خاورمیانه به طرحی نو نیاز دارد

دیپلماسی ایرانی : دستاوردهای اخیر دولت اسلامی در عراق و شام ( داعش) موید آن است که بیش از یک دهه پس از آغاز جنگ در عراق، ثبات در خاورمیانه در وضعیتی بحرانی قرار دارد. داعش-  با تعهدات فرا ملیتی خود به خلافتی که دربرگیرنده سرزمین های وسیعی از غرب سوریه تا بخش های مرکزی عراق می شود- مثالی روشن از طبیعت چالش های پیش روی منطقه و تهدید آن است که نیاز فوری به یک سری اقدامات در چارچوب جدید خاورمیانه را می طلبد.

داعش پس از حمله آمریکا به عراق یک گروه وابسته به القاعده شد. اگرچه فوریه گذشته از گروه القاعده اخراج شده بود اما تاکتیک های خشونت آمیز بیش از حد آن ها در این بازده زمانی رشد کرده و برای گسترش از فرصت جنگ داخلی ویرانگر سوریه و همچنین در میان سنی های عراق که  با دولت شیعه این کشور بیگانه شده اند، استفاده کرد.

شکاف بین شیعه و سنی- که رقابت های فرقه ای آن ها به محور اصلی درگیری ها در منطقه تبدیل شده است- برای چندین دهه تبدیل به منشا بی ثباتی در این کشور شده است. سقوط رژیم صدام منجر به افزایش خشونت های فرقه ای شد و این در حالی بود که منطقه شمال عراق به معنای کردستان که در برابر دولت مرکزی در بغداد از استقلال قابل ملاحظه ای برخوردار است، به نوعی از این آشوب ها و درگیری ها در امان مانده است.

مشکلات کنونی بغداد نتیجه مستقیم جنگ در کشور همسایه یعنی سوریه است، جایی که داعش جان هزاران نفر را در آن گرفته است. علاوه بر این، ظهور داعش بازتابی فراتر از مرزهای عراق خواهد داشت  و البته که این گروه در رقابت با القاعده برای رهبری جهاد جهانی است. رقابتی که بدون شک شامل تلاش های خشونت آمیز از سوی هر دو طرف برای نشان دادن حسن نیت ضد غربی شان خواهد شد.ظهور داعش نیاز فوری به دیپلماسی جدید و خلاقانه در سوریه که بتواند موانع را هم در میدان جنگ و هم در اتاق مذاکره بشکند، نشان می دهد.

دستیابی به توافقی برای صلح بین اسرائیل و فلسطین ، ایجاد تعادل پایدار قدرت در خاورمیانه و آشتی دادن عربستان سعودی با حاکمیت اهل سنت با  ایران شیعی  از شاخصه های جدید مذاکره برای حل و فصل مناقشه ها  در عراق هستند.

عدم تمایل آمریکا به ادامه توسل به دیپلماسی “ اجباری” که در گذشته در دستور کار این کشور بود، نیاز به ترسیم چنین چارچوبی را با توجه به اینکه نگاه کشورهای منطقه به امریکا هم تغییر خواهد کرد، ضروری می کند. تصمیم غرب برای عدم دخالت مستقیم در سوریه، به ویژه پس از برملا شدن رسمی استفاده دولت اسد از سلاح شیمیایی، اعتماد ایالات متحده را در میان متحدان سنتی به ویژه عربستان سعودی کاهش داد.

علاوه بر این عربستان سعودی، همراه با دیگر کشورهای سنی مذهب، تدبیر آمریکا برای مذاکره با ایران را به دلیل ترس از عادی سازی روابط با رقیب منطقه ای زیر سوال می برند. علاوه بر این شکست اخیر مذاکرات صلح اسرائیل و فلسطین در حالی که جان کری برای به ثمر نشستن آن پیشقدم شده بود ، ناتوانی آمریکا در رهبری روند صلح به تنهایی را برجسته می سازد. 

بدیهی است که ایالات متحده بدون کمک نمی تواند در خاورمیانه ثبات ایجاد کند و به طیف گسترده ای از کشورها برای دستیابی به این هدف نیازمند است. وزیر امور خارجه سابق ( رژیم ) اسرائیل Shlomo Ben-Ami ، به تازگی الگوی جدیدی برای مذاکرات صلح میان اسرائیل و فلسطین مشخص کرده است که در آن مشارکت کشورهایی مانند اتحادیه اروپا، روسیه و کشورهای مهم عربی رسیدن به یک راه حل بین المللی را تسهیل می کند. این الگو می بایست در مذاکرات ژنو در خصوص سوریه و همچنین با کشورهایی مانند عربستان سعودی، ایران، ترکیه و مصر برای همکاری بیشتر در میان گذاشته شود.

البته حضور قدرت های منطقه ای می تواند مذاکرات را که در حال حاضر مغشوش است، پیچیده تر کند. بنابراین هدف باید شفاف و متعادل باشد. تنها با یک روند مذاکره متعادل می توان به یک تعادل پایدار از قدرت در خاورمیانه با هدایت کشورهای منطقه ای و جهانی دست یافت. اگر تعادل منطقه ای در تقسیم قدرت به وجود نیاید در آینده هر مناقشه حتی کوچکی می تواند با گسترش سریع به عواقبی غیرقابل انتظار منتهی شود.

امروز ارائه چارچوبی جامع برای حل و فصل مناقشه ها در سوریه بسیار مهم است و در عین حال سابقه ای از همکاری میان قدرت های منطقه، به خصوص ایران و عربستان سعودی، ایجاد می کند. مذاکرات بین المللی با ایران بر سر مسئله هسته ای فضای خوش بینی را حاکم کرده است که می تواند انگیزه ای برای تلاش ها در سوریه باشد. اما بار دیگر باید تکرار کرد موفقیت در این زمینه نیازمند تعهد کشورهای مهم منطقه ای و بین المللی است.

این مساله قابل کتمان نیست که قدرت های بین المللی مشکلات خود را دارند- نگرانی های اتحادیه اروپا درمورد سیاست خارجی جدید روسیه و اختلاف های ارضی که با چین وجود دارد همه و همه قابل انکار نیستند اما به نظر می رسد که به نفع این کشورها هم است تا نقشی فعال در رفع بی ثباتی دیرینه خاورمیانه  ایفا کنند.

خاورمیانه برای مدتی طولانی منشا بی ثباتی و خشونت بوده است. با رویکردی جدید و خلاق و تعهد پایدار کشورها در سراسر جهان، می توان یک بار برای همیشه به تعادل قدرت منطقه ای پایدار دست یافت.

منبع : پراژکت سیندیکت / ترجمه : مهناز امین فروغی

انتشار اولیه: دوشنبه 2 تیر 1393/ باز انتشار: شنبه 7 تیر 1393