روسیه در اوکراین خویشتنداری می کند

حولات دو ماهه اوکراین به مراحل حساسی رسیده است. بعد از توافق صورت گرفته بین "ویکتور یانوکوویچ" رئیس جمهور اوکراین و مخالفین این دولت، به یک باره شاهد خروج رئیس جمهور از کی یف و وارد شدن وی به شهر خارکف بودیم. پس از آن نیز اپوزیسیون توانستند ریاست مجلس و مسند وزارت کشور را به دست بیاورند. آن ها در پارلمان نیز یا اکثریت آرا یانوکوویچ را از پست ریاست جمهوری برکنار نمودند. وقوع تحولات پی در پی در این جمهوری اسبق شوروی باعث شد تا برای روشن شدن وضعیت آن با دکتر جهانگیر کرمی عضو شورای علمی موسسه مطالعات ایران و اوراسیا ^(ایراس) و استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران گفتگو کنیم.

جناب دکتر کرمی به عنوان اولین سوال بفرمایید با وجود این که روز جمعه 23 فوریه توافقی بین "ویکتور یانوکوویچ" و مخالفان  با میانجیگری سه کشور اروپایی آلمان، لهستان و فرانسه صورت گرفت، باز هم معترضان به خیابان ها آمده و به اعتراض خود ادامه دادند. شما دلیل این امر را در چه مواردی می دانید؟ آیا معترضین حرف شنوی از رهبران نداشتند؟

به نظر می آید خواست های معترضین و رفتارهای آن ها فراتر از رهبرانشان بود و این امر بدین علت بود که دو ماه است شاهد اعتراضات بوده ایم در حالی که  دولت نیز نخواسته است به درخواست های معترضان توجه کند. معترضین وقتی مشاهد کردند که برای تحقق خواسته های خود کشته هایی نیز داده اند تحت هیچ شرایطی حاضر نشدند توافق رهبران خود با یانوکوویچ را بپذیرند. به نظر می رسد این امر ناشی از طولانی شدن بحران و شدت درگیری ها و هزینه ای است که مخالفین برای رسیدن به خواسته های خود پرداخته بودند.
در مجموع شرایط به گونهای رقم خورد که بر خلاف مراحل گذشته (حتی زمان انقلاب رنگی سال ۲۰۰۴  روند سیاسی باعث پایان دادن به تحولات اعتراضی شد و در جریان این روند و انتخابات آینده سیاسی کشور را مشخص کرد) شاهد نظامی و امنیتی شدن صحنه داخلی اوکراین شدیم که این موضوع باعث شد تا احتمال این که روندهای سیاسی موجود بتوانند پاسخگوی امر باشند از بین برود.

یانوکوییچ پس از توافق صورت گرفته با مخالفین به شرق رفت، "یولیا تیموشنکو" نخست وزیر سابق این کشور آزاد شد و وزیر کشور و رئیس مجلس از آن اپوزیسیون شد و سرانجام یانوکوویچ از قدرت عزل شد. با این وجود هنوز هم معترضین دست از تجمع برنداشته اند. دلایل این امر چیست؟ 

شرایط کنونی اوکراین مقداری فراتر از انتظاری است که بر اساس گذشته این کشور می شود از آن برداشت کرد. به نظر می رسد اتفاقاتی رخ داده و شرایطی که حاکم شده کشور را به سمت جنگ داخلی و تجزیه پیش می برد. با توجه به این که در اوکراین نهاد دولت و ساختارهای سیاسی و قانونی در حال فروپاشی هستند این امر می تواند مقدمه ای بر شرایط وخیم تر باشد، شرایطی که می تواند گروه های داخلی را برابر یکدیگر قرار دهد و حتی پای قدرت های خارجی را به اوکراین باز کند. مگر اینکه واقعا به تدریج اوضاع آرام شود. 

در حال حاضر تمام آن چه در دو روز گذشته رخ داد و توافقاتی که حاصل شد نادیده گرفته شده و کشور در وضعیت اضطراری قرار دارد که این وضعیت دیگر مثل گذشته بر اساس توافق و مصالحه صورت نخواهد گرفت. در واقع ما در اوکراین با پدیده ای به نام فروپاشی نهاد دولت مواجه هستیم که در چنین شرایطی دگرگونی اساسی صورت می گیرد و مدت ها طول می کشد تا شرایط عادی شود و دولت بار دیگر تشکیل شود.

حزب "مناطق" در قسمت های شرقی کشور دارای طرفدارانی است که به شدت از این حزب حمایت می کند. در عین حال مناطق غربی اوکراین نیز بیشتر طرفدار مخالفان هستند؛ آیا این امر می تواند منجر به جنگی داخلی در کشور شود؟ 

چون نهاد دولت در معرض فروپاشی جدی قرار گرفته است و قانون اساسی هم زیر سوال رفته باید دید آیا سران مخالفین می توانند معترضین را راضی به آرامش کنند و نهادهای مورد توافق همه در ساختار دولت را ایجاد کرده و بر اوضاع مسلط نمایند یا خیر. 

اگر چنین امری اتفاق نیفتد که الان وقوع چنین حالتی محتمل است، (چرا کهمخالفین فعلا حاضر با انجام این کار نیستند) لذا احتمالا بخش هایی از جمعیت اوکراین در شرق این کشور از جمله روس تبارها که علائق گسترده ای در گرایش به روسیه دارند حاضر نخواهند بود شرایط مخالفین را به سادگی بپذیرند.

ولی این ها فقط احتمالات است و این پیش فرض نیز وجود دارد که سران مخالفین بتوانند معترضین را به مرور زمان آرام کنند. در آن صورت باید دید طرف های درگیر تا چه اندازه حاضرند به پروسه های موجود تن دهند. مثلا آیا در رابطه با تغییر قانون اساسی مکانیزم های قانونی را می پذیرند و یا گروه های مختلف تا چه حد حاضرند حاکمیت و یکپارچگی کشور را بپذیرند. برای اوکراینی های اصیل عناصر هویتی ملی خیلی مهم هستند و برای روس ها استقلال عمل دولت در رابطه با اتحادیه اروپا اهمیت پیدا می کند. باید دید این فاصله ها چقدر زیاد می شود. 

هرچند این شرایط می تواند بحران بزرگ تری را در داخل خود داشته باشد با این حال همیشه در این مواقع ظرفیت هایی وجود دارد که می تواند جلوی شدت بحران را بگیرد. در مورد اوکراین یک ظرفیتی که وجود دارد این است که سران مخالفین روندهای سیاسی را دنبال می کنند و از آن طرف هم حتی روس گراترین عناصر موجود در اوکراین نیز ترجیح می دهند که اوکراینی یکپارچه و مستقل وجود داشته باشد تا این که بخواهند به روسیه بپیوندند و یا تشکیل یک جمهوری مستقل بدهند. 

از یک طرف دولت روسیه بیشتر خواستار دولت یکپارچه اوکراین است و از طرف دیگر اتحادیه اروپا نیز خواهان تجزیه اوکراین نخواهد بود. احتمال می رود روندهای خویشتن داری و روندهای گرایش به سمت استقلال و یکپارچگی فعال شود و جلوی تشدید بحران را بگیرد.

برخی بر این باورند که روسیه در تحولات اوکراین بسیار منفعلانه عمل کرد و کشورهای غربی و مخالفان نیز از درگیر بودن مسکو در بازی های المپیک زمستانی سوچی نهایت بهره را بردند. دلیل اتخاذ این سیاست از سوی کرملین چه بود؟ 

روسیه احتیاط بیشتری به عمل آورد و خوبشتن داری کرد تا حدی که  خیلی ها انتظار این موضع را از روسیه نداشتند. اما مجموعه ای از عوامل باعث شد تا روس ها این سیاست را در پیش گیرند. 

نخست این که این روسیه در حال برگزاری بازی های سوچی است و عمده تمرکز این کشور برگزاری منظم این بازی هاست که از اولویت بالایی برخوردار است.
 
دوم؛ روس ها بیش از هرکسی حساسیت شرایط داخلی اوکراین را می دانند و طیبعتا ریسک نخواهند کرد. تجربه سال ۲۰۰۴ که پوتین تمام قدر از یانوکوویچ حمایت کرد اما نهایتا مخالفین رای آوردند و یانوکوویج شکست خورد نیز پیش روی روس ها است.
 
مجموعه این عوامل و تجریه روسیه و همچینین این اتهام به روسیه که این کشور در امور داخلی کشورهای همسایه خود از جمله اوکراین، گرجستان و مولداوی دخالت می کند باعث شد تا روس ها با احتیاط عمل کنند.