همکاری روسیه با ایران در پروژه‌های نفتی

مهدی سنایی جزو اولین سفرایی بود که در دولت روحانی، مسئولیت گرفت. شاید به دلیل اهمیت همسایه شمالی ایران بود که مهدی سنایی به عنوان سفیر فوق العاده و تام الاختیار جمهوری اسلامی ایران در روسیه انتخاب شد. او که تا چندی پیش به عنوان نماینده حوزه انتخابیه نهاوند در مجلس حضور داشت با تغییرات وزارت خارجه مسئولیت جدید خود را به صورت ویژه و تام الاختیار آغاز کرد. البته خبرنگاران و تحلیلگران حوزه سیاست خارجی به خوبی می دانند که دانشیار دانشگاه تهران آشناترین فرد به مسائل حوزه قفقاز و بالکان به لحاظ نظری بوده است. بنابراین انتخاب دولت روحانی اهدافی داشته است که به نظر می رسد به آرامی در حال محقق شدن است. شاید بتوان گفت استراتژیک ترین بخش دولت یازدهم، دستگاه دیپلماسی اوست که بخش اقتصادی و نفت را به آرامی از تنگناها عبور می دهد. بی تردید نقش سفرا در گره گشاهی از تحریم ها بسیار مهم است. چنانکه سفیر ایران در مسکو معتقد است، «آنچه در جریان است مذاکرات برای تنظیم یک موافقتنامه اقتصادی برای گسترش همه جانبه روابط دو کشور است و همکاری در حوزه انرژی و تبادل آن بخشی از این موافقتنامه است». مشروح مصاحبه آرمان با مهدی سنایی در ذیل آمده است:

با توجه به اینکه پس از روی کارآمدن دولت یازدهم از نخستین سفرای انتخاب شده توسط دولت بودید، روابط ایران و روسیه در این دولت تا چه حد ارتقا پیدا کرده است؟

همچنان که آقای دکتر روحانی رئیس جمهور بارها اشاره کرده اند، دولت تدبیر و امید در پی تعامل سازنده و مثبت با تمامی کشورهاست و در این راستا، همسایگان و کشورهای منطقه در اولویت نخست قرار دارند. در این بین، روسیه ازجمله کشورهایی است که ایران تعاملات تاریخی مختلفی را با آن تجربه کرده و هم اکنون نیز منافع متقابلی با آن در زمینه های متفاوت موضوعی ازجمله اقتصادی و سیاسی و نیز در حوزه های مختلف جغرافیایی از جمله آسیای مرکزی، قفقاز جنوبی و حوزه خزر دارد. نکته مهم آنکه امنیت منطقه ای جمهوری اسلامی ایران و روسیه بنا به ملاحظات جغرافیایی و همسایگی به هم گره خورده و بر همین اساس، تقویت ثبات و آرامش در این مناطق و نیز منطقه حساس خاورمیانه در کانون توجه دو کشور قرار دارد.

تهدیدها و محدودیت های غرب موثر بوده است؟

سیر تحولات روابط تهران و مسکو در دوره پساشوروی نشان می دهد که به رغم برخی مشکلات ازجمله فشار غرب، ثبات نسبی در این روابط حفظ شده و طرفین در شرایط حاضر نیز بارها بر ضرورت تقویت آن تأکید کرده اند. با توجه به تفسیر نسبتاً مشابه ایران و روسیه از تحولات منطقه ای و بین المللی به ویژه در شرایط فعلی، طرفین مرحله متفاوتی از روابط را تجربه می کنند و انتظار می رود شاهد گسترش همکاری های دوجانبه، منطقه ای و بین المللی به ویژه در عرصه مبادلات اقتصادی و فنی باشیم. در این بین، تأکید آقای پوتین بر مقاومت در برابر توسعه طلبی غرب از یکسو و رویکرد چندبرداری آقای روحانی در سیاست خارجی و تأکید ایشان بر تعامل مثبت با قدرت های مختلف از سوی دیگر، زمینه نظری مناسبی برای توسعه روابط فراهم می آورد که البته باید با تلاش طرفین، این زمینه مشترک نظری را به نتایج عملی تبدیل کرد. تماس ها و رایزنی های متعدد بین مقامات ایران و روسیه طی ماه ها و هفته های اخیر، و تفاهمات صورت گرفته بین طرفین درخصوص ارتقا حداکثری روابط، نشانه ای از عزم طرفین برای دستیابی به نتایج عملی است و در آینده نزدیک شاهد جهش قابل توجه در حجم مبادلات و روابط دو کشور خواهیم بود. لذا هرچند وجود برخی مشکلات در روابط تهران و مسکو قابل کتمان نیست، اما به طور کلی تعمیق و گسترش روابط با روسیه در ابعاد سیاسی، اقتصادی، فنی و فرهنگی در دستورکار سیاست خارجی دولت یازدهم قرار دارد و با اجرایی شدن توافقات فیمابین و جست وجوی زمینه های جدید همکاری، می توانیم تقویت بیشتر روابط در عرصه های دوجانبه، منطقه ای و بین المللی را شاهد باشیم.

روس ها نزد ایرانیان به دلیل مسائل تاریخی پیشینه خوبی ندارند و بعضا در میان عموم با بدبینی به اقدامات آنها نگریسته می شود. سفارتخانه ها برای بهبود این دید چه کاری را در آن سوی مرزها می توانند انجام دهند. برخلاف عموم، دولت ها در ایران غالبا روابط خوبی در یکصد سال اخیر با دولت روسیه داشتند. چرا دولت ها در ایران به اقدامات دولت روسیه اعتماد دارند؟

حساسیت تاریخی نسبت به روابط ایران و روسیه به دلیل جنگ های بین دو کشور، تحمیل برخی معاهدات، انتزاع برخی سرزمین ها و اشغال ایران در جنگ های جهانی قابل انکار نیست. اما، باید توجه داشت که با فروپاشی شوروی، سیاست و حکومت در روسیه متحول شده و ساختاری متفاوت در این کشور استقرار یافته، به نحوی که برخی تحولات تاریخی این کشور ضرورتاً مورد تائید سیاستمداران فعلی کرملین نیست. لذا شرایط جدید اقتضا می کند که طرفین بر نقاط اشتراک عینی تمرکز کنند و برای تأمین منافع متقابل راهکارهای جدید را بر اساس واقعیت های موجود مورد توجه قرار دهند. روابط دو کشور باید معطوف به آینده باشد نه گذشته. از این منظر، تنش های تاریخی نمی تواند اساس مناسبی برای پایه گذاری روابط در شرایط فعلی باشد. لذا با عنایت به تهدیدها و فرصت هایی که هم اکنون تهران و مسکو با آن روبه رو هستند و با توجه به ظهور متغیرهای متنوعی که به صورت فزاینده شرایط منطقه ای و بین المللی را تغییر می دهند، منطق سیاسی حکم می کند که طرفین با تأکید بر نقاط اشتراک، از داشته های یکدیگر برای تأمین منافع متقابل استفاده نمایند. هرچند توسعه روابط با روسیه در داخل ایران منتقدانی دارد و در روسیه نیز برخی غرب گرایان در سودمندی توسعه روابط با تهران تردید وارد می کنند، اما همچنان که اشاره شد، با یک رویکرد چندبرداری می توان از ظرفیت های مختلف سیاسی، اقتصادی، امنیتی روسیه برای تأمین منافع کشورمان استفاده کرد. اساساً نادیده گرفتن فرصت ها و امکانات زیادی که روسیه می تواند جهت توسعه داخلی و ثبات و امنیت منطقه ای ایران فراهم آورد، منطقی به نظر نمی رسد. در این بین، سفارت و دستگاه دیپلماسی کشور نیز حسب وظیفه ذاتی خود نهایت کوشش خود را به عمل می آورد تا ضمن شناسایی این فرصت ها و امکانات، اوضاع و تحولات عرصه میدانی را مطابق با واقعیات موجود تحلیل و ارزیابی نموده و فضای لازم را برای توسعه و تأمین منافع ملی در روابط با مسکو فراهم سازند. دو رئیس جمهور ایران و روسیه در ماه های گذشته تاکید نموده اند که فصل جدید و دوران نوینی در روابط دو کشور آغاز شده است. ما در عرصه دیپلماسی تلاش خواهیم کرد به سرعت به این دیدگاه جامه عمل بپوشیم و واقعیت عینی ببخشیم. من با اقداماتی که در حال انجام است نشانه های خوبی را در این زمینه مشاهده می کنم. در سوی دیگر، کارشناسان و رسانه های گروهی کشورمان نیز با ارائه تحلیل ها و دیدگاه های تخصصی می توانند کمکی موثر در این زمینه بوده و در تقویت عینی گرایی در روابط تهران و مسکو به ویژه در مقابل جنگ روانی غرب برای خدشه به این روابط مساعدت کنند.

نقش روسیه در به ثمر نشستن توافق هسته ای ایران و 1+5 تا چه حد مهم و تاثیرگذار است؟ آیا درگیری های اوکراین بر موضع روسیه تاثیر گذاشته است؟

همچنان که اشاره شد، به صورت نسبی تفسیر مشابهی در تهران و مسکو در باب تحولات منطقه ای و بین المللی به ویژه درمورد سیاست توسعه طلبانه غرب وجود دارد. روسیه در مقاطع مختلف نشان داده که به این واقعیت واقف است که فشار فعلی بر ایران و برنامه هسته ای آن بخشی از راهبرد غرب برای هم راستا کردن تهران با اهداف خود در خاورمیانه است. همین مساله، زمینه لازم برای نزدیک شدن مواضع ایران و روسیه را در مذاکرات هسته ای ازجمله در قالب گفت وگوهای 1+5 و ایران فراهم می آورد. روسیه طی سال های گذشته پیوسته بر حق برخورداری ایران از انرژی صلح آمیز هسته ای تاکید نمود. هرچند مسکو در برخی مقاطع با فشارهای تحریمی همراه شده، اما در ارزیابی کلی از حضور آن در مذاکرات هسته ای، نمی توان منکر این واقعیت شد که این حضور در تخفیف و یا تأخیر در برخی فشارها موثر بوده است. بر این اساس، جمهوری اسلامی ایران در مسیر مذاکرات ازجمله برای نیل به توافق جامع هسته ای، تماس و رایزنی دوجانبه را با روسیه و همچنین چین در دستور دارد، تا با استفاده از ظرفیت این کشورها، نسبت به تامین حداکثری منافع ملت ایران اطمینان حاصل کند. در مقابل نیز، روسیه به لحاظ شرایط بین المللی و اشتراک مواضع با ایران خصوصا در مخالفت با مداخلات غرب در امور منطقه ای همواره خواستار تبادل نظر با تهران در موضوعات مهم و اساسی بوده است. چراکه مسکو می داند که ایران یکی از پایه های اصلی امنیت و ثبات منطقه است و بر همین اساس، نقش موثر آن در برقراری امنیت در خاورمیانه، آسیای مرکزی، قفقاز جنوبی و حوزه خزر، مولفه ای مهم و تاثیرگذار برای روسیه محسوب می شود. با این ملاحظه و با توجه به اینکه هرگونه پیشرفت در حل و فصل مسالمت آمیز برنامه هسته ای، به تثبیت ثبات و امنیت در مناطق پیرامونی روسیه کمک می کند، مسکو بر حفظ موضع مستقل خود در این موضوع که همانا به رسمیت شناخته شدن حق ایران به استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای و حل وفصل اختلافات در این خصوص صرفاً از طریق دیپلماسی است اصرار دارد و سایر گزینه ها ازجمله فشار تحریمی بیشتر و اقدام نظامی علیه تهران را بارها و به صراحت رد کرده است. در عمل هم شاهد هستیم که متعاقب گشایش فضا برای حل مسالمت آمیز اختلافات بر سر برنامه هسته ای ایران، مسکو نیز با حمایت از این روند، رایزنی هایی را برای به ثمر نشستن آن از جمله در مذاکرات تخصصی در دستور قرار داده است.

بحران اوکراین تاثیرگذار نیست؟

در این بین، این واقعیت قابل انکار نیست که مداخلات مستقیم و غیرمستقیم غرب در تحولات اخیر اوکراین، توسعه طلبی تهاجمی و پیش ذهنیت های ژئوپلیتیکی غرب علیه روسیه را برای مسکو هرچه بیشتر آشکار کرده و بر این اساس، انتظار هم راستایی روسیه با کشورهای مخالف توسعه طلبی غرب ازجمله ایران دور از انتظار نیست. اما باید توجه داشت که مسکو برحسب رویکرد عملگرایانه خود، توان تفکیک موضوعی در حوزه های تقابلی و توافقی خود با غرب را دارد و لذا در این فرض که تحولات اوکراین باعث نزدیکی هرچه بیشتر مسکو به تهران می شود، نباید اغراق کرد. در این بین، این ایران است که می تواند با مهارت دیپلماتیک از فضای ایجادشده برای تقویت منافع خود استفاده کند. البته، در این زمینه نیز باید عینی گرا بود و توجه داشت که دولت تدبیر و امید به صورت واقع بینانه در صحنه بین المللی رفتار می کند و روابط با روسیه ازجمله در موضوع هسته ای، بر اساس واقعیت ها و طبق جایگاه تعریف شده این کشور در سیاست خارجی کشورمان گسترش می یابد.

پیچیده ترشدن درگیری ها در اوکراین و بحث میان غرب و روسیه آیا بر روند مذاکرات هسته ای موثر خواهد بود؟

از آنجا که موضوع اوکراین به لحاظ وضعیت همسایگی و تاثیرات مستقیم بحران بر منافع و امنیت ملی روسیه در صدر اولویت های سیاست خارجی این کشور قرار دارد، طبعا بخش عمده ای از فعالیت های دولتی به تنظیم ابعاد مختلف بحران معطوف شده است. همچنان که اشاره شد، به رغم تنش ها با غرب، روسیه رویکرد عملگرای خود در عرصه خارجی را همچنان حفظ کرده و توان تفکیک بین حوزه های تقابلی و تعاملی خود با غرب را دارد. لذا، شاهد هستیم که این کشور کماکان مواضع و رویه اصولی خود در مذاکرات هسته ای به منظور حل وفصل اختلافات باقیمانده پیرامون برنامه هسته ای کشورمان را ادامه داده و مواضع منفی در این خصوص اتخاذ نگردیده است. آنچه از اظهارات مقام مسئول وزارت خارجه روسیه در بحث مذاکرات هسته ای برداشت می شود، به مفهوم آن است که موضوع کریمه در مقطع کنونی از اهمیت بیشتری در سیاست خارجی روسیه برخوردار است. در عمل نیز شاهد هستیم که نمایندگان روسیه همانند دوره های قبلی مذاکرات با جدیت و اهتمام خاص در فرآیند مذاکرات حضور دارند و تغییر «عملی» در رفتار و مواضع آنان مشاهده نمی شود. ایران و روسیه در زمینه همکاری های دوجانبه و منطقه ای به تجربیات خوبی دست یافته اند و دو کشور در سیاست خارجی یکدیگر نقشی بیشتر از گذشته را احراز نموده اند.

دولت اوباما پیش تر نسبت به مذاکرات ایران و روسیه درباره قرارداد نفتی تهاتر نفت و کالا به ارزش 20 میلیارد دلار که براساس آن روزانه 500 هزار بشکه نفت ایران در ازای کالا به روسیه صادر خواهد شد، اعتراض کرده بود. آیا از این قرارداد اطلاع دارید؛ لطفا درمورد همکاری های تجاری و اقتصادی ایران بیشتر توضیح دهید؟

در ابتدا باید به این واقعیت توجه داشت که به رغم وجود ظرفیت های اقتصادی بسیار در روابط ایران و روسیه، سطح روابط اقتصادی طرفین نسبت به تعاملات سیاسی آنها بسیار اندک بوده و هست. در این بین، هرچند در بیشتر تحلیل ها از ایران و روسیه در عرصه انرژی به عنوان رقیب یاد می شود تا شریک، اما با توجه به ظرفیت های بالای دو کشور در این حوزه، می توان به این عرصه به عنوان زمینه مناسبی برای ارتقای سطح همکاری ها و تأمین منافع متقابل نیز نگریست. هرگونه تعبیر تحت عنوان نفت در برابر کالا نادرست به نظر می آید و چنین مذاکراتی در جریان نیست. باید توجه داشت که طرفین به عنوان دو بازیگر تاثیرگذار در بازار جهانی انرژی خیلی پیشتر از طرح مساله تهاتر کالا و نفت، بر ضرورت تقویت همکاری ها در این حوزه تأکید کرده و برای گسترش سطح تعاملات در این عرصه نیز توافق هایی داشته اند. آقای دکتر روحانی نیز در مصاحبه اخیر تلویزیونی به طور مشخص اظهار داشتند که در زمینه روابط اقتصادی و سیاسی تحولات بسیار خوبی را با روسیه شاهد خواهیم بود. با عنایت به حاکم شدن فضای مساعد بر کلیت روابط تهران و مسکو، زمینه خوبی برای گسترش تعاملات اقتصادی میان طرفین از جمله در بخش انرژی فراهم شده و طرف روس هم برنامه ریزی هایی برای تقویت حضور خود در بازار منطقه و بین المللی کرده و در این بین، همکاری با ایران در حوزه انرژی نیز بخشی از این برنامه هاست که البته، منافع آن را هر دو طرف دریافت خواهند کرد. اساساً، منطق اقتصادی حکم می کند ظرفیت ها در این عرصه برای منافع متقابل مورد استفاده قرار گیرند. آنچه در جریان است مذاکرات برای تنظیم یک موافقتنامه اقتصادی برای گسترش همه جانبه روابط دو کشور است و همکاری در حوزه انرژی و تبادل آن بخشی از این موافقتنامه است. به اعتقاد اینجانب انرژی می تواند موتور محرکه روابط دو کشور باشد. این همکاری ها عرصه گسترده ای از راه آهن، برق، انرژی اتمی، طرح های مختلف در حوزه صنعت و معدن، کشاورزی، راه و مترو، هوا-فضا، علوم و فناوری و تبادل کالا و صادرات و واردات میان دو کشور را شامل می شود.

می توانید به جزئیات موافقتنامه انرژی ایران و روسیه اشاره کنید؟

این مذاکرات نتایج خوبی را برای دو کشور در بر خواهد داشت و در چارچوب منافع ملی کشور ما خواهد بود. باید اشاره کرد که اخیرا چند شرکت روس برای مشارکت در پروژه های انرژی ایران اعلام آمادگی کرده و سفر نمایندگان برخی شرکت ها از جمله لوک اویل و گازپروم نیز به ایران انجام شده که بخشی از مذاکرات آنها مربوط به ازسرگیری پروژه های قبلی بوده و پروژه های جدید دیگر هم در مذاکرات آتی طرح خواهند شد. شایان ذکر است که در سطح کلان و در سطح مقامات عالی نیز مذاکرات و تماس هایی انجام شده و مجموعه ای از همکاری های اقتصادی در قالب یک یادداشت تفاهم در دست مذاکره است.