ژئوپولیتیک پسته! بستنی پسته در دستان نتانیاهو؟

به گزارش «تابناک»، «پاول پیلار» از مقامات سابق سی آی ای آمریکا، که در بیست و هشت سال دوره خدمت خود در این نهاد اطلاعاتی، یکی از بزرگترین و مطرح ترین تحلیلگران بوده و اکنون استاد دانشگاه جورج تاون است، می خواهد در یک تحلیل بسیار جالب و خواندنی، نمایی دیگر از تعارض در عرصه سیاسی و اقتصادی را نشان دهد.

وی در مطلبی با نام «ژئوپولیتیک پسته» آورده است:

پسته در سالیان دراز، یکی از مهمترین و پیشگام ترین صادرات ایران پس از نفت بوده است. بنابراین، در نتیجه زمانی که کلینتون در آخرین سال مسئولیت خود در وزارت خارجه، تصمیم به خنجر زدن به روابط حسنه با ایران گرفت، پسته در این میان و در این طرح پیشگام بود! 

در این گزارش آمده است، «مادلین آلبرایت» چند سال قبل در یک سخنرانی، به رغم تضادهای سیاسی میان ایران و آمریکا، اعلام کرد که ممنوعیت واردات پسته، خاویار و قالی و فرش از ایران برداشته می شود؛ هرچند این سخنرانی، منجر به آن نشد که عملاً اقدام به واردات پسته از ایران به جایی برسد، اهمیت این امر برای ایران را نشان می داد. 

اما سیزده سال بعد و پس از تحریم های بسیار، واقعاً جای شگفتی داشت که شنیدیم در ایران صادرات پسته برای شش ماه متوقف شده است. توضیح مقامات ایرانی برای این کار، آن بود که درصددند تا بهای پسته در این کشور را کاهش دهند. اکنون بهای آجیل و پسته در ایران و در این روز ها، بسیار اهمیت دارد، زیرا با نزدیک شدن به سال جدید ایرانیان، پسته یکی از اقلامی است که ایرانیان آن را خریداری می کنند. 

البته یک تحلیل دیگر آن است که دولت و مقامات ایرانی، تصمیم گرفتند با این کار و با در فشار گذاردن تولیدکنندگان پسته آن ها را قانع کنند تا بهای این محصول را داوطلبانه پایین بیاورند. این ممنوعیت صادرات اهرمی برای تحت فشار گذاشتن تولید کنندگان سرکش بود. 

البته پس از مدتی دولت به این نتیجه رسد که ممنوعیت صادرات پسته خودزنی است و گزارش های بعدی، حاکی از آن بود که این ممنوعیت لغو شده است. تولید کنندگان ایرانی هشدار دادند که حتی توقف کوتاه مدت صادرات پسته به معنی از دست رفتن بازارهای عمده صادراتی ایران است. 

دومین رقیب در این بازار، آمریکاست که البته در سال های اخیر بسیار تلاش کرده که جایگاه ایران را به عنوان نخستین تولید کننده و صادر کننده پسته به دست آورد؛ دو کشوری که اکنون به شدت در مسائل امنیتی در رقابت هستند، در پسته نیز با هم رقابت می کنند. 

اما این تصویر هنگامی جالب تر می شود که پای کشوری به میان کشیده می شود که بیشترین مصرف سرانه پسته در جهان را دارد؛ کشوری که حتی بیشتر از آمریکا جوش برنامه هسته ای ایران را می زند: یعنی اسرائیل. 

جالب و در عین حال عجیب است که بدانید، به رغم آنکه این روز ها اسرائیل پایه ثابت فشار و منزوی کردن ایران است، در سال های اخیر این همواره آمریکا بوده که با اسرائیل برای جلوگیری از واردات پسته ایرانی مذاکره و لابی کرده است! 

البته اسرائیل هیچ گاه مستقیم چیزی از ایران وارد نکرده، ولی پسته از این قاعده جداست که راه خود را به بازار اسرائیل از طریق ترکیه یا دیگر راه ها پیدا کرده است؛ موردی که مادلین آلبرایت در جریان آن بوده است. 

سه سال پیش از آن سخنرانی معروف وی، مبنی بر عدم ممانعت واردات پسته و خاویار و فرش ایرانی، دستورالعملی به سفارت آمریکا در اسرائیل فرستاده شده بود به این شرح که: گزارش های مبنی بر واردات پسته ایرانی به اسرائیل، یکی از مهم ترین دغدغه ها را تشکیل می دهد. بر پایه این منطق که اسرائیل در مقامی است که خواهان افزایش فشار بین المللی بر ایران و منزوی کردن این کشور است، یک چنین وارداتی از ایران حتی غیر مستقیم پذیرفته نیست. 

البته لابی آمریکا با اسرائیل بر سر این قضیه، تنها این نبود، بلکه این امر همزمان شد با لابی مقامات آمریکایی با تولید کنندگان پسته در منطقه سان ژاکوین کالیفرنیا که بتوانند با افزایش تولید، بازار پر سود اسرائیل را به دست آورند.

اسرائیل در پاسخ به این انتقاد آمریکا ـ البته منکر شد که این امر مشکل زا برای آمریکاست ـ اما به هر حال اقداماتی در راه واردات غیر قانونی آجیل از ایران صورت داد. همچنین یک تعرفه وارداتی شدید بر همه پسته های غیر آمریکایی قرار داد تا رقابت قیمتی میان پسته ایرانی و آمریکایی را نابرابر سازد. 

با همه این ها، این لابی ها و اقدامات پاسخگو نبود و باز در دوران جورج بوش موضوع واردات پسته ایرانی به اسرائیل مورد انتقاد آمریکا قرار گرفت، زیرا حتی با وجود بهای بالا، بسیاری از اسرائیلی ها، پسته ایرانی و انواع آن را به پسته آمریکایی ترجیح دادند. راز بزرگی در این امر نیست: پسته ایرانی به مراتب لذیذ تر از پسته آمریکایی است. 

اما دسر قضیه هنوز مانده است! این دسر اخباری است که این آخر هفته از سوی بسیاری از نشریات اسرائیلی منتشر شد که نخست وزیر بنیامین نتانیاهو، بودجه ای سالانه به مبلغ ۲۷۰۰ دلار برای بستنی خوردن در محل اقامت خود دارد! این بستنی از سوی یک مغازه نزدیک محل اقامت وی می آید و جالب آن که طعم مورد علاقه نخست وزیر پسته است! 

داستان آن گونه مورد بهره برداری مخالفان سیاسی نتانیاهو در اسرائیل قرار گرفت که این یک افراط گرایی و تمایز است که در حالی که سایر اسرائیلی ها باید برای پسته ریاضت بکشند، آقای نخست وزیر بستنی پسته میل می کند. البته موضوع ایران چندان مورد توجه قرار نگرفت و گزارش نیویورک تایمز نیز اشاره کرده بود که «احتمالاً این بستنی های پسته ای با پسته ایرانی ساخته نمی شود». 

اما نگاهی به وضعیت مصرف پسته در اسرائیل و موارد بسیاری از رسوخ و رخنه پسته ایرانی در خاک اسرائیل و استقبال از طعم و مزه آن، باعث می شود که بسیاری این توجیه را باور نکنند. بسیار جالب توجه است که این احتمال هست که اکنون رهبر سیاسی که خود بلند ترین فریاد را علیه ایران سر داده است، پس از ناهار هر روزه خود، دسری را میل می کند که با مخلفات آنجایی در استان کرمان تهیه شده! 

درس روشنی در این داستان نیست، ولی می توان یکسری مشاهدات را بیان داشت و به ذهن رساند. به هم ریختن یک بازار آزاد با اهداف سیاسی، می تواند نتایج عجیبی داشته باشد. تحریم می تواند نتایج عجیبی داشته باشد یا منجر به پاسخ های معکوس شود. سیاست هایی که احتمالاً اهداف بزرگ دیپلماتیکی را پشت خود دارند، بیشتر ناشی از منافع کوته بینانه هستند و به ویژه در حوزه سیاست های اقتصادی این امر بروز دارد و شاید پسته، می تواند مانند سیاست، خطوط موازی تعارض و همکاری را رقم بزند.