قهرمان یا کودتاچی؟

بی تردید تاریخ مصر همچنان که «جمال عبدالناصر» را فراموش نکرده، «عبدالفتاح السیسی» را هم از یاد نخواهد برد؛ کسی که یک ماه پیش برخلاف تصور عمومی و نگاه ناظران داخلی و خارجی علیه دولت «محمد مرسی» رییس جمهور منتخب و اسلامگرای مصر کودتا کرد و با تعطیلی قانون اساسی روند سیاسی کشور را دگرگون کرد و فصل تازه ای را برای مردم مصر رقم زد. تا پیش از این کودتا کسی گمان نمی برد این فرمانده کم حرف و خجالتی که به تازگی از سوی رییس جمهور معرفی شده و به گرایشات اخوانی شهرت داشت دست به چنین کودتایی بزند.
 حتی زمانی که ژنرال السیسی یک مهلت یک هفته ای برای فعالان سیاسی مصر تعیین کرد تا دور هم گرد آمده و راه حلی برای برون رفت از بن بست موجود کشور پیدا کنند تقریبا هیچ یک از گروه های مهم سیاسی به این هشدار و دعوت وقعی نگذاشتند. برخی خبرهای جسته و گریخته می گویند حتی زمانی که السیسی 48ساعت به محمد مرسی مهلت داد تا یا از مقام خود استعفا داده یا با برگزاری انتخابات زودهنگام موافقت کند، خود او هم هرگز باورش نمی شد که این اولتیماتوم به یک کودتای تمام عیار تبدیل شود، اما شد. حضور مردمانی که از سه روز پیش در میادین اصلی قاهره علیه مرسی شعار داده و خواستار سرنگونی او بودند زمینه را برای کودتای آسان و بدون خونریزی این فرمانده ارتش آماده کرده بود. وقتی از چند ماه پیش گروهی به نام «تمرد» شروع به جمع آوری بیش از 20میلیون امضا کردند، زمینه های رفتن مرسی فراهم شده بود.
با دستگیری و انتقال محمد مرسی به گارد ریاست جمهوری و بازداشت نزدیک به 300 نفر از مقامات وابسته به اخوان المسلمین، دولت مرسی که پایه ای چندان قوی نداشت فرو پاشید و عدلی منصور، رییس دادگاه قانون اساسی روز بعد به عنوان رییس جمهور جدید و موقت مصر سوگند یاد کرد. در جریان این کودتا تعدادی از رسانه های وابسته به گروه های اسلامگرا بلافاصله تعطیل شدند که برخی با اشاره به آن می گفتند کودتا بدون نقشه و برنامه هم نبوده است. السیسی یک هفته پیش گفته بود که باید کشور را «از غرق شدن در بحران و نا امنی» نجات داد و جلوی «فروپاشی نهادهای دولتی» را گرفت اما همان زمان نیز کسی باورش نمی شد که این حرف ها به منظور انجام یک کودتا صورت می گیرد. درنهایت نیز ژنرال السیسی اقدام خود را نوعی پاسخگویی به خواسته های مردمی معرفی کرد که در میادین اصلی شهر علیه مرسی شعار می دادند. السیسی در حالی تعطیلی قانون اساسی را اعلام کرد که در کنارش محمد البرادعی، شیخ احمد الطیب و برخی دیگر از شخصیت های دینی و سیاسی موجه مصر حضور داشته و بلافاصله عمل او را تایید و به عنوان «تکمیل انقلاب 25 ژانویه» معرفی کردند.
به موازات اینکه هنوز بسیاری از تحلیلگران برسر «کودتابودن» یا «کودتا نبودن» تحولات اخیر مصر بحث و مشاجره می کنند، به همین ترتیب در مصر نیز السیسی دارای دو چهره کاملا متضاد با همدیگر است. از یک طرف به شدت محبوب بوده و دوستدارانش او را تا حد قهرمانان تاریخی این کشور بالا می برند و از سوی دیگر به شدت منفور که تا حد بدترین قاتلان و جنایتکاران فرودش می آورند. طرفداران مرسی و اخوان المسلمین او را یک قاتل و کودتاچی می دانند. برخی از گروه های سلفی جهادی پا را از این هم فراتر گذاشته و او را مامور آمریکا و اسراییل معرفی می کنند که علیه یک دولت تازه تاسیس اسلامگرا کودتا کرده است. در مجموع طیف های مذهبی او را ژنرالی برآمده از بطن نظام سابق می دانند که حق طبیعی و مشروع شهروندانی را که به مرسی رای داده بودند نادیده گرفته و او را از قدرت ساقط کرده است. در مقابل، اما مخالفان مرسی به خصوص جوانان تحول خواه مصر نیز او را قهرمانی تصور می کنند که مصر را از یک دوران تاریک و ظلمانی نجات داد. در این راه بسیاری از گروه های سکولار و ملی گرا و چپ در کنار بقایای نظام سابق او را با جمال عبدالناصر مقایسه می کنند و معتقدند کاری را که ناصر در قلع وقمع اخوانی ها شروع کرده بود او به پایان رسانده و تکمیل خواهد کرد. در این میان برخی از نامزد شدن السیسی برای دور بعدی ریاست جمهوری مصر سخن گفتند اما شخص وی این موضوع را تکذیب کرد و اطرافیانش نیز گفتند که وی علاقه ای به قدرت ندارد. این عدم تمایل به قدرت تا آنجا پیش رفت که تعدادی از روشنفکران مصری ازجمله علاءالاسوانی نویسنده معروف این کشور - که روزی از مرسی دفاع کرده بود و بعد علیه او نوشت - در مناقب این ژنرال نیز چندان حرف ها زدند که رابرت فیسک نویسنده مشهور انگلیسی را قانع ساخت که: در مصر کودتا رخ نداده بلکه این ادامه انقلاب است.
چهل وچهارمین وزیر دفاع
 با این وصف باید پرسید این ژنرال مصری کیست و چه مراحلی را تاکنون طی کرده است؟ گفته می شود عبدالفتاح السیسی (58ساله) وزیر دفاع کنونی مصر، جوان ترین عضو شورایعالی نظامی این کشور بود که پس از سقوط مبارک قدرت را به دست گرفت. وی در (1954) در قاهره به دنیا آمد و در سال 1977 وارد ارتش شد. در سال 2012 توسط محمد مرسی به سمت وزارت دفاع مصر گمارده و جانشین سپهبد طنطاوی شد. السیسی پیش از رسیدن به کرسی وزارت دفاع مدیر واحد اطلاعات نظامی در ارتش بود و همیشه بر حفظ نقش مستقل ارتش مصر تاکید داشت. این ژنرال مدرک کارشناسی خود را در رشته علوم نظامی از دانشگاه ارتش در قاهره گرفته و برای ادامه تحصیل به انگلستان سفر کرد، در سال 1992 نیز موفق به کسب درجه کارشناسی ارشد در رشته علوم نظامی در این کشور شد.  او علاوه بر تحصیل در انگلیس به آمریکا نیز سفر کرده و در آنجا آموزش های ویژه اطلاعاتی دید. در پرونده او دخالت در آزاد کردن گلعاد شالیت، سرباز اسراییلی گروگان گرفته شده توسط حماس ذکر شده است؛ همان سرباز اسراییلی که درنهایت در مقابل آزادی بیش از 400 اسیر فلسطینی به میانجیگری مصر آزاد شد. همچنین گفته می شود السیسی که در رسته پیاده خدمت کرده است در جریان جنگ دوم خلیج فارس فرماندهی ارتش مصر در این جنگ برای آزادی کویت را برعهده داشت. همچنین برای مدتی به عنوان وابسته نظامی مصر در عربستان سعودی خدمت کرده است. مساله ای که تا حدود زیادی وابستگی او به عربستان سعودی و نقش این کشور در تحولات اخیر مصر را پررنگ می کند.   با این حال السیسی چهره ای ناشناخته داشت و تنها زمانی نامش برسر زبان ها افتاد که به عنوان یکی از جوان ترین اعضای شورای نظامی مصر بعد از سقوط حسنی مبارک معرفی شد. با به قدرت رسیدن مرسی و کنار کشیدن نظامیان، السیسی نیز به عنوان فرمانده ارتش انجام وظیفه می کرد. تنها پس از کشته شدن 16 سرباز مصر در سینا بود که از سوی محمد مرسی به جانشینی ژنرال طنطاوی و مقام وزارت دفاع منصوب شد. آن زمان این مساله مطرح شد که این شایعه برسر زبان ها افتاد که اساسا حوادث سینا به شکل یک سناریو طراحی شده و به قصد برکناری ژنرال طنطاوی و تعدادی دیگر از مقامات ارشد نظامی مصر و جایگزینی آنان با افرادی بوده که طرفدار اخوان باشند. با این حال گفته می شود او طی سال ها به دلیل سمت اطلاعاتی ای که داشت با بسیاری از مقامات اخوان المسلمین در ارتباط بود و رهبران اخوان نیز وی را به خوبی می شناختند. برخی می گویند البته السیسی استقلال رای داشت و اخوانی ها این موضوع را دیر فهمیدند و زمانی که می خواستند او را برکنار کنند دیگر دیر شده بود. اما این مساله نمی تواند چندان دقیق باشد زیرا خبرهای دیگری می گوید محمد مرسی چندان به او اعتماد داشت که حتی یک بار قصد کرد او را به جای هشام قندیل، نخست وزیر خود به نخست وزیری برساند.
السیسی چهل وچهارمین وزیر دفاع مصر به شمار می رود و گفته می شود شخصا انسان آرام و سیه چرده ای است که به وقت نمازش را می خواند. انسانی میانه رو و معتدل است که روزنامه می خواند و به صفحه مقالاتش توجه خاصی دارد. السیسی متاهل بوده و دارای چهار فرزند از جمله یک دختر است. این برخی از کلمات قصار اوست که گفته: «ملت مصر منشا قدرت است و ارتش سپر میهن یا ارتش مطیع مردم.» یک بار نیز از او نقل است که در پایان دوران مبارک وقتی مردم آماج حملات نیروهای امنیتی بودند گفته بود: «این از جوانمردی نیست که ملت مصر را دچار رعب و وحشت کنند و ما اینجا باشیم... . من مرگ را بر چنین زندگی ای ترجیح می دهم.» یک بار دیگر نیز در سخنانی گفته بود: «نترسید. مصر مادر دنیا بوده و مادر دنیا خواهد ماند.»
با این همه ژنرال السیسی هنوز دو چهره قهرمان یا جلاد را با هم دارد و تثبیت هریک از این چهره ها به عملکرد دولتی بستگی دارد که از کودتای نظامی او برآمد. دولتی که هم اکنون نمی داند با معترضانی که در میدان رابعه العدویه تحصن کرده اند چه کند؟ سرکوب یا مدارا؟ و انتخاب هر یک از این گزینه ها برای آینده کشور مهم خواهد بود.  مصر در لحظات حساسی قرار گرفته و تاریخ معاصر خودش را به گفته برخی با خون و فریاد می نویسد. گاه انسان های عادی نیز در این برش های تاریخی نقش های کوچک یا بزرگی را برعهده می گیرند و به چهره هایی اسطوره ای تبدیل می شوند. ژنرال عبدالفتاح السیسی نیز یکی از همین هاست .