تهران و واشنگتن با هم نمی رقصند

دیپلماسی ایرانی: ریچارد هاس، رئیس شورای روابط خارجی آمریکاست. او مقاله های زیادی نیز در مورد ایران منتشر کرده است. هاس در جدیدترین یادداشت خود به ملاقاتی اشاره می کند که در نیویورک با حسن روحانی و ظریف داشته است. او می گوید در این ملاقات متوجه شدم ایران قصد بازگشت به دورانی که شمار اندکی از سانتریفوژها فعال بودند را ندارد، هرچند که احتمال انعطاف نشان دادن تهران در مورد تعلیق غنی سازی 20 درصدی وجود دارد. آنچه در زیر می خوانید متن این یادداشت در فایننشال تایمز است:

چشمگیرترین مانور دیپلماتیکی که امسال در مجمع عمومی سازمان ملل انجام شد، نه در مورد سوریه ، بلکه در خصوص ایران بود. آنچه که بر سر آن با ایران توافق شد، بسیار مهم بود.  تمرکز گفت و گو ها بر مساله هسته ای بود. اصول نیز مشخص بود: در صورتی که مذاکرات هسته ای موفق شود، هر چیز دیگری ممکن خواهد بود و در صورتی که توافقی حاصل نشود، هیچ چیز دیگری اهمیت ندارد.

همچنین در خصوص ساختار پایه مذاکرات توافق شد. هدف ، تعریف نقطه ای برای پایان مذاکرات است، مانند آنچه که در مذاکرات صلح کاربرد دارد. گزارش ها حاکی از آن است که مذاکرات روی محدود کردن توانمندی های هسته ای ایران و افزایش بازرسی ها، در مقابل لغو تحریم ها متمرکز است. زمانی که توافق بر سر محتوای مذاکرات انجام شد، باید در مورد سرعت مذاکرات و اولویت ها بحث کرد. بنابراین اقدامات گام به گام خواهد بود اما طرفین می دانند پیش از اینکه گام نهایی را بردارند، باید چه اقداماتی انجام دهند.

علاوه بر این درک این نکته اهمیت دارد که باوجود مذاکرات چند جانبه با حضور اعضای دایم شورای امنیت و آلمان بر سر برنامه های هسته ای ایران، گفت و گو های واقعی دوجانبه و بین آمریکا و ایران است. البته این پیشرفت ها نباید منجر به انکار موانعی شود که در راه موفقیت این روند وجود دارد.

نخست، از میان برداشتن بی اعتمادی بنیادین بین ایران و آمریکا دشوار است. ایرانیان و آمریکایی ها به طور تاریخی یکدیگر را دشمن یکدیگر قلمداد می کنند. آمریکا در سال 1953 از کودتایی در ایران حمایت کرد که سقوط دولت مصدق را به دنبال داشت. همچنین در سال 1979 و اندکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اعضای سفارت آمریکا در تهران گروگان گرفته شدند. از سوی دیگر به نظر نمی رسد کارشناسان آمریکایی باور داشته باشند برنامه های هسته ای ایران همانگونه که روحانی می گوید، صلح جویانه است و جمهوری اسلامی تنها برای تولید انرژی، میلیاردها دلار خسارت ناشی از تحریم ها را متحمل شده است.

نکته دیگری که به تردیدها دامن می زند، این است که رئیس جمهور جدید ایران در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل گفت تکنولوژی هسته ای ایران اکنون به مقیاس صنعتی رسیده است. 18 هزار سانتریفوژ ، سایت های غنی سازی چندگانه و ذخایر قابل توجهی از اورانیوم غنی شده با خلوص متفاوت و راکتور جدیدی که در تولید پولوتونیوم کارایی دارد، زیر ساخت هسته ای ایران را تشکیل می دهد.

در دو ملاقاتی که با حسن روحانی و وزیر خارجه وی، محمد جواد ظریف داشتم، از انعطاف تهران در زمینه احتمال دست کشیدن از غنی سازی با خلوص بالا ، آگاه شدم. اما ایران نمی خواهد به زمانی بازگردد که تنها تعداد اندکی سانتریفوژ فعال در اختیار داشت. بنابراین اکنون بحث بر سر این است که چه سطحی از ظرفیت هسته ای می تواند برای ایران کافی باشد و در عین حال از نظر آمریکا و اسرائیل، خیلی زیاد نباشد.

دلیل سوم سیاسی است. مساله تنها این نیست که روحانی در دست دادن با اوباما احتیاط به خرج داد یا اینکه اوباما در سخنرانی خود دست و دلبازتر از همتای ایرانی خود بود. رئیس جمهور آمریکا صراحتا تاکید کرد به دنبال تغییر رژیم در ایران نیست و حق ایران برای بهره مندی از انرژی صلح آمیز هسته ای را به رسمیت می شناسد. در مقابل روحانی سخنرانی خود را با محافظه کاری بیشتری انجام داد. گفت و گوی تلفنی روز جمعه اوباما و روحانی یک پیشرفت قابل توجه و سمبولیک بود. اما همچنان تردید ها در مورد توانایی روحانی برای مصالحه وجود دارد، چرا که تصمیم گیری نهایی در این زمینه بر عهده رهبری است.

اوباما نیز چالش های خود را دارد. دستیابی به توافق هسته ای با ایران که منجر به محدودیت برنامه های هسته ای شود، به تعدیل تحریم ها نیاز دارد. دریافت مجوز کنگره برای لغو تحریم ها نیز ، دردسری جدی برای اوباما خواهد بود. آن دسته از اعضای کنگره که معتقدند رئیس جمهور آمریکا زیادی در مورد ایران دست و دلباز و مثبت اندیش است، با این درخواست مخالفت می کنند.

البته به زودی شرایط روشن تر می شود. هر دو طرف در شتاب هستند و مقامات جدید تهران نیز می دانند که زمان به نفع آنها نیست. آنها می دانند که رای دهندگان به روحانی از فشار تحریم ها به ستوه آمده اند و کاسه صبر آنها رو به لبریز شدن است.از سوی دیگر آمریکا نیز نگران است که ایران از مذاکره به عنوان ابزاری برای خرید زمان استفاده کند تا بستر لازم برای تولید سلاح هسته ای در ایران فراهم شود. مقامات تل آویو نیز ادعا می کنند روحانی لبخند می زند، در حالی که تلاش برای ساخت بمب هسته ای ادامه دارد.

تمامی این عوامل نشان می دهد که این حرکات موزون دیپلماتیک، شباهتی به یک والس ندارد و تا پیش از آغاز سال آینده میلادی این واقعیت روشن خواهد شد. به این ترتیب یا باید یک موفقیت را جشن گرفت یا اینکه یک بحران را مدیریت کرد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: سه شنبه 9 مهر 1392/ باز انتشار: شنبه 13 مهر 1392