مشکل از سومدیریت است نه تشدید تحریم ها

دیپلماسی ایرانی: تحریم های امریکا علیه ایران را پایانی نیست. بی شک امروز می توان باراک اوباما دموکرات را نخستین رئیس جمهور ایالات متحده در چنددهه اخیر خواند که با قدرت نرم خود بیشترین اجماع را علیه برنامه هسته ای ایران جمع کرد. نخستین رئیس جمهور سیاه پوست آمریکا در ملاعام ادعا می کند که به گزینه نظامی علیه برنامه هسته ای ایران متوسل نخواهد شد اما تهران از زمان روی کارآمدن وی در کاخ سفید ثانیه ای از سایه تحریم های رنگارنگ آقای رئیس جمهور دورنمانده است. درست در روزهایی که جان کری وزیر امور خارجه ایالات متحده از نمایندگان کنگره و سناتورهای سنا می خواهد که تا زمن مشخص شدن برنده انتخابات ریاست جمهوری در ایران از تشدید تحریم ها علیه تهران به واسطه برنامه هسته ای آن حذر ورزند، تحریمی جدید از راه می رسد.  این بار تحریم ها بخش های مدیریت انرژی و بنادر، کشتی سازی و کشتیرانی ایران را در فهرست سیاه قرار داده است و بسیاری از کشورهایی که تا به امروز به نحوی تحریم های ایران را دور می زدند مانند  برخی شرکت های هندی ادعا می کنند که با آغاز این تحریم ها نمی تواندد کانتینرهای مورد نیاز ایران برای انتقال کالا را تامین کنند. در کنار این تحریم که از ماه جولای جرقه آن زده می شود ، طرحی نیز در اختیار نمایندگان کنگره است که امکان دسترسی ایران را به انباشت ذخیره ارزی در خارج از این کشور غیرممکن می سازد . طرحی که گفته می شود این بار اجماع دموکرات های هم حزب باراک اوباما را هم در چنته دارد. دیلماسی ایرانی در خصوص ماهیت تحریم های جدید امریکا علیه ایران ، امکان استفاده تهران از همین تحریم ها به عنوان کارت طلایی پیشرفت، راهکارهای پیش روی کشورهایی چون هند که در برابر نفت ایران کالا در اختیار این کشور قرار می دادند و جزئیات طرح جدید برخی نمایندگان کنگره در خصوص ممنوعیت دسترسی ایران به انباشت ارز خارجی  با سعید لیلاز، تحلیل گر مسائل اقتصادی به گفتگو نشست . ماحصل این گفتگو به شرح زیر است:

بر اساس تحریم های  جدید آمریکا که از نخستین روز ماه جولای اعمال می شوند، بخش های مدیریت انرژی و بنادر، کشتی سازی و کشتیرانی ایران در فهرست سیاه قرار می گیرند. تبعات عملی تشدید تحریم ایران در حوزه کشتیرانی چیست؟ 

این تحریم ها به هیچ وجه در طول تاریخ بی سابقه نیست ، تحریم ها یکی از قدیمی ترین ابزارهای پیش پا افتاده دیپلماسی بوده و از دیرباز وجود داشته است. از محاصره قلعه های جنگی گرفته و جلوگیری از حمل و نقل آذوقه تا تحریم های امروزی که پیچیده ترین آنها در خصوص ایران اعمال می شود که در حوزه تحریم های بانکی و نقل وانتقال پول است. االبته تحریم های بسیار سختگیرانه تر از  مورد  ایران در خصوص کوبا نیز اعمال شده است.

بنابراین تحریم ها مساله پیچیده ای نیست و نه درطول تاریخ و نه در عض جغرافیایی شاهد آن نبودیم که کشوری به دلیل تحریم ها به زانو درآید بلکه بزرگ ترین زیان تحریم ها به ویژه در خصوص اقتصاد ایران این است که اجازه نمی دهد که ما (مسئولان و مردم) متوجه شویم که تا چه میزان از مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم هاست و این مشکلات تا چه اندازه ناشی از سوء مدیریت مسئولان است. به باور من عمده مشکلاتی که در اقتصاد ایران وجود دارد به دلیل سوء مدیریت است. به عنوان مثال در مورد دارو باید اشاره کرد به مطالب محمود بهمنی که در جلسه غیرعلنی مجلس رسما و صراحتا اعلام کرد دولت با عدم تخصیص ارز به دارو بحران این کالا را در سال گذشته پدید آورده و از آنجایی که بلافاصله پس از این بحران وزیر وقت بهداشت عزل شد می توان دریافت که میزانی از آن سیاسی بوده است ، به دلیل آنکه اگر دولت با کمبود ارز مواجه بود این ارز را به واردات خودروهای لوکس اختصاص نمی داد. قیمت دارو به میزانی در ایران بالا رفت که به مراتب بیشتر از این بود که قیمت ارز دارو از مرجع به ارز مبادله ای بازار آزاد انتقال داده می شد. بدین معنا که اگر دولت به جای ارز مرجع ، ارز بازار آزاد را برای واردات دارو اختصاص می داد قیمت آن در داخل 2.5 برابر می شد این در حالی است که در برخی موارد قیمت دارو به 5 یا 6 برابر هم رسید. این روند نشان می دهد علاوه بر فسادی که در جریان بود اهداف سیاسی هم وجود داشته است.

با این اوصاف شما اعتقاد دارید که ایران می توانست به اهرم تحریم به چشم فرصتی بزرگ نیز نگاه کند؟ راهکارهای موجود برای استفاده بهینه از تحریم ها توسط دولت ایران چیست؟

بله. گرچه عنصر تحریم می تواند در تشدید و یا تبلور سوء مدیریت داخلی موثر باشد اما تاکید دارم تجریه بشری و به ویژه تجربه ایران نشان می دهد که تحریم ها هیچ تاثیر تعیین کننده ای در به زانو درآوردن اقتصاد کشوری همچون ایران ندارد و به ازای نقاط منفی و مشکلات بزرگی که برای اقتصاد می آفریند، می تواند به همان نسبت فرصت هایی بزرگی را نیز برای کشور ایجاد کند که حتی می تواند نقاط ضعف پدیدآمده را نیز بپوشاند. به معنای روشن تر به ازای آنکه دلار بر اثر تحریم گران می شود صادرات غیرنفتی هم افزایش پیدا کرده است. اگر نفت ایران توسط دیگر کشورها خریداری نمی شود ممکن است قاچاق نفت از ایران رشد پیدا کند، چنانکه وزارت نفت بازارچه های مرزی فروش فراورده های نفتی را از یک ماه پیش بدین سو فعال کرده و یا صادرات انواع کالا یا خدمات از ایران به شکل رسمی یا قاچاق افزایش پیدا کرده است. در اثر اعمال تحریم ها میزان واردات کالا در سال ۱۳۹۱ جمعا حدود ۲۰ درصد کاهش پیدا کرده و به همین میزان فرصتی را برای نفس کشیدن تولیدات داخلی ایجاد کرده است، چراکه اقتصاد ایران اقتصاد ناتوانی در تامین نیازهای کشور نیست، اما تحت فشار واردات ناشی از تزریق ارز یارانه ای و مصنوعی پایین نگه داشته شده و حتی نفس های کالا به قیمت ریال به سختی افتاده و در واقع تولید در ۸ سال گذشته به دلیل وفور ارز نفتی ذلیل شده است. گران شدن دلار و کاهش واردات سبب شد تا تولید باردیگر وارد موضوعیت در ایران شود.بنابراین به طور خلاصه تحریم ها نمی تواند اقتصاد ایران را به زانو درآورد و همچنین تحریم ها را نباید مانعی بر سر راه پیشبرد برنامه هسته ای ایران دانست.

به نظر شما چگونه می توان در مقابل این تحریم ها اوضاع اقتصادی را مدیریت کرد تا صدمه جدی تری وارد نشود؟

ایران ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ کیلومتر مرز آبی در جنوب دارد که این مرز می تواند تماما اسکله باشد. دریایی آرام است و انواع شناورهایی که در دو سوی این دریا وجود دارد حاضرند تحریم ها را دور بزنند. اگر برخی از مسئولین عمدی در تخریب اقتصاد و سیاست خارجی ایران نداشته باشند، به راحتی این مسائل قابل مدیریت است. به یقین می توان گفت اقتصاد ایران تحریم پذیر نیست و هرفردی ادعا کند که می تواند اقتصاد ایران را تحریم کند باید گفت که این اقتصاد را نمی شناسد.

تورم و بیکاری و رشد نقدینگی بالای ۳۰ درصد هیچ کدام به تحریم مربوط نمی شود،چراکه این مسائل از سال ۱۳۸۵ تبدیل به بیماری لاعلاج اقتصاد ایران شده است در حالیکه تحریم ها چند ماه بیشتر نیست که جدی شده است. بنابراین این تحریم ها موهبتی است در جهت کاهش وارداتی که تولید داخلی را از بین برده است. گویی تعرفه های گمرکی افزایش یافته و اگر ایران قصد داشت با آهنگی که در برنامه چهارم توسعه پیش بینی شده بود واردات کشور را افزایش دهد در سال ۱۳۹۰ حدود ۹۵ میلیارد دلار وارادات صورت نمی گرفت، بلکه باید واردات حدود ۵۰ یا ۶۰ میلیارد دلار بود. بنابراین تحریم هایی که در مورد ایران اعمال می شود در بهترین حالت واردات ایران را کمتر از این میزان قرار نخواهد داد. به محض آنکه این تحریم ها حالت جدی تری در حوزه کشتیرانی و انتقال پول پیدا کند شاهد خواهیم بود که قاچاق در ایران رشد پیدا خواهد کرد. در حال حاضر اگر نیروی انتظامی و مرزبانی ایران چشم های خود را بر تردد کالاهای مجاز ببندد، تجارت خارجی ایران در حوزه قاچاق که تا سال ۱۳۸۹ یا ۱۳۹۰ حدود۲۰ میلیارد دلار بوده به راحتی به ۵۰ میلیارد دلار خواهد رسید و تمامی مشکلات را حل می کند. ایران در منطقه ای قرار گرفته که بیش از نیمی از همسایگانش به مراتب فقیرتر هستند و همین کشورها بهترین منابع برای پشت سر گذاشتن تحریم ها به شمار می آیند.

همزمان با اعلام این خبر برخی شرکت ها مانند شرکت کشتیرانی سیماتک دوبی و  شرکت ترانس آسیا در هند نیز اعلام کرده اند که از بیم گرفتار شدن به تبعات دور زدن تحریم های ایران از ماه های ژوئن و جولای خدمات انتقال کالا با کانتینر را به ایران ارائه نخواهند کرد. این در حالی است که هند پیش از این به دلیل تحریم های همه جانبه ایران در ازای پول نفت خریداری شده از این کشور ، صادرات کالاهای مورد نیاز تهران را آغاز کرده بود. رابطه تجاری میان ایران و معدود کشورهایی نظیر هند که همچنان تحریم ها را دور خواهند زد در سایه این تحریم های کشتیرانی چه روالی را طی خواهد کرد؟ 

مبنای تحریم های یکجانبه ایالات متحده امریکا علیه ایران همین بوده و اقتصاد ایران از ابتدا با اقتصاد امریکا ارتباطی نداشته است. امریکا از ابتدا کاری کرد که تحریم ها معنای فرامرزی به خود گرفتند و اعلام کرد هر کشوری که قصد دارد با امریکا وارد معاملات تجاری شود نباید با ایران روابط اقتصادی داشته باشد. بنابراین چنین تحریم هایی ارتباطی به تحریم های سازمان ملل نداشته است. اتفاقی که امروزه در خصوص هند افتاده نیز رخداد جدیدی نیست چراکه بیش از ۹۵ درصد کل تحریم های موجود علیه ایران تحریم هایی است که امریکا برقرار کرده و کشورها و شرکت های دیگر را یا قانع و یا وادار می کند که میان ایران و امریکا یکی را انتخاب کنند. تحریم های جدید امریکا نیز باید از ابتدا با این فرض مورد توجه قرار گیرد که کشتیرانی کشورها وشرکت ها آن را اجرا می کنند.

در شرایطی که کشورهایی امثال هند نتوانند پول نفت خریداری شده از ایران را به شکل صادرات کالا هم پرداخت کنند، چه گزینه های ما به ازایی برای ایران و مشتریان نفتی آن باقی خواهد ماند؟

مساله این است که این موضوع را شرکت های هندی مطرح کرده اند و نه دولت هندوستان و تا وقتی شرکت های هندی این موضوع را اعلام کنند اهمیتی ندارد، به دلیل آنکه این مساله به روابط ایران با این کشورها(هند، چین، کره و ترکیه) بر می گردد، یعنی اراده کشوری و دولت ها است. زمانی که دولت فرانسه تصمیم نگرفت با تحریم های یکجانبه امریکا علیه جمهوری اسلامی ایران همراهی کند در سال ۱۳۷۵ شرکت توتال تحریم داماتو را اجرا نکرد به دلیل آنکه دولت فرانسه به رهبری ژاک ژیراک نمی خواست تحریم ها را اجرا کند، بنابراین شرکت توتال مستثنی شد. در شرایط کنونی نیز به همین منوال است که اگر اراده سیاسی بر روابط دو کشور حاکم باشد، تحریم شرکت ها اهمیتی نخواهد داشت، چراکه برخی از شرکت ها مراودات بیشتری با امریکا دارند، ارتباط را با ایران را قطع می کنند و این را رابطه به شرکت هایی می سپارند که رابطه آنها با امریکا کمتر است. امروزه هیچ کدام از بانک های درجه یک چین با ایران کار نمی کنند، اما آیا همکاری ایران متوقف شده؟ خیر به دلیل آنکه بانک هایی با درجات پایین با ایران کار می کنند. حتی در اروپا نیز بانک های کوچک با ایران همکاری دارند و به دلیل آنکه این قوانین کشوری نیست آنها امکان فرار از تحریم ها را دارند. ایران تا به امروز توانسته تحریم ها را دور بزند و به نظر می رسد در آینده هم این روند ممکن باشد.

سناتورهای امریکایی طرحی را  برای قطع دسترسی ایران به 100 میلیارد دلار انباشته ارزی خارجی تهیه کرده اند. پیش بینی تحلیل گران حاکی از احتمال تصویب آن در کنگره با رای قاطع است. قطع این دسترسی به چه معنا است و تبعات آن را چگونه ارزیابی می کنید؟ 

این طرح نیز ارزشی ندارد و تنها می توان گفت که طرحی امپرالیستی و رذیلانه است.تا زمانی که اراده سیاسی بر کشورهایی که منابع ارزی ایران در آنها ذخیره است، حاکم باشد آنها چنین طرحی را اجرا نخواهند کرد. بنابراین چنین مساله ای تنها به این بستگی دارد که ایران روابط خود را با این کشورها چگونه مدیریت کند. به عنوان مثال کره شمالی ادعا کرد که قصد دارد به امریکا حمله کند، دولت چین هم در مقابل سپرده های کره شمالی را بلوکه کرد. اما اگر دولت کره شمالی عاقلانه تر کشور خود را اداره می کرد می توانست ضد امپرالیالیستی واقعی باشد.

به گزارش دبیرخانه اوپک تولید روزانه نفت خام ایران در ماه میلادی گذشته بیش از نیم میلیون بشکه کمتر از زمان مشابه سال قبل بوده است، این کاهش نیز دستمایه تحریم هاست و یا باز هم ناشی از سوء مدیریت ها می دانید؟

این کاهش تولید به طور مستقیم مربوط به عدم سرمایه گذاری برای دوره ای بیش از هشت سال است، اگر در این دوره طولانی در صنعتی سرمایه گذاری نشود مسلما این صنعت خواهد خوابید.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: شنبه 21 اردیبهشت 1392/ باز انتشار : پنجشنبه : 26 اردیبهشت 1392