در منطقه و بین الملل که می توان به مهمترین آن یعنی بحران سوریه، عراق و تحولات اوکراین اشاره نمود، روسیه پس از چین سعی در افزایش تعامل و همکاری بیش از پیش با ایران برآمد و قرارداد تجاری در بخش های مختلف با ایران به امضا رساند. زیرا ایران بر سر مسئله هسته ای خود با غرب در چالش است و این بهترین فرصت برای روسیه است که ایران را با خود همراه سازد. این اقدام روسیه با واکنش منفی برخی کشورهای غربی و آمریکا مواجه شد زیرا به گمان آنها روند مذاکرات را به بن بست می رساند و از طرفی تحریم های اعمالی علیه روسیه و ایران را دور می زند.

روسیه در این شرایط با افزایش تحرکات دیپلماتیک خود و بالا بردن سطح همکاری سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس، سعی در همسو کردن کشورهای قدرتمند نوظهور همچون چین، هند و ایران با خود است.ایران به عنوان یک کشور با ثبات و تاثیرگذار در منطقه، برای روسیه بسیار حائز اهمیت است، زیرا سال ها است با رقیب روسیه یعنی آمریکا در تقابل است.

در حال حاضر که ایران در مذاکرات 1+5 حضور دارد و شرایط تحولات منطقه ای به گونه ای پیش می رود که بحران داعش نگرانی های بین اللملی را افزایش داده است و آمریکا کشورهای مختلف، از جمله ایران را برای مقابله با این گروه تروریستی دعوت کرده است هرچند که صریحا در رسانه ها منعکس نشد.از طرفی اختلافات اروپا و آمریکا با روسیه افزایش یافته است، که از این مسئله می توان به عنوان برگ برنده ایران در مذاکرات هسته ای نام برد.

روسیه با انعقاد قرارداد تجاری در حوزه های مختلف با ایران شرایط مذاکرات را برای آمریکا سخت تر کرده زیرا اثر تحریم آمریکا علیه ایران را کم کرده است.از سویی به نظر می رسد آمریکا نمی خواهد شرایط تعامل و مذاکره با ایران را از دست دهد، زیرا عواملی وجود دارد که آمریکا بدون تعامل با ایران قادر به حل آن نخواهد بود از جمله بحران داعش و گروه های تروریستی.

همگرایی ایران و روسیه و خروج ایران از انزوا به شدت برای غرب و آمریکا نگران کننده است، زیرا باعث توقف تک قطبی بودن رهبری جهان توسط آمریکا و به هم ریختن توازن قوا در مناطق مختلف تحت سلطه آمریکا خواهد شد.

اما به نظر می رسد مسکو با تعامل و افزایش سطح همکاری ها با تهران سعی دارد از نزدیکی ایران به آمریکا جلوگیری کند زیرا ایران از نظر موقعیت جغرافیایی، سیاسی و قدرت نظامی در منطقه از شرایط بسیار مطلوبی برخوردار است، از همین رو اگر واشنگتن با تهران به توافقی برسد بر نفوذ خود در منطقه می افزاید و این شرایط باب میل مسکو نیست و تمام این شرایط مذاکرات 1+5 را پیچیده خواهد کرد.

با بیشتر شدن اختلافات غرب و روسیه، تامین انرژی غرب با مشکل جدی روربه رو خواهد شد و غرب برای حل این مسئله به دنبال جایگزینی مطمئن به جای روسیه خواهد بود و در این شرایط ایران یکی از بهترین گزینه ها برای تامین انرژی غرب خواهد بود.

روسیه به این مسئله واقف است که ایران، رقیب دیرینه اش در حوزه انرژی است و می تواند جایگزین  این کشور در تامین انرژی غرب باشد. بنابراین این کشور با افزایش تعامل خود با ایران تلاش خواهد کردتا از انرژی به  عنوان ابزار دفاعی در مقابل تحریم های غرب استفاده کند و این مسئله چالش پیش روی آمریکا و اروپا در مذاکرات هسته ای ایران است.

هرچند نباید از این مسئله غافل شویم که غرب و آمریکا برای همسو کردن مسکو با خود در خصوص مسئله هسته ای ایران و تحت فشار قرار دادن تهران، برخی از تحریم های را که علیه مسکو اعمال کردند را لغو کنند و روسیه را همسو با خود در مقابل ایران قرار دهند. نمونه این مسئله در خصوص تاخیر مسکو در تحویل نیروگاه بوشهر و موشک های اس300 قابل توجه است.

مسکو خواهان این نیست که ایران به عنوان جایگزیی برای روسیه در تامین انرژی غرب باشد، بنابراین توافق نهایی ایران با غرب چندان به نفعش نخواهد بود زیرا نقش راهبردی ایران بیشتر می شود.تهران در مرحله آزمونی بزرگ قرار دارد زیرا هم اختلاف قدرت های بزرگ مشهود است هم امکان تفاهم و همسویی آنها با یکدیگر، که شرایط را بیش از پیش دشوار خواهد ساخت.

* کارشناس ارشد روابط بین الملل