دلگیری اردوغان از اوباما

دیپلماسی ایرانی : " امتناع آمریکا برای حمله نظامی به نیروهای دولتی سوریه روابط تیره و تار آمریکا -ترکیه را متشنج تر کرده است." این جمله ای است که استیون کوک در گفتگوی سورای روابط حارجی با وی بر زبان می راند. عدم تمایل اوردوغان نخست وزیر ترکیه به بازسازی رابطه ترکیه با اسرائیل و سرکوب معترضان در آنکارا و استانبول را می توان از دلایل تیره شدن روابط دوجانبه واشنگتن با ترک ها در چندماه اخیر دانست. با وجود تلاش های باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا برای بهبود رابطه میان واشنگتن و آنکارا از سال 2009 تاکنون اما به نظر نمی رسد که این رابطه دوجانبه در آینده ای نزدیک دستخوش تحولات مثبت انچنانی شود. آنچه در زیر می خوانید متن گفتگوی شورای روابط خارجی با استیون کوک از تحلیل گران مسائل خاورمیانه است :

اخیرا بسیاری از تحلیل گران در خصوص سرنوشت اتحاد ترکیه – امریکا سوال هایی را مطرح می کنند. آیا ترکیه متحد قدیمی خود یعنی واشنگتن را از دست داده است؟

نمی خواهم تا آنجا پیش بروم که بگویم ترکیه، ایالات متحده آمریکا را به عنوان متحدش از دست داده اما اخیراً وقایعی رخ داده که مشکل ساز بوده و صحت این اتحاد را در هاله ای از  ابهام قرار داده است.از میان این وقایع می توان به تصمیم ترکیه برای خرید موشک از چین اشاره کرد که با قوانین ناتو سازگاری ندارد و همچنین  افشاگری  اخیر دیوید ایگناتیوس در  واشنگتن پست که نابود کردن حلقه جاسوسی اسرائیل از ایران توسط ترکیه را برملا ساخت،تاثیر بسیاری بر تنش زدایی بیشتر داشت. البته در شرایطی که نقش ترکیه وصحت این خبر تایید شد اصل ماجرا بر روابط تیره و تار آنکارا – واشنگتن تاثیر بسزایی خواهد گذاشت. این مساله  متعاقباً تلاش آمریکا و غرب  برای جلوگیری از توسعه انرژی هسته ای ایران را نیز به عقب می راند.اگر افشاگری ایگناتیوس ثابت شود اینگونه به نظر خواهد رسید که ترکها بدون توجه به تلاش های غرب در متوقف کردن آنچه که برنامه هسته ای ایران می خوانند آزردن اسرائیل را ترجیح داده اند.  به گمان من این مساله به خودی خود آزاردهنده خواهد شد.

روابط ایالات متحده آمریکا و ترکیه را در سالهای اخیر چگونه ارزیابی میکنید؟

رئیس  جمهور اوباما مصمم برای بازاحیای روابط آمریکا - ترکیه که در دوره جورج بوش و سالهای حمله و اشغال عراق به سختی آسیب دیده بود پا به کاخ سفید گذاشت. اما از همان ابتدا با وجود تلاشهای اوباما مشکلات فراوانی وجود داشت .در سال 2010 ترکیه با ایران  و برزیل قرارداد هسته ای منعقد کرد که آمریکا مدعی بود ترک ها برای انعقاد آن اجازه نداشته اند.مساله دیگر رای منفی ترک ها به تحریم های بیشتر ایران در شورای امنیت سازمان ملل بود.در این میان مشکلات میان اسرائیل و ترکیه هم وجود داشت که نهایتاً روابط آمریکا و اسرائیل و ترکیه و آمریکا را پیچیده تر ساخت.در امتداد این مسیر وقایعی دیگری هم به وقوع پیوست .اما در سال های  2010تا 2012اوضاع روند بهتری را طی کرد.در حقیقت در این دوره زمانی بود که برخی از دولتمردان ترکیه ای آن را دوران طلایی روابط آمریکا - ترکیه می خوانند.

احساس من این است که در نتیجه تظاهرات تابستان گذشته در پارک  گزی در استانبول و روشی که ترکها برای مقابله با آن اتخاذ کردند  اوضاع رو به آرام تر شدن است.البته جدایی آمریکا و ترکیه به سوریه هم مربوط میشود.ترکها اصرار زیادی دارندکه آمریکا در براندازی حکومت اسد مداخله کند و ایالات متحده به وضوح بی میلی خود را در این موضوع نشان داده است .بنابراین اختلاف نظرهای مشخص میان دو کشور به وجود آمده،علی رغم روابط مساعد دیپلماتیک و روابط حسنه میان رئیس جمهور و نخست وزیر ،آزمونهای قابل توجهی برای محک زدن این رابطه بوجود آمده است.

آیا قرار است در انتخابات آگوست آینده آقای رجب طیب اردوغان رئیس جمهور شود؟

این یکی از دغدغه های فضای سیاسی ترکیه است .با توجه به اینکه اردوغان نمی تواند  بیش از این نخست وزیر بماند چه خواهد کرد؟ اردوغان می خواهد که عنوان ریاست جمهوری ترکیه را به خود اختصاص دهد. دامنه قدرت های ریاست جمهوری که در حال حاضر در قانون اساسی ترکیه وجود دارد ،تشریفاتی نیست. رئیس جمهور ترکیه بر اساس این قانون در یسیاری از موارد از قدرت مانور برخوردار است اما مساله اینجاست که این جایگاه چندان سیاسی نیست. این جایگاه به اردوغان اجازه نخواهد داد آزادی عملی که در طول حدود یک دهه گذشته از آن برخوردار بوده را دوباره تجربه کند.برخی اعتقاد دارند  که قانون اساسی از نو نوشته خواهد شد  و قدرت بیشتری برای رئیس جمهوری در نظر میگیرد.این خواسته اردوغان است.من هرگز قدرت طیب اردوغان را دست کم نمی گیرم ،او یک سیاستمدار کاملاً فوق العاده است و واقعاً با خلق و خوی ترک ها آشناست و می داند که چگونه در حوزه خود ایجاد انگیزه کند.

اما در نتیجه اعتراضات پارک گزی و سرکوب خشونت آمیز معترضان، به نظر می رسد که امکان قدرت اجرایی دادن به  رئیس جمهور وجود ندارد.در نتیجه بسیاری گمان می کنند اردوغان  به سازش تن داده و پس از رسیدن به اهدافش و رئیس جمهور شدن به رهبری حرب عدالت و توسعه بسنده کند.  برخی دیگر فکر میکنند که وی با  دستکاری قانون یک دور دیگر هم نخست وزیر بماند. عده ای هم اعتقاد دارند که اردوغان دامنه اختیارات رئیس جمهور را تغییر خواهد داد و برای خود مسئولیتی روزانه تعیین می کند. تمام این گزینه ها وجود دارد و این مردم هستند که در خصوص گزینه های متقاوت گمانه زنی های خاص خود را دارند. من هیچ گاه نمی توانم اردوغان را خارج از گود قدرت تصور کنم. او در سیاست یک پدیده است که به خوبی خلق و خوی ترک ها را دانسته و به گمان من هرکدام از این گزینه ها می تواند برای او مناسب باشد .

برای رئیس جمهور گل چه چیزی را پیش بینی می کنید؟

پس از اعتراض های پارک گزی ابهام های قابل تاملی درباره آینده گل بوجود آمده است . برخی ادعا می کنند که شیوه گل در باره بسیاری از مسائل مهم با اردوغان فرق می کند:چه در رویارویی با اتحادیه اروپا یا آزادی مطبوعات یا خط مشی او درباره آمریکا و سایر متحدین ترکیه. برخی از اردوغان خسته شده اند و سبک گل را ترجیح می دهند. اما نامشخص است که این احساسات چقدر عمیق و گسترده است .

زمانی که در ماه ژوئن در اوج این اعتراضات در ترکیه بودم  نخست وزیر اردوغان توانست 250هزار نفر از مردم را در آنکارا به نشانه حمایت از سیاست های خود به خیابان بکشاند. این رقم برای طرفداران وی در استانبول هم 300 هزار نفر بود.

به عبارت دیگر همانقدر که گل محبوبیت دارد ، به نظر نمی رسد به اندازه اردوغان حامی داشته باشد.

بسیار خوب، گل محبوب است اما سوال این است که این محبوبیت به چه میزانی است و آیا او می خواهد وارد نبردی سیاسی با اردوغان متحد خودش در تاسیس حزب توسعه و عدالت شود؟  هر دو آنها از اصلاح طلبان جوان در جنبش اسلامی ترکیه بودند که صفوف گذشته را برای پایه گذاری حزب عدالت و توسعه شکستند من فکر می کنم در حال حاضر اگر گل در مقابل اردوغان قرار گیرد این حزب دچار چند دستگی می شود.

هفته گذشته در نیویورک تایمز بحثی در خصوص ناراحتی اردوغان در مورد تعداد جهادگرانی که از ترکیه وارد سوریه شده اند، مطرح شد .جدیت این مسائل مرزی تا چه اندازه است؟

بله این بار مچ ترکها سر بزنگاه گرفته میشود،چیزی که آنها از ابتدا از آن چشم پوشی کرده بودند و آن را انکار می کردند استفاده جهادگران از مرز ترکیه برای ملحق شدن به جنگ سوریه بود.این مسئله ای است که برای مدتی در حال وقوع بود.مردم پروازهای ترکیه از استانبول به شهری در نزدیکی مرز سوریه را پرواز جهادگران نامیدند.

این حس وجود دارد که افزایش این رفت و آمدها برای آنها عواقبی سوء به همراه داشته باشد.بهار گذشته در شهر ریحانلی ترکیه بمب گذاری وحشتناکی انجام گرفت که منجر به کشته شدن بیش از پنجاه نفر شد. هنوز کسی نمی داند که آیا کار یکی از گروههای افراطی بوده یا از جانب  دولت سوریه این بمب گذاری هدایت شده است؟  اما این ایده وجود دارد که رفت و آمد جهادگران از خاک ترکیه به سوریه حس انتقام جویی سوری ها را تحریک می کند. اکنون ترک ها به این نتیجه رسیده اند که نمی توانند بیش از این چشم خود را بر این انتقال شبه نظامیان ببندند.

ایالات متحده پس از تهدید به توسل به گزینه نظامی در سوریه با روس ها وارد مصالحه شده و به امجای تسلیحات شیمیایی سوریه روی آورد. اکنون هم مسکو و واشنگتن برای برگزاری نشست ژنو 2 و پایان دادن به بحران از طریق سیاسی تلاش می کنند. فارغ از احتمال تشکیل این جلسه آیا ترک ها از چنین توافقنامه سیاسی حمایت می کنند؟

این روش مطلوب آنها نیست. ترک ها تمایل دارند که اسد اصلاحات را نپذیرد و آنها به کار دولت سوریه پایان دهند. ترک ها در سوریه در شرایط سختی گرفتار شده اند.  آنها نگرانند که فرایند دیپلماتیکی که ظاهراً با پایان دادن به ذخیره  تسلیحات شیمیایی اسد آغاز شده است به کمک بشار آمده و وی بدون ترس از مداخله نظامی به جنگ داخلی در سوریه ادامه دهد. ترکها همچنان با این مشکل قرار گرفتن در مقابل کشوری ناپایدار و سیل پناهندهگان به کشورشان و خونریزی در مرزهایشان مواجه هستند. مسائلی که بر امنیت و اقتصاد آنها تاثیر گذار است.

ترکها چه می خواهند؟

ترکها می خواهند چیزی فراتر از این توافق کوچک در مورد سلاح های شیمیایی داشته باشند.آنها به اینکه راه حل های دیپلماتیک و سیاسی موءثر خواهند بود خیلی معتقد نیستند و به همین خاطر است که از پایان بخشیدن به رژیم اسد حمایت می کنند. ایالات متحده آمریکا نیز همین جایگاه را اتخاذ کرده ولی میان این دو کشور تفاوتهای زیادی است.ایالات متحده آمریکا برای دخالت در سوریه محدودیت هایی برای خود قرار داده در حالی که ترکها می خواهند آمریکا بیشتر خود را در گیر براندازی رژیم اسد کند.

به عبارت دیگر ترکها شبیه سعودی ها هستند از طرفی هم می خواهند از دست رژیم اسد خلاص شوند و از طرف دیگر خواستار کمک آمریکا هستند.

بله. موضع ترک ها حمایت از آن دسته از چهره های حاضر در اپوزیسیون است که با آنها رفاقت دارند. ترک ها در بحث پناه دادن به سوری ها هم بسیار خوب عمل کردند و همچنان هم از طرحی بین المللی برای پایان دادن به بحران استقبال می کنند. اما با توجه به تحقیقاتی که در اواخر اگوست و ابتدای سپتامبر انجام گرفت همه می دانیم که امریکایی ها تمایلی به دخالت نظامی در سوریه ندارند. بنابراین بر سر این موضوع هیچ توافقی میان انکارا و واشنگتن وجود ندارد.

انتشار اولیه: شنبه 11 ابان 1392/ بازانتشار : چهارشنبه 15 ابان 1392