فرمول توافق هسته‌ای ایران و غرب

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم؛ حسین موسویان، مذاکره کننده ارشد سابق ایران در یادداشتی که در پایگاه اینترنتی شبکه خبری الجزیره منتشر شد به بررسی چارچوب دستیابی به توافقی نهایی درباره برنامه هسته ای ایران پرداخت. وی نوشت:

سه شنبه و چهارشنبه، نمایندگان اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل و آلمان - گروه به اصطلاح 1+5 - اولین دور مذاکرات ژنو را با مذاکره کنندگان دولت جدید ایران درباره برنامه هسته ای این کشور برگزاری کردند. از سال 2006 تاکنون، ایران تحت سخت ترین تحریم ها قرار گرفته تا با خواسته های بین المللی درباره برنامه غنی سازی اورانیوم موافقت کند.

یک هفته پیش، جان کری، وزیر خارجه آمریکا، خواهان "مجموعه ای از پیشنهادها از جانب ایران شد که نشان دهند آنها چگونه به جهان ثابت خواهند کرد که برنامه آنها صلح آمیز است." در حالیکه آمریکایی ها انتظار چندانی از پاسخ تهران نداشتند اما ایران به صورت تعجب برانگیزی یک پیشنهاد جدید "بسیار جامع ارائه" داد که بیانگر وجود پتانسیلی بسیار بالا برای گشایشی دیپلماتیک بود. مقامات آمریکایی و اروپایی در ژنو پیشنهاد ایران را "بسیار مفید" توصیف کردند. در بیانیه مشترکی که توسط رؤسای دو هیأت منتشر شد این گفت و گوها با عنوان "ماهوی و رو به جلو" توصیف شدند.

یک دهه مذاکره به شکست انجامیده است زیرا آمریکا آماده نبود به حقوق ایران برای غنی سازی اورانیوم برای مقاصد صلح آمیز و تحت پیمان منع اشاعه هسته ای احترام بگذارد. موضع آمریکا در ژنو تغییر کرد. جی کارنی، مسؤول مطبوعاتی کاخ سفید در یک کنفرانس خبری پس از چهار دو مذاکره که عصر روز چهارشنبه منتشر شد اعلام کرد: "ما پیشنهاد ایران را بسیار مفید یافتیم. پیشنهاد ایرانی ها دارای سطحی از جدیت بود که قبلا مشاهده نکرده بودیم."

در مقایسه با مذاکرات غیرثمربخش گذشته، چهار عامل باعث تغییر دینامیک های بین ایران و آمریکا شد:

اول، پیروزی حسن روحانی در انتخابات 15 ژوئن نگرانی های بین المللی درباره موضع تندروانه ایران را که توسط محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور پیشین کشور، ایجاد شده به سمت امیدواری برای برقراری روابط گرم تر بین تهران و جهان تغییر جهت داد. جی پاسکی، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، گفت: "ما و دولت جدید وارد نقطه متفاوتی درباره این موضوع شده ایم و سطحی از گفت وگوها را هم اکنون تجربه می کنیم که در گذشته شاهدش نبودیم."

دوم، بر اساس گفت وگوهای مستقیم بین ایران و آمریکا قبل از ژنو، واشنگتن متقاعد شد که تهران متمایل است تمهیدات لازم را برای جلب اعتماد بین المللی درباره خط مشی های اعلان شده اش، اتخاذ نماید. ایران مدعی شده بود که برنامه هسته ای صلح آمیز این کشور مطابق با پیمان منع اشاعه هسته ای و فتوای آیت الله خامنه ای در سال 2005 مبنی بر ممنوعیت تولید، ذخیره سازی و استفاده از تسلیحات هسته ای - تعهدی که باراک اوباما در سخنرانی 24 سپتامبر در مجمع عمومی سازمان ملل نیز بدان اشاره کرد - است. در غیاب مذاکرات مستقیم به منظور تأیید پایبندی ایران به این اهداف، مذاکرات ژنو نمی توانست پیشرفتی داشته باشد.

سوم، اعضای شورای امنیت متوجه شدند که افزایش تحریم ها و فشارها نتیجه معکوس داشته و منجر به این خواهد شد که ایران توانایی خود برای غنی سازی را افزایش دهد. آژانس بین المللی انرژی هسته ای گزارش داده است که قبل از تحریم های شورای امنیت سازمان ملل در سال 2006، در حدود 3 هزار سانتریفیوژ، غنی سازی را تا 3/5 درصد انجام می دادند و ایران تنها چند صد کیلوگرم اورانیوم غنی سازی داشت. امروز 18 هزار سانتریفیوژ اورانیوم را تا 20 درصد غنی سازی می کنند و در حدود 8 هزار کیلوگرم اورانیوم غنی سازی شده در اختیار ایران است. اورانیوم برای رآکتورهای هسته ای غیرنظامی نیازمند غنای 3 تا 5 درصد هستند؛ اورانیوم مورد استفاده در تسلیحات باید بیشتر غنی سازی شود.

چهارم، تهران سیگنال هایی از جانب آمریکا و اروپا دریافت کرد مبنی بر اینکه آنها آماده پذیرش حق ایران برای غنی سازی اورانیوم تحت شرایط خاص هستند. علی رغم اصرار بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل -که در اظهارات 10 سناتور آمریکایی نیز منعکس شد -  مبنی بر اینکه  ایران باید تمام غنی سازی را متوقف کند، کاخ سفید قبلا به این نتیجه رسیده است که "خط مشی غنی سازی صفر" به شکست انجامیده است، و از کنگره خواست تا در تلاش های دیپلماتیک اش مانع تراشی نکند. مارک فیتزپاتریک، یکی از مقامات سابق وزارت خارجه آمریکا در حوزه عدم اشاعه، اخیرا اعلام کرده است: "کاملا روشن است که ایران باید اجازه داشته باشد میزانی از غنی سازی را داشته باشد اما این غنی سازی باید محدود باشد." این نکته هم اینک نمایانگر موضع آمریکا است.

چند روز قبل از مذاکرات، رابرت اینهورن، که تاه ماه می یکی از اعضای تیم مذاکره کننده آمریکایی بود، به درخواست ایران پرداخت یعنی اینکه باید حق غنی سازی این کشور به رسمیت شناخته شود. اینهورن، شرایطی را مطرح کرد که بر اساس آن آمریکا و سایر کشورهای عضو 1+5 بدین درخواست پاسخ مثبت خواهند داد:

اگر ایران بخواهد گروه 1+5 برنامه غنی سازی این کشور را به رسمیت بشناسد باید شرایط زیر را بپذیرد: محدودیت ها بر ظرفیت غنی سازی (تعداد، نوع و محل سانتریفیوژها)، محدودیت ها بر ذخایر اورانیوم غنی شده (حجم، سطح غنی سازی، فرم شیمیایی و محل)، و بازرسی گسترده توسط آژانس بین المللی انرژی هسته ای (شامل پروتکل الحاقی و بازرسی های مستقیم تأسیسات کلیدی). این تمهیدات باید برای رفع شدن نگرانی های گروه 1+5 درباره توانایی ایران برای عبور ناگهانی از محدودیت های غنی سازی، اخراج بازرسان آژانس، حرکت سریع به سوی تولید اورانیوم کافی در سطح تسلیحاتی برای ساخت یک یا دو سلاح، کافی باشند.

یک روز قبل از مذاکرات ژنو، ویلیام اچ. لورس و توماس آر. پیکرینگ، دو دیپلمات سابق آمریکایی که در چند سال گذشته در تلاش های غیررسمی برای مذاکره با ایران دخیل بودند به جزئیات بیشتری پرداختند:

مقامات ایرانی پیشنهاد داده اند که آماده هستند درباره جنبه های بنیادین و مهم برنامه هسته ای شامل غنی سازی در سطوح پایین تر (توقف غنی سازی 20 درصد که به سطح تسلیحاتی نزدیک است)، محدودیت درباره تعداد سانتریفیوژها، تعداد تأسیسات، میزان مواد مورد استفاده در هر سانتریفیوژ، و در نهایت قوانین پادمانی و تمهیدات جدید برای پروژه آب سنگین اراک ... عدم استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته نصب شده و بازگشت به تاریخ افتتاح برنامه ریزی شده برای رآکتور آب سنگین اراک مذاکره کنند البته به این شرط که گروه 1+5 در پاسخ، حق ایران برای غنی سازی اورانیوم را به رسمیت شناخته و همچنین تمام تحریم ها نیز برداشته شود.

جزئیات پیشنهاد ایران با عنوان "پایان بحران غیرضروری، گشودن افق های جدید" متأسفانه محرمانه باقی مانده است. عباس عراقچی، مذاکره کننده هسته ای ایران، این مسأله را درطول مذاکرات اعلام کرد. با این حال، دو روز قبل از ژنو، کری تأیید کرد که "پنجره برای دیپلماسی با ایران درباره برنامه هسته ای در حال باز شدن است."

به یمن مذاکرات ژنو، گروه 1+5 و ایران هر دو به خوبی می دانند که چه عناصری باید در توافق نهایی گنجانده شوند. ایران بالاترین سطح شفافیت و تضمین را فراهم خواهد کرد مبنی بر اینکه برنامه هسته ای صلح آمیز باقی خواهد ماند. در مقابل، این کشور از تحریم ها رها شده و از حق غنی سازی بر اساس پیمان منع اشاعه هسته ای برخوردار خواهد بود.

دور بعدی گفت و گوها در ماه نوامبر انجام خواهد شد. اصول زیر برای دستیابی به توافق نهایی از اهمیتی اساسی برخوردار هستند:

چارچوب اهداف هسته ای ایران باید بر اساس پیمان منع اشاعه هسته ای تعیین شود.

هر دو طرف باید تضمین نمایند که توافقنامه در حوزه تمهیدات اعتمادساز دوسویه بوده و به صورت جامعی فرآیند گام به گام پایان دادن به این بحران را تعریف می کند.

ایران باید با یک تعهد الزام آور برای عدم دستیابی یا تولید تسلیحات هسته ای بر اساس پیمان عدم اشاعه هسته ای و فتوای آیت الله خامنه ای موافقت کند. این تعهد شامل تمهیداتی برای شفافیت و حذف احتمال عبور از مرز تسلیحاتی شدن، آن گونه که آژانس تعریف می کند، است.

گروه 1+5 باید با یک تعهد الزام آور برای حذف تحریم ها، به رسمیت شناختن حق ایران برای غنی سازی اورانیوم برای اهداف غیرنظامی و همکاری با ایران درباره دیگر تکنولوژی های هسته ای بر اساس پیمان منع اشاعه، موافقت کند.

گفت وگوهای کنونی این پتانسل را دارند که تبدیل به لحظه ای تاریخی در روابط بین ایران، آمریکا و جامعه بین المللی شوند. با این حال، برای تضمین پیشرفت، اوباما باید دو کار انجام دهد. اول، وی باید در مقابل فشار اعضای تندروی کنگره، اسرائیل و گروه های لابی گر به مانند کمیته روابط عمومی آمریکا و اسرائیل، مؤسسه یهودی برای امور امنیت ملی و اتحاد علیه ایران هسته ای ایستادگی کند. دوم، وی باید رفع تحریم ها را در توافقنامه نهایی با ایران بگنجاند. در حالی که ایران و جامعه بین المللی آماده دستیابی به توافق نهایی هستند، این سؤال هنوز به قوت خود باقی است که آیا اوباما اراده لازم برای عقب راندن لابی تندروی طرفدار اسرائیل و سرمایه سیاسی برای پایان دادن به تحریم ها برخودار است یا نه؟