آیا رشته های اوباما پنبه می شود؟

دیپلماسی ایرانی: یکی از تنها موفقیت های دولت اوباما  در سیاست ایران، ایجاد اتحاد در بین اعضای شورای امنیت و آلمان در جهت اعمال فشار بر این کشور بوده است. این هدف به آسانی محقق نشد؛ دیپلمات های غربی می گویند آمریکا امتیازهای زیادی به چین و روسیه داد تا آنها را به این ائئلاف ملحق کند. هرچند که این اتحاد کامل نبوده است و برای مثال چین، از اعمال تحریم های داوطلبانه علیه صادرات نفتی ایران خودداری کرده است.

با این حال اتحاد گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) در سال های اخیر قابل توجه بوده است. روسیه و چین همگام با قدرت های غربی به درخواست های جامعه بین المللی از ایران تن دادند. این ائتلاف از آنجایی اهمیت دارد که در سال های 2003 تا 2005، حتی تصور راضی کردن قدرت های اروپایی برای ملحق شدن به جبهه اعمال فشارهای علیه ایران نیز برای آمریکا دشوار می نمود.

اما به نظر می رسد مجموعه ای از تحولات، اتحاد این گروه را در معرض تهدید قرار داده که می تواند دیپلماسی قدرت های غربی در قبال ایران را پیچیده تر کند.

نخستین عامل، رو به سردی نهادن روابط آمریکا از یک سو و روسیه و چین از سوی دیگر است. روسیه و چین موضع مشترکی با ایران در مورد سوریه دارند و همین امر موجب شده که در ماه های اخیر روابط آنها با آمریکا چندان گرم نباشد. آنگونه که روزنامه فایننشال تایمز در هفته گذشته گزارش داد، روسیه، ایران و چین در جبهه متحدان اسد تلاش های وسیعی برای تقویت دولت بشار اسد انجام می دهند. مسکو ، سوریه را به نقطه عطفی در روابط خارجی اش تبدیل کرده و نمی خواهد پایگاه خود را در دریای مدیترانه از دست بدهد. تفکر آمریکا – اگر سیاست واقعی نباشد – نگرانی های روسیه و چین در مورد تمایلات مداخله جویانه آمریکا و رویکرد واشینگتن درمساله هسته ای ایران را تشدید کرده است.

این در تضاد کامل با نخستین سال های دولت اوباما قرار دارد که کاخ سفید برای تقویت روابط با مسکو و پکن، تلاش می کرد. در آن شرایط روسیه و چین حاضر بودند در مقابل دریافت امتیاز هایی از آمریکا، از ایران بگذرند. اما اکنون ارزش ایران از نگاه کرملین نشینان بیشتر شده، چرا که این کشور می تواند به بقای اسد کمک کند و به طور همزمان چشم انداز رابطه با آمریکا برای چین و روسیه چندان روشن  و وسوسه برانگیز نیست.

پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری 24 خرداد، نیز عامل دیگری است که می تواند به ایجاد شکاف در جبهه 1+5 ، کمک کند. باوجود سیاست نگاه به شرق که در ایران بنیانگذاری شده بود، دولت محمود احمدی نژاد به روسیه و چین امکان داد تا آسان تر با اعمال فشارهای بیشتر علیه ایران موافقت کنند. مواضع احمدی نژاد در سیاست خارجی به اندازه ای تند بود که روسیه و چین نمی توانستند آن را نادیده بگیرند.

اکنون شرایط در مراکز قدرت مسکو و پکن تغییر کرده است. سیاست خارجی اوباما، اثبات اشتباه جورج بوش از راه استدلال نیست و در واقع در موارد بسیاری تنها تفاوتی اندک با آن دارد. در همین حال احمدی نژاد نیز تا یک ماه دیگر از ساختمان ریاست جمهوری خداحافظی می کند و جای خود را به حسن روحانی می دهد.

احمدی نژاد که در ماه های آخر دولت خود با انتقادهای فراوانی مواجه بود، در هفته جاری برای شرکت در اجلاس کشورهای صادرکننده گاز به روسیه سفر کرد و با ولادیمیر پوتین، همتای روسی خود در خصوص مسائل دوجانبه گفت و گو کرد. این درحالی است که روحانی نیز اعلام کرده به دنبال ارتقاء سطح روابط با روسیه است و جای تردیدی وجود ندارد که وی بار دیگر در صدد دامن زدن به اختلافات گروه 1+5، از طریق این موضع گیری ها است.

نشانه های قابل اعتنایی وجود دارد که واکنش مثبت روسیه به اظهارات روحانی را به اثبات می رساند. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه پس از پیروزی روحانی در انتخابات گفت: برای نخستین بار طی سال ها، نشانه هایی از امیدواری پدید آمده است. وی در عین حال درخواست تعدیل تحریم ها علیه ایران را نیز مطرح کرد.

علاوه بر این همکاری های روسیه و ایران در سال های اخیر رشد خوبی داشته است. همچنین مسکو می گوید به حل مناقشه با ایران بر سر فروش موشک های اس – 300 علاقمند است.این سیتسم موشکی بنا بود توسط روسیه به ایران فروخته شود اما با توجه به مخالفت آمریکا، کرملین این قرار داد را لغو کرد که نمونه دیگری از موفقیت دولت اوباما در مورد ایران است. اما در صورتی که مقامات کرملین در مورد اس – 300 تغییر عقیده دهند، آنگاه دستاورد دولت اوباما به یک ناکامی برای کاخ سفید تبدیل خواهد شد.

از سوی دیگر نشانه هایی حاکی از تمایل روحانی به تقویت روابط با چین به چشم می خورد. پس از اینکه پکن پیروزی روحانی در انتخابات را تبریک گفت، او نیز در پیامی تاکید کرد تقویت روابط با چین در تمامی زمینه ها از اولویت های دولت آینده ایران به شمار می رود.

اخیرا نیز چین واردات گاز مایع از ایران را از سرگرفته و برخی بر این باورند که واردات نفت چین از ایران در ماه های اخیر رشدی 50 درصدی داشته است. همچنین اخباری مبنی بر تمایل چین برای سرمایه گذاری در بندر چابهار ایران مخابره شده است.

حتی ژاپن نیز واردات نفت خام از ایران را افزایش داده و کره جنوبی نیز مواضعی در جهت مخالفت با ادامه تحریم ها علیه این کشور اتخاذ کرده است. همچنین احتمال جدا شدن آلمان از ائتلاف بین المللی تحت رهبری آمریکا را باتوجه تنش های اخیر بین واشینگتن و برلین –  اتهام جاسوسی سایبری – نمی توان نادیده گرفت.

به عبارت دیگر باید گفت ائتلاف گسترده ای که علیه برنامه های هسته ای ایران با تلاش دولت اوباما ایجاد شده بود، اکنون در معرض خطر قرار گرفته است. این روند می تواند توانایی کاخ سفید برای ناگزیر کردن تهران به مصالحه در مجادله هسته ای را کاهش دهد.

منبع: دیپلمات / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: چهارشنبه 12 تیر 1392/ باز انتشار: یکشنبه 16 تیر 1392