نگاه صادق طباطبائی به رابطه با امریکا

نزدیکی دکتر صادق طباطبایی به امام موسی صدر و نیز تجربه فراوانش در مسائل دیپلماتیک در اوایل انقلاب و نیز زمان دفاع مقدس از او شخصیتی ساخته که در شرایط کنونی گفت و گو با وی را جذاب می کند. زمانی که نقل قول های متعدد و گاهاً متنوع از امام(ره) افزایش می یابد و اختلاف نظر ها درباره مشی آن بزرگوار کار را به جدال رسانه ای می کشاند، دکتر طباطبایی از جمله افرادی است که حرف هایی برای گفتن دارد.

او برادر همسر حجت الاسلام سیداحمد خمینی و از نزدیکان بیت امام(ره) است. گفت و گوی آرمان با او در شرایطی انجام شد که طرح مباحثی نظیر حذف شعار مرگ بر آمریکا و نیز اخبار منتشر شده از نوادگان امام(ره) بار دیگر توجه رسانه ها را به بیت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران جلب کرده است. آنچه در پی می آید مشروح این گفت و گو است:

شما حتماً عکس العمل رسانه ها و تعدادی از طیف ها و شخصیت های سیاسی را به اظهارات آقای هاشمی درمورد «حذف شعار مرگ بر آمریکا» به دستور امام خمینی و نیز مسائل مربوط به «برقراری رابطه با آمریکا» رصد کرده اید. از سوی دیگر مباحثی نیز درباره دیگر مسائل بیت امام (ره)مطرح شده است. شما خودتان یکی از نزدیک ترین افراد به امام و بیت و دفتر ایشان بوده اید و در بعضی مقاطع نیز گام های مهمی در ارتباط با سیاست خارجی ایران برداشته اید. به نظر شما چرا اولاً این مطلب از سوی آقای هاشمی الان مطرح می شود و درثانی چرا این اندازه حساسیت ها را برانگیخت؟
مقدمتاً به این نکته توجه داشته باشم که اصولا در عرف بین الملل و به خصوص در مقاطعی خاص از جمله در دهه های ۶۰ و ۷۰ میلادی که مبارزات ضدامپریالیستی در جهان به ویژه در آمریکای لاتین که ما از آنها به عنوان کشورهای توفانی یاد می کردیم و نیز در میان مبارزان انقلابی در خاورمیانه و شمال آفریقا، شعار مرگ بر آمریکا و مرگ بر شوروی و نیز سوزاندن پرچم های این دو ابرقدرت و نیز دیگر رژیم های سلطه گر نظیر رژیم صهیونیستی و... امری رایج بود. بدیهی است در آن مقاطع هیچ کجا از این شعار ها و نیز از سوزاندن پرچم ها چنین برداشت نمی شد که هدف ملت های این کشور ها هستند.

در شعار مرگ بر آمریکا، اعلام انزجار از خوی امپریالیستی و سیاست های برتری جویانه و ستمگرانه و ضد آزادی آمریکا مراد بود و نه مردم آمریکا. همچنین از سوزاندن پرچم انگلیس اعلام نفرت از سیاست ها و روش های خصم آلود و ضدانسانی این کشور بود و نه بیان انزجار از مردم. در آن دوران نشانه های مبارزات و مبارزان انقلابی شامل مشت های آهنین گره کرده، حمل اسلحه بر دوش و... می شد.

با تغییر شرایط سیاسی بویژه بعد از اضمحلال اتحاد جماهیر شوروی و فروکش کردن مبارزات انقلابی مبتنی بر اندیشه مارکسیسم و یک قطبی شدن کانون قدرت های سلطه گر، تغییراتی نیز در رویکرد کانون قدرت امپریالیستی آمریکا و حتی باقیمانده قدرت اتحاد شوروی به مستبدان و حاکمان فاسد و زورگو پدید آمد.

در جهان دوقطبی، هرکدام از ابرقدرت ها می کوشیدند در جهت تامین منافع خود، حوزه و منطقه تحت اشراف خود را به هر شکل ممکن حفظ کنند و در این راه از هرگونه حمایت از دولت ها و فرمانروایان مستبد و فاسد و ستمگران زورگو دریغ نمی ورزیدند.

در چنین شرایطی شعار مرگ بر امپریالیسم آمریکا یا مرگ بر امپریالیسم شوروی از سوی مردم تحت ستم و مبارزان و مجاهدان، امری قابل قبول شناخته می شد و هیچ کس هم از آن شعار، معنای اعلام انزجار از ملت آمریکا یا ملت های جمهوری های تشکیل دهنده اتحاد جماهیر شوروی که اتفاقاً بخش اعظم آنها را جمهوری های مسلمان نشین و بعضاً جدا شده از ایران شکل می دادند را نداشت.

امروز که ساختارهای سیاست و حکمرانی در جهان تک قطبی به گونه ای شکل گرفته که دیگر حفظ منافع قدرت مسلط جهانی الزاماً با حمایت از زمامدار فاسد و حاکم مستبد گره نخورده، بدیهی است نگاه به شعار ها و شیوه های مبارزه هم تغییر پیدا کرده است. مشت گره کرده یا قیافه اخم آلود در دنیای امروز و در ذهن جهانیان، سمبل انقلابی گری و آزادیخواهی نیست حمل اسلحه بر دوش و نمایش حرکت های چریک های شهری یا کوهستانی در جهان امروز نشانه ای از تروریسم کور و سلب امنیت و آسایش از زندگی مردم تلقی می شود و طبیعی است در این راستا سوزاندن پرچم یک کشور نیز الزاماً نشانه مقاومت در مقابل تجاوزات و زورگویی ها و ستمگری ها و اعلام انزجار از ابرقدرت مستکبر نیست.

این حقیقت گرچه هنوز عمومیت مطلق پیدا نکرده است اما روزافزون و در حال گسترش است. با ذکر این مقدمه برگردیم به سوال شما که چرا این مطالب امروز مطرح می شود. در پاسخ باید عرض کنم که اولاً این اظهارات از سوی آقای هاشمی امروز مطرح نشده و مربوط به امروز هم نیست. در اظهارات ایشان به صراحت می بینیم که به اوایل دهه ۶۰ و حداکثر به مکاتبات با امام راحل در اواخر عمر ایشان اشاره می کنند. آنگونه که در خاطر دارم طرح این موضوع از جانب آقای هاشمی به حدود سه سال پیش باز می گردد.

همچنین به خاطر دارم زمانی را که طرح حذف این شعار در بین سران نظام مطرح بود و سرانجام نیز امام با آن موافقت کردند، تازه آن هم در شرایطی بود که در اوج جنگ با عراق به سر می بردیم. همین جا اضافه کنم که در آن زمان منظور حذف شعار ها از رسانه ملی بود و نه دستور به اجتماعات مردمی. گرچه در بعضی مقاطع در نماز جمعه شعار مرگ بر انگلیس یا مرگ بر شوروی از ترجیع بند «مرگ بر» ها! خارج شده بود؛ ولی اصل کلی همان حذف رسمی بود که البته به دلیل حوادثی که پیش آمد جنبه عملی به خود نگرفت.

بد نیست در همین راستا به یک موضوع مشابه دیگر اشاره کنم. در آن دوران با اعلام ساعت و شروع اخبار ساعت ۲۰ شبکه یک سیما، قطعه سرودی پخش می شد که از جبهه ها نشأت گرفته و با صدای آقای آهنگران و همخوانی جوانان در جبهه اجرا شده بود و ترجیع بند آن «بهر ولای عشق او به کربلا می رویم» بود.

به خاطر دارم که در بین سران نظام و نیز امام اتفاق نظر وجود داشت که این سرود از آرم خبری حذف شود ولی همچنان اجرا می شد. اتفاقا در آن زمان سرپرستی صدا و سیما هم با آقای محمد هاشمی برادر آقای هاشمی بود که اصولاً هیچگاه مخالفتی از ایشان با دستورات یا توصیه های سران نظام در خاطر ندارم.

یک شب در محضر امام و بر سبیل طنز موضوع مطرح و گفته شد عجیب است که سران سه قوه چنین صلاح دیده اند و شما هم موافقت کرده اید ولی این قطعه همچنان پخش می شود. امام در جواب گفتند ظاهرا حال و هوای جبهه از همه این دستورات شما و من قوی تر است.

پس از آن بود که با انتقال دستور امام توسط مرحوم سیداحمد به متولیان صدا و سیما، پخش این قطعه از آغاز برنامه های خبری سیما حذف شد. این قضایا البته فقط به این دو موضوع ختم نمی شد؛ موارد مشابه زیادی وجود داشت که به رغم میل امام و سران نظام مدت ها اجرا می شد تا اینکه سرانجام با شیوه قاطع تری با آن موارد برخورد شد.

ظاهرا شما هم خاطرات جالبی دارید، ممکن است یکی دو مورد از اینها را که می گویید، نقل کنید؟
در همان اوایل دهه ۶۰، تلاش ها و زمزمه هایی برای جداسازی فضاهای آموزشی دانشجویان دختر و پسر در دانشگاه ها شروع شده بود. امام(ره) می گفتند مگر دختر و پسر در سر کلاس درس استاد چه می خواهند بکنند که باید میانشان پرده باشد و سپس افزودند نباید به جوانان و دختران و پسرانی که دو سه سال دیگر وارد فضای اجتماعی و مدیریت جامعه می شوند، این گونه توهین روا داشت و تخم بدبینی را نسبت به آنان در دل پاشید.

آیت ا... خامنه ای که در آن زمان علاوه بر ریاست جمهوری، امام جمعه تهران نیز بودند در خطبه نمازجمعه به این موضوع و بیان نظر امام پرداختند. با وجود این یک روز آقای دکتر شیخ الاسلامی که استاد راهنمای خواهرم بودند، هنگامی که وارد کلاس می شوند مشاهده می کنند که وسط کلاس پرده کشیده اند. در جواب اعتراض ایشان، گفته می شود که به دستور انجمن اسلامی این کار صورت گرفته است.

آقای دکتر شیخ الاسلامی می گویند اگر این پرده را جمع نکنید، درس نخواهم داد. فایده ای نداشت. از این رو ایشان به اتاق رئیس دانشکده برمی گردند و از طریق تماس با دفتر امام به خواهرم زنگ می زنند که ماجرا را به امام بگوید و از ایشان کسب تکلیف کند. امام با تندی زایدالوصفی می گویند به این کار ها خاتمه دهید و ببینید این افراد به کجا وصل هستند و توسط چه جریان منحرفی تحریک شده اند. در مورد دیگری فکر می کنم سال۶۲ یا سال ۶۳ بود.

چند روزی به ماه رمضان مانده بود. امام آقای محمد هاشمی رئیس وقت صدا و سیما را احضار کردند. وقتی ایشان آمد، من هم در دفتر امام حضور داشتم و آقای هاشمی که قدری نگران بود از من علت احضار خود را جویا شد. من هم خبر نداشتم و با هم نزد امام رفتیم. امام به آقای هاشمی گفتند: شنیده ام به مناسبت ماه رمضان دستورالعمل داخلی صادر کرده اید و گفته اید در ایام ماه رمضان در طول روز، موسیقی از رادیو و تلویزیون پخش نشود و دیگر اینکه مجریان مرد در تلویزیون در این ماه ریش خود را نتراشند. آقای هاشمی تلویحاً تائید کرد و گفت بله مسئولان شبکه ها ظاهراً این کار را کرده اند.

امام با حالتی تند ولی آمیخته با محبت گفتند چرا اصرار دارید ریاکاری و دورویی را رواج دهید؟ کسی که به فتوای مجتهدی تراشیدن ریش را بدون اشکال می بیند، چرا مجبورش می کنید در ماه رمضان ریاکاری کند؟ درمورد پخش موسیقی هم گفتند موسیقی یا حرام است یا حرام نیست. اگر حرام است، روز و شب ندارد و اگر حرام نیست، چرا به گونه ای عمل می کنید که شائبه حرمت دینی بوجود آید؟ اگر امروز این کار ها را وارد دین کردید و لعاب دینی به آن دادید، چه کسی باید فردا اینها را از دستورات واقعی دینی جدا کند؟ مواردی از این دست زیاد است که در این مجال اندک جای بازگویی آن ها نیست.

آقای دکتر طباطبایی، شما در مقطعی معاون سیاسی نخست وزیر و سخنگوی دولت بودید. مبنا و معیار سیاست خارجی ایران در آن زمان چه بود؟
در زمان دولت موقت و تا قبل از شروع تجاوزات نظامی عراق به حریم ایران، بر مبنای خط مشی تعیین شده از سوی امام، ما با تمام کشور ها، جز رژیم صهیونیستی و دولت نژادپرست آفریقای جنوبی و دولت لیبی البته در سطوح متفاوت، روابط سیاسی و دیپلماسی داشتیم.

با اروپا و آمریکا چطور؟
درمجموع ارتباط با جهان غرب، دکترین امام ارتباط با همه کشورهای غربی منهای آمریکا در راس بود. یعنی برای ما تفاوتی بین آمریکا و هلند یا کشور کوچک لوکزامبورگ نبود. هر کشوری که به اصول پذیرفته شده جهانی، احترام متقابل، قبول تمامیت ارضی و عدم مداخله در امور داخلی و تامین منافع ملی طرفین پایبند بود، می توانست با ما ارتباط دوستانه داشته باشد با وقوع حوادثی از جمله تحریکات گروه های وابسته به شرق و غرب و عملیات ایذایی و فعالیت های تروریستی آن ها و نیز دخالت های پیدا و پنهان برخی کشورهای دور و نزدیک نظیر عراق و شوروی آن روزگار و ایالات متحده و... حد و حدود روابط خارجی ما دستخوش و تابع متغیری از این حوادث گردید.

با شروع جنگ و حمایت های بعضی دولت ها از عراق، بدیهی است سیاست خارجی ما به کلی تغییر پیدا کرد. بنا به اقتضای مصالح و تغییر شرایط در مقاطع مختلف؛ سیاست خارجی ما هم شکل خاص خود را پیدا می کرد. حفظ سه اصل عزت و حکمت و مصلحت؛ دکترین سیاسی ما بود.

اشاره کردید که تغییر شرایط یا اقتضای مصالح از عوامل تغییر سیاست خارجی ما بودند؛ با ذکر مصداق یا مواردی این موضوع را روشن تر بیان کنید؛ چون فکر می کنم همین مصادیق امروز هم در سیاست خارجی ما باید نقش آفرین باشند.
بله همینطور است. به طور مثال در جنایات بی حد و مرزی که صدام علیه کشورما کرد تردیدی نداریم. زمانی که در ایام حج سال ۱۳۶۴ یا ۶۵ آن جنایت هولناک در عربستان صورت گرفت و حجاج مظلوم ما با بی رحمی هرچه تمام تر مورد ضرب و شتم و کشتار واقع شدند، امام اعلام کردند ما اگر از سر صدام بگذریم از سر فهد(پادشاه وقت عربستان) نخواهیم گذشت. حتی انجام فریضه حج بنا به مبنای فقهی» عنوان ثانوی «چند سالی صورت نگرفت.

بدیهی است اتخاذ این چارچوب برای رابطه با عربستان؛ اقتضای آن زمان بود. چند سالی نگذشته بود؛ درحالی که آثار و تبعات جنایات صدام هنوز ادامه داشت؛ رابطه با عربستان از سر گرفته شد و گام به گام توسعه و تعمیق یافت. همینطور است تغییرات در سیاست خارجی ما با اتحاد شوروی آن زمان؛ با انگلستان در مقاطع مختلف؛ با دولت فرانسه در تحولات پس از انقلاب و...

درمورد آمریکا چه؟ ما که به دولت ایالات متحده آمریکا بدبین بوده و به آنها اعتماد نداریم و آنها وعده شکن و دو رو هستند. آیا با وجود این نگاه، زمینه ای برای برقراری رابطه باقی می ماند؟
من از این بیان مانعی برای آغاز مذاکره یا برقراری رابطه نمی فهمم بلکه اقتضایی برای تحقق آن درک نمی کنم. مگر ما در مقاطع مختلف تاریخ روابط کشورمان با اتحاد جماهیر شوروی، کم جنایت و خیانت دیده ایم؟ در همین هفت یا هشت سال اخیر آیا نشانه هایی از اعتماد مطلق بین ما و دولت روسیه دیده اید؟ چند سال پیش قرار بود نیروگاه بوشهر راه اندازی شود؟ چقدر پول و اعتبار از ایران گرفتند و پیوسته ضرب الاجل تعیین کردند و به یک کدام هم عمل نکردند.

بنابراین می بینیم با وجود عدم اعتماد و نشانه های فراوان بدبینی اما بنا با اقتضائات دیگر با این دولت بد قول و بد سابقه، رابطه سیاسی و دیپلماسی، آن هم در سطح بالا داریم. مگر نگاه ما به انگلستان نگاه خوش بینانه است؟ چه میزان افت و خیز در رابطه با انگلستان داشته ایم؟ با وجود این می بینیم که مقدمات برقراری روابط، مجددا به چشم می خورد. بنابراین من فکر نمی کنم که داشتن نگاه بدبینانه به دولت ایالات متحده مانع برقراری روابط با آن کشور است بلکه ظاهرا «اقتضائات و موانع دیگری وجود دارند که این امر هنوز شکل نگرفته است.

وانگهی فراموش نکنید که تصمیم به ترک رابطه با آمریکا ابتدا از سوی آمریکا و در پی ماجرای گروگانگیری در سفارت آمریکا در تهران اتخاذ شد. امام خمینی(ره) هم یکبار در همان مقاطع گفته بودند رابطه آمریکا با ما، رابطه گرگ و میش است.

حالا اگر شرایطی فراهم شد و اقتضائات دیگر ایجاب کرد و اصول سه گانه عزت و حکمت و مصلحت هم رعایت شد و دیپلمات های باهوش و فهمیده و با تجربه و موضوع شناس و آشنا به تحولات جهانی در وزارت خارجه مان مامور گفت وگو و بررسی شرایط برقراری روابط دوطرف شدند دیگر دلیلی و مصداقی برای رابطه گرگ و میش وجود ندارد. زمانی که ایالات متحده آمریکا تامین منافع خود را در خاورمیانه منوط به ارتباط با ایران می داند، اینجا دیگر مسئله میش و گرگ نیست. من اعتقاد دارم امروز و به خصوص در دولت یازدهم به اندازه کافی - هرچند نه به وفور - از نیروهای کاردان و متخصص و تاریخ دان و واجد شرایط برای حل مشکلات بین المللی بهره مند هستیم.

اولویت های کنونی ما در سیاست خارجی ایران را چه مواردی می دانید؟
به نظرم مسائل و مشکلاتی که در حال حاضر دولت و ملت با آن دست به گریبان هستند باید در دو بخش داخلی و خارجی مورد توجه قرار گیرند. سؤال شما به بخش خارجی مسائل راجع است که اهم آنها یکی مسئله انرژی هسته ای و مشکل تحریم ها و تبعات بسیار ناگوار آن بر دامنه وسیعی از اقتصاد کشور می باشد و دیگری سیاست خارجی ما در ارتباط با سایر کشورهای جهان خصوصا آنها که رابطه ما با آنها جنبه استراتژیک دارد.

در مورد انرژی هسته ای، اعتقاد من بر این است که ما می توانیم با اتخاذ شیوه ای حساب شده که ضامن و حافظ منافع کوتاه مدت و بلندمدت ملی ما باشد، راه بهانه جویی ها و گزافه گویی ها و سلطه طلبی های غیرانسانی غرب را که به شدت تحت تاثیر لابی های صهیونیستی قرار دارد، سد کنیم. در عین حال باید به این مسئله توجه داشته باشیم که در هیچ مذاکره و در هیچ گفت وگویی چه دوجانبه و چه چندجانبه نباید توقع داشته باشیم که دیگران به فکر منافع خود نبوده و فقط در اندیشه حل مشکلات منافع ملی ما باشند.

من گمان می کنم به نسبت دو یا چند سال پیش ایران می تواند از موضعی بر تر با کشورهای درگیر برنامه اتمی ایران به گفت وگو بنشیند. با فاصله گرفتن از شعار ها و اظهارات بی معنا، می توان قدم به قدم به سوی اعتمادسازی متقابل پیش رفت. در این مورد فعلا به همین اندازه بسنده می کنم و برای تیم مذاکره کننده توفیق و پیروزی آرزو می کنم.

درمورد مسائل خاورمیانه برنامه ها و سیاست خارجی دولت یازدهم را چگونه ارزیابی می کنید؟
مشکلات عمده خاورمیانه از مسئله فلسطین و بحران سوریه و رشد روز افزون گروه های افراطی و سلفی های خشک مغز القاعده و عوامل وابسته به اسرائیل و قدرت های ساقط شده در عراق و افغانستان و... گرفته تا حضور نیروهای خارجی در خلیج فارس و رقابت آنان بر سر تسلط به منابع بزرگ انرژی و مسائل خرد و بزرگ دیگر هستند که حل هرکدام و خنثی کردن برنامه های تخریبی آنان؛ نیاز به واقع بینی و درایت و خردورزی خاص و چندجانبه دارد.

من اعتقاد دارم که دولت یازدهم ایران باید در گام های نخستین سیاست خارجی خود؛ در بخش خاورمیانه تلاش کند هرچه سریع تر و عمیق تر روابط خود را با عربستان ترمیم کرده و با ایجاد پیوند سه گانه ایران؛ عربستان و ترکیه و امضای تعهدنامه های مختلف در جهت اهداف و منافع مشترک به بخش عظیمی از بحران های بر شمرده خاورمیانه خاتمه دهد. آثار و نتایج کوتاه و بلندمدت چنین پیمان سه جانبه ای روشن تر از آن است که لازم باشد در اینجا بیان گردد. همانطور که دیده می شود بخش عمده نیروهای مخرب و مزدوران مواجب بگیر تروریستی و جنایت آفرین در سوریه، توسط عربستان و ترکیه مورد پشتیبانی مالی و لجستیکی و... قرار دارند.

قبل از آنکه نیرو ها و گروه های بحران آفرین یاد شده بتوانند وارد لبنان شده و به قصد انتقام گیری اسرائیل از شیعیان و حزب ا... وارد عمل شوند؛ باید زمینه های عمل آنان توسط اتحاد سه گانه ایران، ترکیه و عربستان خنثی گردد. نباید گذاشت شرایطی فراهم شود که عوامل صهیونیسم بین الملل بتوانند با نفوذ در ارتش ترکیه و نزدیکی با ژنرال های ترک و اتخاذ تدابیر دیگر سیاسی اطلاعاتی؛ زمینه های محکم جایگاه ترکیه مسلمان را در میان کشورهای اسلامی و ملل مسلمان سست گردانند.

تردیدی نباید داشت که هدف از حمایت های لجستیکی ناتو و استقرار پایگاه های ضدموشکی پاتریوت در ترکیه و نیز استقرار ناوگان های نظامی آمریکا در این منطقه از دریای مدیترانه در نخستین گام؛ تامین امنیت و منافع همه جانبه اسرائیل است و نه حمایت از ترکیه به عنوان عضو ناتو، در مقابل حملات ارتش سوریه. نه سوریه سر جنگ با ترکیه را دارد و نه فعلا توان هجوم نظامی به این سرزمین را. هدف دیگر که اسرائیل ولابی های صهیونیسم در آمریکا و نیز ایادی آنان در منطقه تعقیب می کنند؛ تضعیف نیروهای مقاومت شیعیان در لبنان؛ به عنوان نیروی عظیم مقاومت در برابر اسرائیل می باشد.

فرو ریختن نظام سوری از یکسو باعث تضعیف حزب ا... لبنان و از سوی دیگر باعث کاهش قدرت مانور سیاسی ایران در منطقه خواهد گشت. بدیهی است برای تحقیق این امر عوامل اسرائیل و وابستگان نفوذی این رژیم در خاورمیانه ودر حواشی خلیج فارس از هیچ اقدام و گامی فروگذار نمی کنند. هدف دیگری که ایادی و نیروهای وابسته به اردوگاه صهیونیسم و دول غربی در منطقه تعقیب می کنند؛ عدم استقرار امنیت و حاکمیت دولت قوی و مستقل در عراق و افغانستان است.

نکته شگفتی زا، وحدت گروه های افراطی مذهبی نظیر سلفی ها و تکفیری ها و وابستگان به وهابیت سعودی با بعثی های مدعی سوسیالیسم یا به قول خودشان مرام اشتراکی در عملیات انتحاری و ترور های کور در عراق است؛ مسئله ای که تداوم جنایات و کشتارهای طرفین در سوریه، مسئله غامض و پیچیده ای است که شخصیتی همچون کوفی عنان را از ادامه میانجی گری در این کشور باز داشته است.

به نظر شما ایران باید چه سیاستی را در قبال سوریه اتخاذ کند؟
معتقدم جمهوری اسلامی ایران باید با تجدیدنظر در مبانی و تاکتیک های سیاست خارجی خود هم در منطقه و هم در مقیاس جهان به تدوین و تنظیم برنامه های متناسب با اقتضائات و ایجابات روز پرداخته و با نزدیک تر شدن به عربستان و ترکیه و تدوین رویکردی نوین و مشترک با این دو کشور؛ حتی المقدور سیاستی اتخاذ کند که از حمایت این دو دولت از شورشیان و نیروهای افراطی و انتحاری کاسته شود.

ممکن است تصور شود؛ حصول به توافق وهماهنگی با مشی و اهداف سیاست های ترکیه و عربستان در منطقه؛ خاصه در سوریه، غیرممکن باشد. به این مسئله اگر فقط با عینک یکسونگر نگریسته شود؛ ممکن است کار مشکل - اگر نگوییم غیرممکن - به نظر آید ولی اتخاذ هوشمندانه سیاست های مبتنی بر اهداف مشترک و تضمین کننده منافع ملی هر سه کشور؛ نخستین گامی خواهد بود که زیربنای سیاستی مشترک و مستقل از قدرت های خارجی را در میان آنها رقم خواهد زد.

در همین راستا باید جمهوری اسلامی در اصول روابط دیپلماتیک خود با روسیه و چین نیز نگاهی نو بیفکند و در همسو کردن رویکردهای آنان به مسائل خاورمیانه با سیاست هایی که هماهنگ با عربستان و ترکیه اتخاذ می کند بکوشد ولی در همین جا نیز می توان وجوه مشترک فراوانی را یافت که زمینه ساز همکاری های آنان در مسائل خاورمیانه باشد.

به طور کلی من معتقدم که ما باید با تدوین یک سیاست دیپلماتیک فعال و معتدل و خردگرا و بری از شعار ها و اظهارات تاریخ مصرف گذشته، رویکرد ها و راهکارهای تازه تری را ترسیم کنیم. مشکل اساسی ما با اتحادیه اروپا و نیز ایالات متحده امریکا؛ بیشتر برخاسته از مسائل هسته ای است.

برخی از تحلیلگران می گویند اگر ما مسائل هسته ای خود را با اروپا و آمریکا حل می کردیم آن ها موضوع دیگری را علیه ما علم می کردند نظیر مسئله حقوق بشر.
این تصور را من چندان قبول ندارم؛ زیرا معتقدم بر سر این مسائل هیچگاه جامعه جهانی علیه ما به اجماع یا به توافق نخواهد رسید. کما اینکه در همین مسئله هسته ای نیز بر این باور هستم که اگر عملکرد ما در گذشته در حوزه کار شناسی دور می زد و نه در حوزه مسائل امنیتی، چه بسا زود تر از اینها می توانستیم با رفتار خردگرانه و هوشمندانه، مشکلات خود را با سازمان انرژی اتمی در وین حل کنیم و نگذاریم کار به شورای امنیت کشیده شود تا تحت سیطره شیطنت ها و رفتارهای خصمانه و سیاسی قدرت های بزرگ قرار گیرد. همین جا مایلم این مسئله را نیز اضافه کنم که ما از مجموعه کشورهای عضو بلوک غیرمتعهد ها خیلی بیشتر از گذشته می توانیم درجهت منافع سیاسی و اهداف دیپلماسی خود بهره ببریم به ویژه آنکه ما در حال حاضر ریاست دوره ای این سازمان را برعهده داریم.