وین در شوک توقف و زمزمه های تمدید مذاکرات

دیپلماسی ایرانی – سارا معصومی: " مذاکرات میان ایران و 1+5 روز جمعه برابر با هجدهم جولای " متوقف خواهد شد. " این عبارت اصلی ترین پیام خبری بود که در رسانه های ایرانی در روز شانزدهم جولای و در حالی که مذاکرات میان ایران و 1+5 در هتل کوبرگ ادامه داشت منتشر شد. درست یک روز پس از آنکه جان کری وزیر امور خارجه ایالات متحده خاک اتریش را به مقصد کشورش ترک کرد تا موضوعات مطرح شده در دیدار با همتای ایرانی خود را با رئیس جمهور ایالات متحده در میان بگذارد ناگهان خبر متوقف شدن مذاکرات از سوی برخی از منابع نزدیک به تیم مذاکره کننده ایرانی اعلام شد. ذات اعلام این خبر در حالی که هنوز هیچ رسانه غربی یا منبع دیپلماتی در تیم های سیاسی کشورهای 1+5 چنین خبری را اعلام نکرده بودند این تحلیل ابتدایی را در میان اهالی رسانه ای حاضر در وین پررنگ کرد که شاید ایران به نوعی در حال تهدید دیپلماتیک طرفینی است که آن سوی میز بر خواست های بیشمار خود از ایران اصرار دارند. پس از ترک وین توسط جان کری ، بیشتر دیدارهای انجام گرفته در کوبرگ در چارچوب مذاکرات میان ایران و 1+5 بر دیدارهای دوجانبه میان تیم های ایران و امریکا متمرکز بود. در شرایطی که منابع دیپلماتیک غربی تاکید دارند که موضع کشورهایی که مقابل ایران در وین نشسته اند با هم یکی و همگی در برابر تهران یکصدا هستند اما شواهد امر حاکی از آن است که دوئل راستین میان ایران و امریکا در جریان است. در حالی که کف و سقف مطالبه های ایران و 1+5 از یکدیگر فاصله بسیاری دارد به نظر می رسد که خطوط قرمز مطرح شده از سوی ایران برای رعایت در متن توافقنامه جامع قابل تغییر نیست و همانگونه که از پیش هم گفته شده بود اصول ثابت و  بحث تنها در خصوص برخی فروع ممکن است .

برنامه اقدام مشترک جواب داد؟

نشانه های سیاسی در وین همگی از گزینه تمدید مذاکرات حمایت دارند.محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران شب گذشته در جمع خبرنگاران ایرانی تاکید کرد که "احتمال دستیابی به راه حل  در دو سه روز آینده بسیار دشوار است ولی امکان تصمیم گیری برای نحوه ادامه کار وجود دارد." این سخنان در حالی مطرح شد که آلن ایر سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا هم پس از پررنگ شدن زمزمه هایی در خصوص تمدید مذاکرات میان ایران و 1+5 تاکید کرده بود که تصمیمی در خصوص توقف مذاکرات در روز جمعه اتخاذ نشده است اما تمدید یکی از گزینه های بر روی میز است . اکنون اصلی ترین پرسش سیاسی که وجود دارد این است که آیا تمدید این مذاکرات ارزشش را دارد ؟ آیا بازه زمانی شش ماهه ای که ایران و 1+5 خود در خصوص آن در ماه نوامبر در ژنو به توافق رسیده بودند، برای رسیدن به توافقی جامع و عبور از اختلاف ها کافی نبوده است؟

به نظر می رسد که تیم امریکایی از جان کری، وزیر امور خارجه این کشور تا سخنگوی کاخ سفید تلاش خود را برای انتقال نرم و کم حاشیه وقایعی که در پشت صحنه در وین در حال گذار است به کار گرفته اند. جان کری در نشست خبری که پیش از ترک وین برگزار کرد به صراحت از پیشرفت های ملموس حرف زد و البته از شکاف هایی که وجود دارد. روز گذشته پیش از دیدار میان جان کری و باراک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده هم سخنگوی کاخ سفید به نوعی بستر را برای تمدید مذاکرات مهیا کرد. این مقام کاخ سفید تاکید کرد که رفتار ایران در شش ماه گذشته به شکل غیرقابل باوری مثبت و مورد پذیرش بوده است .به نظر می رسد که در شرایطی که ایران چندان متمایل به تمدید مذاکرات نبوده و بهترین سناریو برای این کشور به ثمر رسیدن آن در بیستم جولای بوده است، غرب تمام تلاش خود را برای فضاسازی مثبت پیش از اعلام خبر تمدید مذاکرات به کار گرفته است. سطح تنش میان ایران و غرب از زمان امضای متن برنامه اقدام مشترک در ماه نوامبر سیر نزولی خود را طی کرده است. ایران به استناد اسناد موجود، به تمام وعده هایی که در متن برنامه اقدام مشترک به انجام آنها متعهد شده بود عمل کرده است.توقف غنی سازی 20 درصد ، تبدیل 80 درصد از ذخیره سوختی به موادی که مورد حساسیت نباشد و صدور مجوز برای بازرسی های گسترده همگی و همگی به نشانه های مثبتی بدل شده است که می تواند سرمایه ای برای روند اعتمادسازی مورد نیاز غرب در این مذاکرات به حساب آید. امریکایی ها اعتقاد دارند که در نتیجه عملی شدن برنامه اقدام مشترک است که زمان گریز هسته ای ایران امروز بیش از شش ماه پیش است . در مقابل ایران 7 میلیارد دلار از اموال خود را در جریان شش ماه گذشته دریافت کرده است و البته باید به این مساله تنش زدایی بسیار جدی از رابطه سیاسی میان ایران و اروپا را هم اضافه کرد.ترافیک دیپلماتیکی که میان پایتخت های کشورهای اروپایی و تهران در شش ماه گذشته رخ داده است به خوبی نشان دهنده بهبود رابطه آسیب دیده میان ایران و قاره سبز در چند سال گذشته است. بر همین اساس به نظر می رسد که اروپایی ها در این دور از مذاکرات به نسبت امریکایی ها اعتماد بیشتری به تیم هسته ای و وعده های اعضای آن دارند. بر همین اساس شاید بتوان انتظار داشت که اتحادیه اروپا در لغو پاره ای از تحریم های یک جانبه خود سریع تر از امریکایی ها وارد عمل شده و به نوعی در مسیر تلطیف فضای مذاکرات برآید.

راهکارهای ایران و 1+5 از زبان نیویورک تایمز

پس از ترک وین توسط جان کری گمانه زنی های بسیاری در این خصوص صورت گرفت که وزیر امور خارجه ایالات متحده با دست پر به واشنگتن بازگشته است و پرونده ای از پیشنهادهای ایران برای حل و فصل اختلاف های باقی مانده را در زیر بغل دارد. در این خصوص نیویورک تایمز گزارشی نوشته دال بر اینکه پیشرفتی که «جان کری» روز سه شنبه در خصوص مذاکرات از آن یاد کرد، ظاهراً نمایانگر، انعطاف پذیری ایران در خصوص برخی موضوعات مهم از جمله توانمندی این کشور برای غنی سازی اورانیوم می باشد.

ظریف در مصاحبه با روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز ایده اش درباره  این انعطاف پذیری را اینگونه بیان کرد که در قبال لغو تحریم ها، ایران، ظرفیت غنی سازی کنونی خود را برای چند سال ثابت نگاه خواهد داشت و پس از آن با ایران مانند هر کشور دیگری که برنامه صلح آمیز هسته ای دارد، رفتار شود.این پیشنهاد به طرز موثری امتیازات محدودی که ایران در توافق موقت هسته ای واگذار کرده است را تمدید می کند.

نیویورک تایمز در بیان سناریوهایی که برای برنامه غنی سازی ایران وجود دارد، گفت که با اینحال پیشنهاد ظریف دچار نقص هایی است زیرا ایران این پیشنهاد ایران را ملزم به برچیدن هیچ از سانتریفیوژهای نمی کند و توافق با ایران تنها برای سه الی ۷ سال دوام می آورد و آمریکایی ها یک تعهد دستکم یک دهه ای می خواهند که ایران از سطح کنونی سانتریفیوژ هایش فراتر نرود.

نیویورک تایمز ادامه داد که چنین اختلافاتی برطرف نشدنی است و نوشت، همانطور که انجمن کنترل تسلیحات و دیگر انجمن ها استدلال کرده اند، یک جایگزین می تواند برنامه غنی سازی ایران را به مدت ۶ تا ۱۰ سال در ظرفیت کنونی حفظ کند و سپس اجازه دهد که بعد از این مدت افزایش داشته باشد، به این شرط که ایران با بازرسان بین المللی همکاری داشته باشد.

این روزنامه آمریکایی ادامه داد که یک جایگزین دیگر می تواند این باشد که قدرت های اصلی جهان، سوخت مورد نیاز ایران را تأمین کنند به طوریکه ایران انگیزه ای نداشته باشد برای آنکه توانمندی خود برای تولید سوخت را گسترش دهد.

به علاوه آنکه، مذاکره کنندگان پیشرفت هایی را در خصوص موضوعات دیگر چون تقویت بازرسی از سایت های هسته ای ایران و جلب رضایت ایران برای اصلاح رآکتور آب سنگین اراک تا خروجی پلوتونیوم این رآکتور را کاهش دهند، به دست آورند.

نیاز حیاتی اوباما به توافق

در شرایطی که خبر توقف مذاکرات دو روز پیش از ضرب الاجل زمانی 20 جولای در وین فضایی از گمانه زنی های منفی را به راه انداخته بود،باراک اوباما پس از دیدار با جان کری در جمع خبرنگاران تمام دقت خود را در انتخاب کلمات به خود گرفت.وی با اشاره به اینکه با کنگره برای تصمیم گیری در خصوص تمدید مذاکرات در تماس است تاکید کرد که  "کاملا روشن است که ما پیشرفت های شایانی در بسیاری از حوزه ها داشته ایم و راه روشنی هم پیش روی ما قرار دارد با اینهمه در حالی که به ضرب الاجل زمانی نزدیک می شویم هنوز فاصله های قابل توجهی میان ایران و جامعه جهانی وجود دارد که نیازمند کار بیشتر است."

وی در ادامه افزود : در چند روز آتی ما همزمان هم به مشورت های خود با کنگره ادامه می دهیم و هم با تیمی که در وین در حال مذاکره با ایران است . در نتیجه این مذاکرات است که به این نتیجه خواهیم رسید که آیا زمان بیشتری برای تمدید مذاکرات مورد نیاز است یا خیر؟

شاید به جرات بتوان گفت که باراک اوباما بیش از هر فرد دیگری در گروه 1+5 به این توافق نیاز دارد. نزدیک شدن به زمان انتخابات کنگره در ایالات متحده زنگ های خطر را برای کاخ سفید به صدا در آورده است و به همین دلیل تمدید برنامه اقدام مشترک به مدت شش ماه دیگر می تواند بدترین کابوسی باشد که اوباما در شش ماه گذشته داشته است. بهترین سناریو برای امریکایی ها این است که مذاکرات دو تا سه ماه تمدید و نتیجه آن پیش از برگزاری انتخابات کنگره به عنوان برگ برنده ای در دست دموکرات قرار بگیرد. در حالی که ماه اگوست ماه خواب تحولات سیاسی در اروپا و امریکا است ، بسیاری از ماه سپتامبر به عنوان بهترین بازه زمانی برای رسیدن به توافق سخن می گویند. برخی روزنامه نگاران غربی اعتقاد دارند که ایران و امریکا می توانند در ماه سپتامبر در حاشیه دیدارهای مجمع عمومی سازمان ملل به امضای متن توافق جامع دست بزنند. پرونده هسته ای ایران به مساله ای ناموسی برای سیاست خارجی ایالات متحده در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما تبدیل شده است. باراک اوباما از نخستین روزهای حضور در کاخ سفید در سال 2009 میلادی عزم خود را برای حل و فصل پرونده هسته ای ایران جزم کرده بود. نزدیکی به ایران و تنش زدایی از رابطه با این کشور در دستور کار بسیاری از روسای جمهور امریکا از جمله رونالد ریگان هم بوده است اما هیچ کدام از روسای جمهور این کشور به اندازه اوباما برای نزدیک شدن به تهران از موانع داخلی عبور نکرده و بر توسل به دیپلماسی به جای هز گزینه تهدید امیزی تاکید نکرده اند. روز گذشته وال استریت ژورنال هم در گزارشی در این خصوص نوشت که اوباما در حالی دیدارهای پشت پرده با ایرانی ها را کلید زد که به خوبی می دانست افشای این مساله می تواند باعث خشم عربستان سعودی و اسرائیل به عنوان دو متحد این کشور در منطقه شود. او برای به ثمر رسیدن مذاکره با ایران با بسیاری از هم حزبی های خود در کنگره و سنا وارد مناظره های طولانی مدت سیاسی شد تا شاید بتواند انها را به فرصت دادن بیشتر به دموکراسی ترغیب کند.

آخرین رفت و آمدها در وین

با اعلام خبر توقف مذاکرات در روز جمعه و مسلم شدن این امر که کار مذاکرات با ایران به تمدید کشیده خواهد شد در حال حاضر محتمل ترین گزینه این است که ایران و 1+5 تا بازه زمانی حداقل سه ماه دیگر باید به دیدارهای رسمی خود ادامه دهند. در حالی که خبرهای رسیده دال بر ترک وین توسط ویلیام برنز تا عصر امروز است ، گفته می شود که وزیر امور خارجه ایران در دیدار صبح امروز خود با کاترین اشتون در خصوص جزئیات تمدید سخن گفته اما تصمیمی در این خصوص قطعی نشده است. علاوه بر این دیدارهای میان تیم ایران و امریکا در سطح معاون های وزرای امور خارجه هم ادامه خواهد داشت. به نظر می رسد که با توجه به عدم به نتیجه رسیدن مذاکرات تا روز یکشنبه طرفین تمایلی به رسیدن به روز 20 جولای در این دور از مذاکرات را نداشته و مذاکرات امروز و شاید فردا هم تنها برای تعیین تکلیف در خصوص جزئیات تمدید باشد. اگر مبنا را بر پایان مذاکرات در روز هجدهم جولای قرار دهیم به نظر می رسد که متن بیانیه مشترکی که فردا اعلام خواهد شد می تواند پاسخی به پرسش های بسیاری در خصوص احتمال به ثمر رسیدن این مذاکرات در بازه زمانی دو تا چهار ماه آتی باشد.