«پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک»، کلید مذاکرات هسته‌‌ای

با پایان یافتن دومین دور از مذاکرات هسته ای ایران در آلماتی و توافق نکردن دو طرف بر سر موضوعات اساسی، بار دیگر مشخص شد که تفاوت دیدگاه ها میان طرفین بسیار زیاد است. این موضوع، بار دیگر ضرورت آسیب شناسی روند مذاکرات را برجسته ساخته و سایت المانیتور را واداشته تا با انتشار تحلیلی، به بررسی این امر بپردازد.

به گزارش «تابناک»، سایت تحلیلی «المانیتور» با انتشار تحلیلی درباره مذاکرات هسته ای ایران و ۱+۵، اشاره می کند که با وجود گفت و گوهای فشرده طرفین در قزاقستان، بن بست همچنان ادامه دارد. به این ترتیب، در فاصله موجود تا مذاکرات بعدی، از تمرکز بر چگونگی دستیابی به یک توافق درونی دست برداشته و خود چهارچوب مذاکرات را به عنوان عاملی چالش زا مورد توجه قرار دهیم.

در این نوشتار که به قلم محمد علی شعبانی ـ که از سوی المانیتور با نام پژوهشگری ایرانی در دانشگاه لندن معرفی شده ـ انتشار یافته، اشاره شده که برای ناظران خارجی نیز سودمند است که با دیدگاه ایرانی درباره چهارچوب گروه ۱+۵، چشم انداز پیشرفت در این چهارچوب و چگونگی فراهم کردن مقدمات گفت و گوی احتمالی میان ایران و آمریکا آشنا شوند.

اما به باور این تحلیلگر، پیش از پاسخ به این مسائل، باید اشاره کرد که تقریباً همه افراد مرتبط با برنامه هسته ای ایران، موضوع هسته ای را در ارتباط مستقیم با روابط نامساعد ایران و آمریکا ارزیابی می کنند. پیش از این، وقتی در تهران سخن از دیدگاه های ۱+۵ به میان می آمد، تصویر ذهنی مبهم بود. اما به نظر می رسد اکنون این تصویر تا اندازه بسیاری روشن شده است؛ افزون بر این، باید اشاره کرد که چشم انداز وارد کردن روسیه و چین به مذاکرات هسته ای، زمانی به واسطه تفاوت شدید دیدگاه های طرفین مطرح شد. اما در میان کسانی که خواستار ارتباط نزدیک تر و درگیر شدن عمیق تر در روند رابطه با غرب هستند، این تصمیم اشتباه تلقی شد.

در سوی دیگر ماجرا، بدبینی های عمیق تاریخی نسبت به نیات روسیه نیز وجود داشت؛ هرچند، دیدگاه اولیه این بود که وارد کردن قدرت های غیرغربی به مذاکرات هسته ای، می تواند باعث تضعیف تلاش های آمریکا به منظور تبدیل تحریم های یکجانبه به مجازات های چندجانبه شود.

اما چه تحلیلی در پس این دیدگاه نسبت به چهارچوب کنونی مذاکرات هسته ای وجود دارد؟

به گفته یک دیپلمات ارشد سابق ایرانی که نخواسته نامش فاش شود، ترکیب گروه ۱+۵ دربردارنده هیچ امیدی برای یافتن راهکاری پایدار در پرونده هسته ای نیست، زیرا این گروه اصولاً توانایی چنین کاری را ندارد. وی در این زمینه به منافع متضاد اعضای این گروه اشاره می کند.

این دیپلمات سابق می گوید: گروه قبلی (سه کشور اروپایی یا E۳) تشکیل شده بود تا در زمانی که ایالات متحده مایل به هیچ گونه رابطه با ایران نبود، از فرستادن پرونده ایران به شورای امنیت جلوگیری کند. زمانی که این گروه بندی جدید تشکیل شد، ایران این تصور را داشت که روسیه و چین جانب ایران را گرفته و جلوی ارجاع پرونده به شورای امنیت را خواهند گرفت، ولی حضور ۱+۵ تنها اوضاع را پیچیده تر کرد.

یک دیپلمات پیشین دیگر نیز می گوید: روسیه و چین تاکنون هیچ گونه احساس ناخوشایندی نسبت به همراهی با کشورهای غربی در مواجهه با ایران نداشته اند. دیگر افراد مرتبط با پرونده هسته ای ایران نیز منافع رقیب در گروه ۱+۵ را در موضوع هسته ای مشکل زا می دانند.

سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در مذاکرات اخیر در آلماتی اشاره کرد که دلیل نبود پیشرفت در مذاکرات، ارائه نشدن یک نقشه راه برنامه مشخص از سوی گروه ۱+۵ به منظور حل و فصل موضوع هسته ای بوده است. البته این موضوع جای تعجب ندارد. ۱+۵ چنین نقشه راهی ارائه نکرده، زیرا اصولاً نتوانسته بر سر چنین طرحی به توافق درونی برسد.

نویسنده این مطلب در ادامه دیدگاه خود درباره شرایط پیشرفت در مسیر حل و فصل موضوع هسته ای را مطرح کرده و می نویسد: بهترین راه، ایجاد گشایشی در روابط ایران و آمریکا و گفت و گوهای دوجانبه آنهاست. البته مسأله اصلی در این میان، چگونگی برقراری رابطه، بدون آسیب دیدن از پیامدهای منفی آن است.

وی در ادامه به بررسی راه های احتمالی برقراری این رابطه می پردازد که به طور خلاصه می توان از مواردی همچون لغو تحریم های یکجانبه آمریکا در فرایند مذاکرات و به رسمیت شناخته شدن حق غنی سازی ایران نام برد.

اما آنچه در عمل رخ داده، این است که نه تنها ۱+۵ تاکنون رسمی حق غنی سازی ایران را به رسمیت نشناخته، بلکه آمریکا نیز با کارهایی همچون وضع تحریم های همه جانبه علیه ایران و خارج کردن گروه مجاهدین خلق (گروهک منافقین) از لیست سیاه، در مسیر مخالف حرکت کرده است.

در پایان، این تحلیلگر استدلال می کند تا هنگامی که ایران و ایالات متحده دست کم برای رسیدن به توافق، هم نظر نباشند، هیچ پیشرفتی در موضوع هسته ای حاصل نخواهد شد؛ افزون بر این، هر دو طرف باید به شعار باستانی زرتشت توجه داشته باشند: پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک.
بنابراین، باید برای برقراری گفت و گوی مستقیم میان ایران و آمریکا، هر سه این شعارهای بنیادی در عرصه عمومی و همچنین خصوصی راهنمای عمل قرار گیرد.