برای عربستان برد در سوریه حیاتی است

دیپلماسی ایرانی: ایران و عربستان به عنوان دو کشور کلیدی در منطقه خاورمیانه همواره در شرایط رقابت تاریخی قرار داشتند. تحولات شمال افریقا و خاورمیانه عربی  به ویژه بحران سوریه علاوه بر تضادهای ایدئولوژیکی، سیاسی و فرهنگی روابط دوکشور را با تعارضات استراتژیکی نیز مواجه ساخته است. عمده اختلافات تهران – ریاض بر سر چگونگی تنظیم مناسبات با قدرتهای خارجی ورویکرد متفاوت به مسایل منطقه است. این در حالی است که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در تنظیم مناسبات و الگوی امنیتی در خلیج فارس یک نوع همکاری مستمری را با عربستان سعودی  داشت.

در آن دوران، عربستان به نوعی ژاندارمری ایران را در منطقه خلیج فارس پذیرفته بود و در این راستا تحت استراتژی غرب ایران به عنوان یکی از بازوان نظامی غرب در کنار ترکیه با حمایت از کشورهای محافظه کار عرب به ویژه عربستان نقش بارزی در جلوگیری از نفوذ کمونیسم به خاورمیانه داشت. بی تردید با وقوع انقلاب اسلامی و فروپاشی تز دوستونی امریکا (نیکسون) عربستان و دیگر شیخ نشین های محافظه کار خلیج فارس با مشکل امنیتی مواجه شدند و ایده تشکیل شورای همکاری خلج فارس در راستای جلوگیری از نفوذ ایران درمنطقه شکل گرفت و حتی رهبران کج اندیش این شورا با حمایت گسترده مالی ونظامی از جاه طلبی های رژیم بعث عراق عامل اصلی ادامه تجاوز به ایران ونیز تبعات گسترش تنش در منطقه  وحمله به کویت بودند.

 این در حالی است که ایران روند همکاری ورویکرد دوستانه با عربستان وکویت با عراق  در دوره پس از جنگ مسیر همکاری در منطقه پیش گرفت و از تمامیت ارضی و لزوم خروج بی قید و شرط ارتش عراق از کویت حمایت کرد. البته استراتژی در تنش زدایی با همسایگان عرب خویش در عمل با موانع جدی روبرو گردید. یکی از این مسایل اختلاف زا چگونگی تنظیم  تربیات جدید امنیتی در خلیج فارس بود.

 الگوی ایران برای تامین امنیت منطقه خلیج فارس الگوی مشارکتی وخروج نیروهای نظامی بیگانه بود. با این وجود، عربستان درقامت پدر خوانده کشورهای حوزه خلیج فارس ضمن رد دست دوستی ایران تلاش کرده که با وارد کردن عناصر مداخله خارجی  شرایط را برای بحران آفرینی بیشتر در منطقه فراهم کرد.  در شرایط فعلی هم ریاض با دمیدن برتنور اختلافات از مسیر تکرار اتهاماتی چون هلال شیعی ومسایل صلح آمیز هسته ای ایران ضمن تثبیت ناوگان پنجم دریایی آمریکا در خلیج فارس عامل اصلی ناآرامی در اوضاع سیاسی منطقه است.

 این در حالی است پس از بهار عربی در منطقه مواضع متفاوت دوکشور نسبت به ماهیت این قیام ها بر تنش های موجود افزوده است. عربستان به عنوان نظام اقتدار گرا از گسترش موج دموکراسی خواهی در منطقه وسقوط رژیم های استبدادی وسلطنتی دچار واهمه شده تلاش می کند که با سرکوب اقلیت شیعی شرق حجاز و گسیل نیروی نظامی به منامه از هرگونه تغییر موازنه قدرت در منطقه جلوگیری نماید .

 ولی آنچه به اختلافات میان تهران –ریاض بعد استراتژیک داده بحث سوریه است. سوریه یگانه متحد استراتژیک ایران در منطقه  به دلیل نیازهای امنیتی واقتصادی  از گسترش روابط فیمابین استقبال نموده ودر جنگ تحمیلی هشت ساله جانب ایران راگرفت. حمایت سوریه از حزب ا... لبنان وگروههادی جهادی فلسطینی عمق استراتژیکی این روابط رادوچندان ساخته است.

از این رونگاه ایران به بحران سوریه با دیگر کشورهای منطقه تفاوت های ماهوی دارد. ایران به رغم کمبودها وکاستی موجود در نظام سیاسی سوریه به دلیل حفظ نفوذ استراتژیکی خود درمنطقه وکشاندن جنگ احتمالی با اسراییل به مرزهای سرزمین های اشغالی همچنان از سوریه حمایت واز اصلاحات آرام سیاسی با مشارکت همه گروهها حمایت می کند. در حالیکه عربستان بحران سوریه فرصت مناسب برای امتیاز گیری بیشتر از ایران وتضعیف موقعیت برتر منطقه ای آن دانسته است. لذا از دیدگاه ریاض سر نگونی حاکمیت علوی درسوریه وتضعیف حزب ا..لبنان ضمن برهم زدن توازن استراتژیک منطقه احتمال حفظ رژیم آل خلیفه در بحرین را نیز  افزایش خواهد داد .  حاکمان سعودی برنده شدن در سوریه را به منزله برنده شدن در کل منطقه وتحدید حوزه نفوذ ایران شیعی قلمداد کرده وتلاش دارند با تجهیز هرچه بیشتر گروه تروریستی نظیر  النصره وگسترش آشوب داخلی، ابتکار عمل را از دیگر گروههای معارض میانه رو سوری بگیرد .

به طوری که به رغم ایجاد چند دستگی میان مخالفین بشار اسد وحتی نرم شدن برخی کشورها نظیر ترکیه- مصر برای مصالحه وآغاز گفتگوهای ملی، عربستان همچنان بحث مداخله نظامی در سوریه راپیگیری می کند.  روند تحولات اخیر نشان می دهد که بحران سوریه به رغم تلاش همه جانبه غرب ومحور عربی ضد سوری برای عملی ساختن تکرار سنار یوی لبیی و نیز سرنگونی رژیم سوریه از طریق گزنیه نظامی سخت تر از گذشته شده است. بروز اختلاف میا ن معارضین سوری بر سر رهبری یکی از مهم ترین مسائل مطرح در این زمینه است. استعفای معاذ الخطیب، رهبر ائتلاف مخالفان سوریه، پس از نشست موسوم به دوستان سوریه در ترکیه در این زمینه می تواند مورد توجه قرار گیرد. پر رنگ تر شدن نقش گروههای تندرو سلفی وابسته به القاعده و همچنین ترس غرب از تبدیل این کشور به افغانستان دیگر،  بر ابعاد وپیچیدگی های بحران افزوده است. همچنین بشار اسد ونیروهای وابسته به وی (ارتش ونیروهای امنیتی در کنار علویان وسکولارها وگروههای مسیحی) به شکل متحد در کنار حمایت ایران روسیه وچین برادامه مبارزه و کسب پیروزی در میدان جنگ بر مخالفین تاکید دارد .

 این در حالی است که تلاش غرب برای انسجام بخشی به نیروهای سیاسی مخالف بشار اسد به رغم هرنیه های گزاف  نظامی – مالی  دستاورد درخشانی به همراه نداشته است . ازاین رو وضعیت کنونی سوریه حاکمیت هرج ومرج تما م عیار با آینده نامشخص است . عربستان در کنار ترکیه  در راستای کاهش نفوذ ایران درمنطقه ودر پازل سیاسی غرب از راهبرد جنگ جنگ تا پیروزی  حمایت می کنند. رقابت منطقه ای عدم تمایل طرفین منازعه چه در عرصه داخلی وچه در سطح خارجی برای کاستن از تنش ها ومدیریت بحران نشان می دهد  که عدم اجماع بین المللی  از سوی قدرتهای خارجی برای تغییر  ساختار قدرت سیاسی سوریه ادامه در گیرهای نظامی در سوریه  را به امری اجتناب ناپذیر بدل ساخته است .

هم چنین به دلیل خلاء استراتژیک موجود درسوریه میان مخالفین وموافقین بشاراسد و نیز منافع متضاد نیروهای مداخله گر دراین بحران امکان حل اختلافات از طریق نهادهای بین المللی و رویه مسالمت آمیز امکان پذیر نیست. عربستان سعودی هم تمایلی برای تغییر راهبرد تهاجمی خود نسبت به تحولات سوریه ندارد و لذا در راستای ترویج سلفی گری در منطقه و رقابت با ایران می کوشد که از ابزار مالی و نظامی برای دگرگونی های سیاسی درسوریه وانتقام گیری از ایران به دلیل حمایت از مطالبات گسترده مدنی مردم بحرین  استفاده کند . این راهبرد به نوعی با منافع غرب درمنطقه هم پوشانی دارد. آنچه مسلم است با تداوم بحران سوریه و افزایش تنش های سیاسی درمنطقه، اختلاف ایران وعربستان نیز وارد فاز جدیدتری خواهد شد وچگونگی مناسبات دوکشور همسایه نیز تحت تاثیر آن قرار خواهد گرفت ./

انتشار اولیه: چهارشنبه 4 اردیبهشت 1392/ باز انتشار: دوشنبه 8 اردیبهشت 1392