افق از سرگیری روابط ایران و اعراب کجاست؟

دیپلماسی ایرانی: در خاورمیانه امید و انتظار اغلب دو مفهوم متفاوت است. انتخاب حسن روحانی به عنوان هفتمین رئیس جمهور ایران یک مثال عینی در این زمینه به شمار می رود. این موضوعی قابل درک است که اعراب و ایرانیان به بهبود روابط با روی کار آمدن روحانی امیدوار باشند، اما انتظار چنین نتیجه ای می تواند ناامید کننده باشد. رئیس جمهور جدید ایران اعلام کرده که به دنبال تقویت روابط با همسایگان عرب است اما در عین حال تاکید دارد که تصمیم گیری نهایی در زمینه سیاست خارجی بر عهده مقام معظم رهبری است.

البته روحانی در مقایسه با محمود احمدی نژاد، همتای سابق خود، تصویر و مشی متفاوتی دارد. اما برخی رسانه های عربی از جمله روزنامه الیوم عربستان سعودی ادعا می کنند که با توجه به ساختار قدرت در جمهوری اسلامی، ایران پس از انتخابات مانند ایران در آستانه انتخابات است.

در مراسم تحلیف روحانی چند رئیس دولت، تعدادی وزیر خارجه و رئیس مجلس و سفرای 12 کشور از 22 عضو اتحادیه عرب( رئیس جمهور سودان نتوانست در این مراسم شرکت کند چرا که عربستان اجازه نداد هواپیمای حامل او از آسمان این کشور عبور کند) حضور داشتند. همچنین در تهران ملاقات های دوجانبه بین مقامات ایرانی و نمایندگان الجزایر، کویت، لبنان، فلسطین و سوریه انجام شد.

از سوی دیگر پیام های تبریک از کشورهای جهان عرب به دفتر روحانی سرازیر شد. پیام هایی که در آنها امید به احیای روابط نمایان بود. هرچند که برخی معتقدند این پیام های تبریک تنها بر مبنای پروتکل های دیپلماتیک بوده است.

این در حالی است که احمدی نژاد نیز در آغاز دوران ریاست جمهوری خود وعده گسترش روابط با همسایگان عرب را داده بود. اما کار روحانی دشوار تر خواهد بود چرا که او اکنون با منطقه ای مواجه است که در مقایسه با 8 یا 4 سال پیش محاسبات آن به طور کلی تغییر کرده است. اکنون روابط ایران و اعراب به مراتب وخیم تر از زمانی است که احمدی نژاد به تازگی روی کار آمده بود.

باید گفت اظهارات رئیس جمهور ایران حاکی از آن است که تغییری اساسی در مواضع ایران در موضوعات منطقه ای حاصل نخواهد شد. روحانی بر حمایت از فلسطین تاکید دارد و تصاحب اسرائیل بر سرزمین های فلسطینی را زخمی بر بدن جهان اسلام توصیف می کند.

منابع درگیری

این در شرایطی است که حمایت سیاسی، نظامی و مالی ایران از سوریه و حزب الله در جهان عرب با دیده تردید دنبال می شود. روحانی متعهد شده که به این حمایت ها ادامه دهد. این رویکرد ایران را در تقابل با جهان عرب قرار داده  و از سوی دیگر راه پیش روی روحانی برای عمل به وعده هایش را دشوار تر می کند. روحانی در شرایطی از حمایت از سوریه سخن می گوید که ریاض و دوحه در راس حامیان معارضان سوری قرار دارند و سعود الفیصل، وزیر خارجه عربستان ادعا می کند کشورش نمی تواند در مقابل مداخله ایران در سوریه ساکت بماند.

موضوعات دیگری نیز وجود دارد که ایران را از همسایگان عربش جدا می کند. تهران می خواهد روابط نزدیکی با دولت بغداد داشته باشد و این در حالی است که شورای همکاری خلیج فارس همواره از نفوذ ایران در دولت مالکی شکایت دارد.

بحرین نیز نقطه اختلاف دیگری بین ایران و عربستان سعودی به شمار می رود و روحانی نیز سیاست هایی که تا کنون در مورد بحرین دنبال می شده را ادامه خواهد داد. درگیری ایران و امارات متحده عربی بر سر جزایر سه گانه تنب بزرگ، کوچک و ابوموسی نیز تاریخی چند دهه ای دارد. هرچند روحانی تا کنون در این زمینه اظهار نظر نکرده اما به نظر نمی رسد سیاست را تغییر داده و با درخواست اعراب برای استفاده از حکمیت بین المللی موافقت کند.

توسعه های مثبت

باید گفت که نشانه های مثبتی نیز وجود دارد. روحانی در گفت و گو با روزنامه الشرق الاوسط خاطرنشان کرده است که کشورش به دنبال مداخله در امور داخلی هیچ کشوری نیست. باتوجه به سابقه طولانی ادعاهای کشورهای عربی در زمینه مداخله ایران در امور کشورهایشان، این اظهار نظر از اهمیت خاصی برخوردار است. روحانی می گوید نه به دنبال مداخله است و نه اجازه می دهد دیگر کشورها در امور داخلی ایران مداخله کنند.

یک موضوع امیدوار کننده دیگر، تاکید روحانی بر حل مساله هسته ای است که یکی از نگرانی های عمده اعراب به شمار می رود.از سوی دیگر روحانی و مالک عبدلله هر یک کشور های یکدیگر را برادر خطاب کرده و پادشاه عربستان نیز از روی کار آمدن روحانی استقبال کرده است.

همچون گذشته سیاست های واقعی و تحرک های منطقه ای می تواند حسن نیت و نشانه های مثبت را زمینه ساز شود، اما متاسفانه رقابت ها و بی اعتمادی ها همچنان ادامه دارد.

منبع: گلف نیوز / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: سه شنبه 22 مرداد 1392/ باز انتشار: شنبه 26 مرداد 1392