تاثیر بحران غزه بر مذاکرات هسته ای ایران

دیپلماسی ایرانی: در نوامبر گذشته، زمانی که ایران و گروه 1+5(آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) به توافقی مقدماتی برای محدود کردن برنامه های هسته ای تهران دست یافتند، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اسرائیل آن را «اشتباهی تاریخی» توصیف کرد که جهان را به مکانی خطرناک تر تبدیل می کند. اما در هفته گذشته، مذاکره کنندگان نتوانستند به توافق نهایی دست یابند و به جای آن مذاکرات را برای چهار ماه دیگر تمدید کردند.  

شاید پاسخ بی صدای نتانیاهو به این تحول با توجه به هیاهوی های علنی او در گذشته برای بر هم زدن مذاکرات تعجب برانگیز باشد. شاید برخی بگویند که شدت گرفتن درگیری ها در غزه توجه رهبران اسرائیلی را منحرف کرده است. برخی تندروهای اسرائیلی نیز می گویند نتانیاهو می خواسته به ایران حمله کند اما به جای آن غزه را هدف قرار داده است. نتانیاهو به سهم خود روشن کرده است که اسرائیل توافق نکردن را به توافق بد ترجیح می دهد و این خود پاسخ بی سر و صدای او به تمدید مذاکرات را توجیه می کند. هنوز هم حماس نتوانسته است جایگاه ایران را به عنوان چالش امنیتی جدی در ذهن نتانیاهو پر کند. بحران غزه هر چه باشد، نگرانی های نتیاهو در مورد ایران را تشدید خواهد کرد و موجب می شود که مذاکرات هسته ای که هم اکنون نیز با دشواری پیش می رود، سخت از به نتیجه برسد.

مذاکره کنندگان آمریکا در جریان مذاکرات تلاش کردند موضوعات منطقه ای مربوط به ایران را از اتاق مذاکرات بیرون نگاه دارند. برای مثال آنها از پرداختن به موضواتی مانند توسعه موشکی ایران، ارتباط ایران با گروه هایی مانند حزب الله و حماس و وضعیت حقوق بشر در این کشور خودداری کردند. مذاکره کنندگان ایرانی به روشنی اعلام کرده بودند که اجازه پرداختن به چنین موضوعاتی را ندارند و نمی توانند در مورد عراق و سوریه با آمریکایی وارد بحث شوند. آنها تاکید داشتند که مذاکرات هسته ای باید از دیگر موضوعات جدا بماند. منطق این است که انجام چنین اقدامی چشم انداز دستیابی به توافق را تقویت می کند. به خصوص در زمانی که مذاکرات هسته ای به نوبه خود به اندازه کافی پیچیده است. با این حال چنین منطقی در عمل تقریبا غیر ممکن به نظر می رسد. بحران هایی مانند آنچه که در غزه در جریان است بر محاسبه های تمامی طرف های حاضر در مذاکرات هسته ای و همچنین کشورهایی مانند اسرائیل که در مذاکرات حضور ندارند اما از نتیجه آن متاثر می شوند، تاثیر می گذارد.

در واقع برای اغلب کشورهای عربی از جمله اسرائیل؛ نگرانی در مورد ایران فراتر از برنامه های هسته ای این کشور است. برای برخی دولت ها،اهداف منطقه ای ایران، روابط با گروه های شیعه در کشورهای همسایه و ارتباط های تهران با گروه های خاص در سراسر منطقه نگران کننده تر از توانمندی های هسته ای این کشور است.حتی برای اسرائیل نیز نگرانی اصلی استفاده ایران از تسلیحات هسته ای برای هدف قرار دادن تل آویو نیست، بلکه موضوع این است که چنین قابلیتی موضع ایران را در دیگر زمینه ها تقویت خواهد کرد. باتوجه به حمایت طولانی مدت ایران از حزب الله و حماس، چنین چشم اندازی برای اسرائیل پذیرفتنی نیست. بنابراین زمانی که مناقشه ای مانند اوضاع غزه اتفاق می افتد که در آن رویکرد منطقه ای ایران نیز تحت تاثیر قرار می گیرد، موضع رهبران اسرائیل در برابر برنامه های هسته ای ایران نیز سرسختانه تر می شود.

اسرائیل ادعا می کند که ردپای ایران در سراسر غزه به چشم می خورد. هرچند ایران به دلیل آنچه که حماس در مورد بشار اسد انجام داد، میزان حمایت ها از این گروه را به طور محسوسی کاهش داد اما مقامات اسرائیلی و دیگر تحلیلگران ادعا می کنند که حمایت های ایران در گذشته این گروه را قادر به انجام حملاتی علیه اسرائیل کرده است. برای مثال اگرچه اغلب راکت های حماس اکنون توسط همین گروه ساخته می شوند، قطعات این راکت ها و آموزش های مربوط به آن از ایران به دست حماس رسیده است. زمانی که گرد و غبار جنگ فرو نشیند، شاید توجه ها به ارتباط ایران و حماس نیز بیشتر شود.

نتانیاهو اکنون به سهم خود این ارتباط را برقرار کرده است.او ادعا می کند که حماس و جهاد اسلامی تحت حمایت مالی و تجهیزاتی ایران هستند و به همین دلیل ایران نباید به تسلیحات هسته ای دست پیدا کند زیرا در این صورت این تسلیحات به دست این گروه ها نیز خواهد رسید. یک مقام آمریکایی حاضر در مذاکرات هسته ای اخیر در وین می گوید که ایران باید به ارسال تجهیزات و کمک مالی برای این گروه ها پایان دهد. از سوی دیگر کنگره آمریکا نیز ادعا می کند تا زمانی که ایران پشتیبان گروه هایی مانند حماس است، باید تحریم ها را علیه این کشور افزایش داد.

در همین حال شرکای مذاکره ای آمریکا به خصوص فرانسه با دستور کار منع اشاعه ای سختیگرانه خود ، بدبینی های بیشتری در خصوص پایبندی ایران به هر گونه توافق هسته ای دارند. از سوی دیگر بحران غزه نشان می دهد که ایران تحریم تسلیحاتی سازمان ملل را نقض می کند. گزارش ژوئن 2014 سازمان ملل حاکی از آن است که منشاء راکت ها و دیگر تسلیحاتی که  چندی پیش در دریای سرخ کشف شد ، ایران بوده است. اسرائیل نیز ادعا می کند این تسلیحات به غزه رفته است. این گزارش در آن زمان توجه زیادی را به خود معطوف نکرد اما پس از بحران غزه، توجه بیشتری به آن جلب شد.

در نهایت، افزایش فشار علنی بر ایران تنها به گسترش حمایت تهران از گروه های فلسطینی منجر می شود. رویکردی که تهران را سردمدار ایستادگی در برابر اسرائیل نشان می دهد. باوجود برخی اختلافات در گذشته، مقامات تهران حمایت دوباره از حماس را ارزشمند می دانند زیرا این رویکرد می تواند در کاهش تنش های فرقه ای متوجه مرزهای ایران موثر باشد. رهبری عالی جمهوری اسلامی در تاریخ 14 جولای در صفحه توییتر خود نوشتند که فاجعه غزه نشان داد که رهبران جهان اسلام باید به خوش باشند و متحد شوند.

حمایت ایران از حماس در غزه می تواند موضع بین المللی در مقابل دستیابی به توافق هسته ای با ایران که منجر به لغو تحریم ها می شود را سرسختانه تر کند. برای اطمینان از این موضوع باید گفت که هم آمریکا و هم ایران دلایل قانع کننده ای برای حصول یک توافق هسته ای موفق دارند. برای دولت اوباما، حل مساله هسته ای ایران از طریق دیپلماسی یک دستاورد بزرگ در سیاست خارجی به شمار می رود که می تواند به باز شدن گره یکی از مشکلات منطقه به آتش کشیده شده خاورمیانه کمک کرد. برای ایران نیز باید گفت که مقامات عالی این کشور همچنان از مذاکراتی که به منظور دستیابی به توافق نهایی انجام می شود، حمایت می کنند چرا که نیاز به لغو تحریم ها برای آنها جدی است. البته هنوز مشخص نیست که آیا فرمولی کشف خواهد شد که ضمن برآورده کردن نیازهای برنامه های هسته ای صلح آمیز ایران، به اندازه ای این برنامه ها را محدود کند که برای آمریکا و شرکای مذاکره ای اش قانع کننده باشد یا خیر. اما هر چه بحران غزه طولانی تر شود، سخت تر می توان مذاکرات هسته ای را از روند منطقه ای جدا کرد و این تاثیر مطلوبی بر به دست آمدن یک نتیجه موفق نخواهد داشت.

منبع: فارن افرز/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10