سه سناریوی محتمل پیش روی مصر

ماشاءالله شمس الواعظین

اوضاع کشور مصر با صف آرایی بسیار شدید نیروهای موافق و مخالف محمد مرسی، رییس جمهور منتخب این کشور وارد مرحله خطر ناکی شده است. طی چند روز گذشته دو گروه موافق و مخالف خود را برای روز 30 ژوئن آماده کرده بودند. نیروهای مخالف زیر چتر جبهه نجات ملی مدعی اند موفق شده اند تا 29 ژوئن (شنبه 8 تیر ماه) 22 میلیون امضا برای برکناری محمد مرسی رییس جمهور جمع آوری کنند.

روز یکشنبه 30 ژوئن این گروه در سراسر کشور با کارت قرمز در میدان تحریر قاهره و دیگر میادین شهر های بزرگ گرد هم آمدند. کارت قرمز نشانه لزوم خروج محمد مرسی از حوزه قدرت و اعلام تاریخ برگزاری انتخابات زودرس در این کشور است.

در جبهه مقابل 17 گروه اسلام گرا یا نزدیک به اسلام گرایان مصر پیش دستی کرده و از دو روز قبل در میدان راوئه الادبیه در شرق قاهره گرد هم آمدند. شعار این گروه ها این است که مشروعیت محمد مرسی به عنوان رییس جمهور، خط قرمز است. نیروی سوم کشور مصر، ارتش این کشور است که خود را برای گذراندن یکی از دشوارترین روزهای انقلاب مصر آماده می کند. ارتش مصر اعلام کرده است که فقط حافظ نهادها و وزارتخانه ها و مراکز حیاتی کشور بوده و در صف آرایی نیروهای موافق و مخالف دخالت نخواهد کرد.

اما اگر دو طرف به هر دلیل به رویارویی خیابانی مبادرت کنند برای حفظ آرامش وارد عمل خواهد شد. ارتش مصر همچنین اعلام کرده است که اجازه نخواهد داد جنگ داخلی در این کشور راه بیفتد. در صحنه بین المللی، کشورهای گوناگون از جمله ایالات متحده امریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد در واکنش به ناآرامی های سیاسی مصر از دو طرف مناقشه خواسته اند به گفت وگو با یکدیگر بپردازند و از غلتیدن در دام رویارویی های خیابانی پرهیز کنند.

اینک همه ناظران و تحلیلگران اوضاع مصر با این پرسش مواجهند که این کشور پس از 30 ژوئن با چه چشم انداز سیاسی روبه رو خواهد شد. به نظر می رسد سه سناریوی محتمل در برابر اوضاع مصر مطرح می شود. قبل از پرداختن به این سناریو های محتمل به چند نکته مهم اشاره می کنم که نقطه اشتراک همه گروه های سیاسی مصر محسوب می شود.

الف- همه گروه ها روی دموکراتیک بودن و پاکیزه بودن انتخابات ریاست جمهوری مصر که محمد مرسی را به قدرت رساند اتفاق نظر دارند.

ب- 30 ژوئن نخستین سالگرد به قدرت رسیدن محمد مرسی است. جبهه نجات ملی طی یک سال گذشته از هیچ کوششی برای تضعیف دولت محمد مرسی فروگذار نکرده است.

ج- موافقان دولت روی این نکته تاکید می کنند که اگر مخالفان به هر دلیلی موفق به سرنگونی دولت محمد مرسی از طریق فشارهای خیابانی شوند هیچ دولتی در آینده در مصر روی خوش نخواهد دید. و این بار نوبت به اسلام گرایان خواهد رسید که از همین بدعت برای سرنگونی دولت آینده استفاده خواهند کرد. پس بهتر است مخالفان به روش های دموکراتیک جابه جایی قدرت احترام گذاشته و خود را برای شرکت در انتخابات پارلمانی آماده کنند.

د- همه ناظران سیاسی و تحلیلگران امور مصر (کم و بیش) روی این نکته اشتراک نظر دارند که طبقه سیاسی مصر نقش سازنده یی در دوره گذار این کشور ایفا نکرده و از ترس و وحشت پاره یی از کشورهای منطقه و جهان از موفق شدن الگوی اسلام گرایان به مثابه ابزار و پوشش مشروعی برای سست کردن ساختار های نوپا و دموکراتیک انقلاب مصر استفاده می کند. نقش و عملکرد جریان های سیاسی مصر به ویژه در این دوره به شدت تحت نظارت تحلیلگران منطقه و جهان قرار دارد.

سناریوهای محتمل مصر پس از 30 ژوئن به ترتیب سطوح آن (بی خطر، کم خطر، خطرناک) در زیر می آید:

سناریوی نخست: جنبش نافرمانی مدنی به قواعد بازی احترام می گذارد و با حضور در میدان تحریر قاهره و طرح مطالبات خود میدان را ترک می کند و به نمایندگان سیاسی خود در جبهه نجات ملی برای گفت وگو و مذاکره با دولت اختیار تام می دهد. تعدادی از چادرهای متخصصان در میدان تحریر قاهره به نشانه آماده باش مخالفان و حفظ معدل فشار خیابانی باقی می ماند. در طرف مقابل 17 گروه اسلامگرایان یا نزدیک به اسلام گرایان در محیطی نزدیک به شرق قاهره و نزدیک به میدان تحریر گرد هم آمده اند و کم و بیش به روش فوق عمل کرده و از نزدیک شدن به خطوط تماس با متحدان به شدت پرهیز می کنند.

سناریوی دوم: جنبش نافرمانی مدنی پس از تجمع در میدان تحریر قاهره و افزایش حجم مشارکت کنندگان به سوی کاخ ریاست جمهوری مصر رهسپار شده و در آنجا به هم پیمانان خود که از منطقه مصر الجدیده عازم کاخ ریاست جمهوری شده اند، می پیوندند. در مسیر این تظاهرات به مراکز تجمع صدها هزار نفر و بلکه میلیون ها نفر موافق برخورد کرده و درگیری میان موافقان و مخالفان به خونریزی و سقوط قربانی و بالاخره خشونت شروع می شود. اما به دلیل حضور نیروهای امنیتی و پلیس و حتی نیروهای مسلح و نیز هشدارهای به موقع رهبران سیاسی درباره ضرورت پرهیز از هرگونه خشونت، این درگیری ها در فاز قابل کنترل و به اصطلاح خشونت مدیریت شده باقی خواهد ماند.

سناریوی سوم: کثرت تظاهرات کنندگان دو طرف امکان تفکیک آنها از یکدیگر را ناممکن می کند. درگیری و خشونت باز میان دو طرف به ویژه در محیط کاخ ریاست جمهوری شروع می شود. طرف سوم وارد ماجرا شده و این درگیری را به فاز مسلحانه سوق می دهد. آتش سوزی و حمله به مراکز دولتی یا مراکز حزب حاکم گسترش می یابد. نیروهای پلیس و حتی نیروهای مسلح قادر به کنترل این درگیری ها نیستند. شهرستان ها شاهد درگیری های شدیدی می شوند در مجموع خشونت مطلق و مدیریت نشده به وقوع می پیوندد. رقم قربانیان و زخمی های این خشونت ها تا حدی افزایش و تداوم می یابد که چاره یی جز وارد شدن نیروهای مسلح به صحنه وجود نداشته باشد. در فاز بعدی این سناریو ارتش قدرت را در دست می گیرد. مجلس و دولت و تمامی نهادهای منتخب و احزاب سیاسی را منحل کرده و حالت فوق العاده یا قوانین مربوط به این دوره را در این کشور اعلام می کند.

واقعیت این است که سناریوی نخست بسیار خوش بینانه است و سناریوی سوم بسیار بدبینانه است. می ماند سناریوی دوم که امکان وقوعش بیشتر از دیگر سناریو هاست. نگارنده نیز به سناریوی دوم تمایل دارد.

منبع: روزنامه اعتماد