حرف های خانم دیپلمات از حضور در وزارت خارجه ایران

«منصوره شریفی صدر» از 1387 تا اسفند 1390 به عنوان نفر دوم (معاون) سفارت جمهوری اسلامی ایران در توکیو فعالیت داشت. وی به عنوان اولین زنی که در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی (و احتمالا اولین نفر دوم زن در تاریخ وزارت امور خارجه ایران) به این پست (نفر دوم سفارت) نائل شد، طبق روال وزارت امور خارجه در ایام عدم حضور سفیر سرپرستی سفارتخانه جمهوری اسلامی ایران در توکیو را نیز عهده دار بوده است. او اکنون مدیرکل حقوق بشر و زنان وزارت امور خارجه است.

علی رغم درخواست های خبرنگار خبرگزاری فارس برای مصاحبه با شریفی صدر وی ابتدا از انجام آن اجتناب و علتش را علاقه به فعالیت و تلاش بی سر و صدا عنوان می کرد، اما بالاخره راضی به گپ و گفت صمیمانه ای شد که حدود 2 ساعت به طول انجامید.

گفت وگوی ما با شریفی صدر در خصوص زندگی یک بانوی دیپلمات در جمهوری اسلامی ایران و ... را در زیر می خوانید:

*ورودم به وزارت خارجه اتفاقی بود

فارس: چگونه شد که وارد وزارت امور خارجه شدید؟ در چه رشته ای تحصیل کرده اید؟

شریفی صدر: من دارای مدرک کارشناسی ارشد در رشته مطالعات منطقه ای از دانشگاه تهران هستم. مدرک کارشناسی را هم در رشته حقوق از همان دانشگاه اخذ کرده ام. ورود من به وزارت امور خارجه به صورت اتفاقی بود. در واقع به فاصله کوتاهی از پایان دوره کارشناسی، زمانی که وزارتخانه به نیروی جدید نیاز داشت، من به وزارتخانه مراجعه و مدارکم را تحویل دادم. پس از آن برای مصاحبه و امتحان دعوت شدم و پس از طی چند مرحله آزمون های کتبی و مصاحبه، بالاخره جذب وزارت خارجه شدم و چون رشته من برای کادر سیاسی (طبق اساسنامه) مطلوب بود، بعد از سپری کردن دوره کارآموزی و امتحان مجدد در رسته سیاسی پذیرفته شدم.

البته در آن موقع وزارت خارجه به جذب و به کارگیری خانم ها در حوزه های کارشناسی به ویژه در رسته سیاسی اقبال چندانی نشان نمی داد، از این رو پذیرش من و تعداد انگشت شماری از خانم های کارشناس برای رسته سیاسی به دشواری و پس از مدتی معطلی تحقق پیدا کرد، ناگفته نماند تعداد متقاضیان (سطح کارشناسی) خانم هم بسیار کم بود.

به طور کلی مدت زیادی در مرکز در حوزه های مختلف از جمله حوزه سیاسی (خلیج فارس)، دانشجویی و روابط فرهنگی، بولتن سیاسی و ... فعالیت کردم، سپس به تبع همسرم که ایشان هم دیپلمات هستند به ماموریت خارج از کشور رفتیم که این ماموریت بیش از سه سال طول کشید.

طبق اساسنامه وزارت امور خارجه زوجین دیپلمات نمی توانند همزمان در یک نمایندگی فعالیت کنند و یکی از آنها باید مرخصی بگیرد که طبیعتاً من مرخصی بدون حقوق گرفتم و فرصت ارزشمندی برایم فراهم شد تا فرزند اولمان را بزرگ کنم. پس از پایان ماموریت همسرم و بازگشت به میهن اسلامی در حوزه جنوب و شرق آسیا (حوزه کشورهای عضو آ.سه .آن) به عنوان کارشناس سیاسی مشغول شدم و این فعالیت تا اعزام مجدد همسرم به ماموریت دوم ادامه داشت.

به منظور همراهی همسرم باز هم مرخصی بدون حقوق گرفتم و در این فرصت نیز توانستم فرزند دوم که 6 ماهه بود را بزرگ کنم. خداوند را شاکرم که این فرصت ها را برایم فراهم کرد تا از نعمت والا و زیبای بزرگ کردن فرزندانم برخوردار شوم و لذت بی بدیل مادری را بچشم. در زمان هایی نیز که به عنوان کارشناس در مرکز مشغول به کار بودم همه تلاشم را به کار می بستم تا به وظایف همسری و مادری خود نیز به درستی عمل کنم.

فارس: چند فرزند دارید؟

شریفی صدر: 2 فرزند پسر دارم که هر دو دانشجو هستند.

فارس: پس از پایان ماموریت همسرتان در کدام حوزه مشغول شدید؟

شریفی صدر: بعد از بازگشت به وطن مجددا در حوزه آسیای شرقی مشغول شدم و بعد از مدتی، به سمت معاون اداره اول آسیای شرقی و اقیانوسیه ارتقاء پیدا کردم.

تصور می کنم از اوائل دهه هفتاد زمینه اعزام خانم های وزارت خارجه به ماموریت های موقت خارج از کشور فراهم شده بود .من اولین ماموریت موقتم را در سال 1379 در رابطه با کمیسیون مشترک اقتصادی به کشور اندونزی انجام دادم. در واقع بیشترین زمان عمر کاری من در حوزه شرق آسیا سپری شده و به همین دلیل به این حوزه علاقه خاصی دارم. در طول این مدت چند ماموریت کوتاه مدت به کشورهای این حوزه داشتم از جمله برای شرکت در نشست کمیسیون های مشترک و یا همراهی با هیئت های عالی رتبه و... البته به جهت تحصیلات فرزندانمان من و همسرم سال های زیادی به ماموریت ثابت نرفتیم و ترجیح دادیم در مرکز خدمت کنیم.

پس از 2 سال فعالیت در پست معاونت اداره، به عنوان معاون مدیرکل آسیای شرقی و اقیانوسیه منصوب شدم که حوزه بسیار وسیعی است و کشورهای مهم شرق آسیا نظیر ژاپن، چین، اعضای آ .سه .آن و 2 کره را شامل می شود. به مدت 6 سال در این سمت فعالیت کردم و در فواصل تغییر مدیرکل که گاهی چند ماه طول می کشید و حوزه فاقد مدیرکل بود، سرپرستی اداره کل را عهده دار بودم تا اینکه ماموریت ژاپن پیشنهاد و بنا به تصمیم وزارت خارجه قرار شد به عنوان نخستین زن معاون سفارت به ماموریت اعزام شوم.

*ماموریت ژاپن/نمایندگی توکیو جزو سفارتخانه های پرکار

فارس: از ماموریت ژاپن برایمان بگویید. ارزیابی تان نسبت به روابط دو کشور و همینطور فعالیت های خودتان.

شریفی صدر: نمایندگی توکیو همواره جزو سفارتخانه های بزرگ و بسیار پر کار ایران بوده است، از لحاظ تعداد دیپلمات ها و نیروها نیز جزو نمایندگی های بزرگ است. قبل از اینکه چین به این سطح روابط اقتصادی با ایران برسد، ژاپن اولین شریک تجاری ما در آسیا بود؛ ولی چین به مرور جایگزین ژاپن شد.

البته روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با ژاپن در سطح بالایی بوده و هنوز نیز هست. ژاپن به لحاظ سنتی از شرکای نفتی ماست و برخی از پالایشگاه های این کشور با مشخصات نفت ایران تعریف شده و از آنجا که ژاپن در زمینه Hi-Tec رتبه بالایی دارد، لذا اقتصاد دو کشور در بسیاری از زمینه ها می تواند مکمل هم باشد.

در زمینه فرهنگی ایران شناسان و محققان زبان و ادبیات فارسی، علاقه مندان به حافظ و سعدی و خیام در ژاپن کم نیستند. حتی در زمینه مباحث اسلامی نظیر اقتصاد اسلامی، بانکداری اسلامی (بانکداری بدون ربا) و سایر مواردی که شاید از نظر بسیاری از ایرانیان چندان مورد توجه نبوده (مانند تحقیق و مطالعه در خصوص تاریخ قنات و کاریز در ایران - شیوه بدیع آبیاری در مناطق کم آب) و موارد زیاد دیگری، پژوهشگران ژاپنی با علاقه مندی اقدام به تحقیق کرده و کتب و مقالات متعددی را درباره کشورمان به رشته تحریر در آورده اند. علاوه بر آن ترجمه های شیوایی از کتب و آثار نفیس ایرانی و اسلامی به زبان ژاپنی ترجمه شده که بسیار ارزشمند است (از جمله آخرین کارها که توسط پرفسور کورودا و با حمایت آقای عراقچی سفیر سابق کشورمان در توکیو به ژاپنی ترجمه می شد کتاب ارزشمند نهج البلاغه است که امیدوارم ترجمه آن تاکنون به اتمام رسیده باشد).

اساساً ژاپنی ها به تاریخ، تمدن و فرهنگ غنی ایران بسیار علاقه مندند از این رو ظرفیت بزرگی برای همکاری در همه حوزه های فرهنگی و علمی بین دو کشور وجود دارد.

بسیار خرسندم که این افتخار نصیبم شد در یک نمایندگی مهم به نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران خدمت کنم و سفیری که با ایشان افتخار همکاری داشتم - سید عباس عراقچی - یکی از دیپلمات های برجسته و متعهد جمهوری اسلامی ایران می باشد که در حال حاضر مسئولیت معاونت آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه را بر عهده دارد. فعالیت در نمایندگی مهم توکیو و در کنار سفیری کاردان تجارب ارزشمندی را نصیبم کرد، به طوری که در ایام مرخصی و عدم حضور ایشان در محل ماموریت، توانستم مدیریت سفارت را عهده دار شوم.

اصولاً طبیعت کار در نمایندگی تا حدودی متفاوت از مرکز است. در واقع نمایندگی مانند وزارتخانه کوچکی است که تقریبا همه بخش های وزارت را در ابعاد کوچکتر دارد، لذا فرد با همه بخش ها و حوزه های مختلف به صورت جامعی آشنا می شود و این برای من که تا قبل از آن عمدتا تجربه حوزه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را داشتم فرصت بی نظیری بود که بتوانم تجربه فعالیت در سایر بخش ها را هم بر تجربیات قبلی خود بیفزایم.

پس از بازگشت به میهن اسلامی قصد داشتم مجدداً در حوزه شرق آسیا مشغول شوم، ولی مقرر شد در حوزه بین الملل خدمت کنم. کار در این حوزه کاملاً تخصصی و متفاوت از نوع کار در حوزه دوجانبه است و طبیعتا پیچیدگی های خاص خودش را دارد. شاید ابن نکته که ذاتاً آموزش و یادگیری برایم خیلی اهمیت دارد و به فراگیری موضوعات جدید بسیار علاقه مند هستم، در پذیرش مسئولیت جدید بی تأثیر نبود. خوشبختانه همکاران ورزیده و مجربی در این حوزه داریم که با دلسوزی و تسلط کامل در پیشبرد کارها تلاش می کنند و این امر باعث شده تا فعالیت ها و اهتمام مجموعه ما در مجامع بین المللی در دفاع از منافع کشورمان نتیجه بخش باشد. البته امیدوارم روز بروز وضعیتمان بهتر شود.

معتقدم کارمندان وزارت خارجه اعم از خانم ها و آقایان همانند سربازانی هستند که در خط مقدم جبهه نبرد فعالیت دارند، البته با سلاح اندیشه، علم و تجربه. در واقع اینجا صحنه جنگ، میدان مبارزه اندیشه ها و ذهن هاست و به نوعی جنگ نرم است که مسلما پیچیدگی های خاص خود را دارد و همانطور که یک سرباز باید همیشه هوشیار، مسلح و مجهز باشد، ما دیپلمات ها هم باید همیشه هوشیار، بیدار و مجهز به دانش روز و تجربه باشیم. کوچکترین غفلت ما درست مانند سرباز خط مقدم جبهه موجب از دست رفتن منافع کشور می شود. باید همواره خود را با مباحث جدید و تحولات روز روابط بین الملل در حوزه های سیاسی، اقتصادی و حقوقی به روز نگهداریم تا به نحو احسن از منافع نظام دفاع کنیم.

*همسرتان واکنش نشان نداد؟

فارس: زمانی که به عنوان نفر دوم سفارت منصوب شدید، همسرتان با توجه به اینکه ایشان نیز دیپلمات است، واکنشی نشان نداد؟

شریفی صدر: ایشان همیشه یار و همراه من بودند، همانطور که من در مرکز و ماموریت ها در کنار ایشان بوده و هستم. خانواده ما یک خانواده همدل و هم فکری است که همکاری و حس مسئولیت در آن جریان دارد. سعی می کنیم سبک زندگی را که مکتب والای اسلام ترسیم کرده در خانواده پیاده کنیم. البته ادعا نمی کنم که صد در صد موفق بوده ایم. در خانه با یاری یکدیگر امور را اداره می کنیم. در موضوعات کار و اشتغال هر کسی به حوزه کاری خودش اهتمام دارد و معمولا مسائل کاری و اداری را در منزل مطرح نمی کنیم.

فکر می کنم اگر توانسته ام خدمتی برای کشورم انجام بدهم بخش عمده ای از آن را مرهون همراهی های همسرم هستم. در ماموریت ژاپن نیز از یاری و همراهی ایشان برخوردار بودم، به خصوص با توجه به مشغله سنگینم در سفارت، همسرم حامی خیلی خوبی بودند و به خصوص تدبیر و رسیدگی به امور تحصیلی فرزندانمان توسط ایشان موجبات آرامش فکری من را فراهم می آورد.

فارس: هنوز که مادر شوهر نشده اید؟

شریفی صدر: خیر، هنوز این سعادت نصیبم نشده. طبعا مثل هر مادری یکی از آرزوهای بزرگ من این است که عروس دار و نوه دار شوم.

فارس: مادر شوهر دیپلمات چه شود!

شریفی صدر: آرزوی من این است که همه جوانان کشورم از جمله فرزندان من زندگی توام با پاکدامنی و شرافتمندانه ای داشته و در راه اعتلای نظام اسلامی و کشور منشاء خیر و اثر باشند.

فارس: با توجه به طبیعت کار دیپلماتیک، دیپلمات های ما اغلب به مأموریت موقت اعزام می شوند. آقایان در این زمینه کمتر با مشکل مواجه هستند، ولی شما به عنوان یک خانم حتماً با مشکلاتی در این زمینه دست و پنجه نرم کرده اید.

شریفی صدر: در رابطه با ماموریت های موقت خانم ها باید بگویم در محل ماموریت معمولا مشکلی وجود ندارد، اعم از اینکه خانمی همراه هیئت، یا جهت شرکت در کنفرانس بین المللی و یا به ماموریت 3 ماهه رفته باشد، چون آنها در مدت ماموریتشان تحت حمایت کامل سفارت هستند. از این طرف هم قاعدتاً مسئولیت های زندگی خانوادگی شان را حتماً قبل از عزیمت تدبیر و تنظیم می کنند. از این رو به نظر من با توجه به مسئولیت های خانوادگی خانم ها، اتفاقاً ماموریت های موقت برای خانم ها خیلی هم مناسب است و امیدوارم با حمایت مؤثر بخش های ذیربط، اعزام موقت و همینطور ثابت خانم ها به ماموریت های خارج از کشور افزایش یابد.

فارس: فکر می کنید به عنوان فردی که سالیان زیادی را در وزارت خارجه کار کردید و کشورهای زیادی سفر کرده اید، مهمترین ویژگی شما چیست؟

شریفی صدر: شاید ویژگی مثبت من توکل عمیق به خداوند، صداقت با خودم و دیگران و تلاش و اهتمام ویژه نسبت به کار بوده باشد (امیدوارم در بیانم اغراق نکرده و از حریم صداقت بیرون نرفته باشم). معمولا با جدیت تمام و عاشقانه کار می کنم. اگر بگویم کار در نظام جمهوری اسلامی را مقدس می دانم اعتقادم را به شما گفته ام و نسل خودم را نسل خوش شانسی می دانم که در این برهه به دنیا آمدیم، هم انقلاب اسلامی را درک کردیم و هم توفیق خدمت در این نظام را داریم.

به کار واقعا مسئولانه نگاه می کنم. این خصیصه همیشه سر لوحه زندگی ام بوده و البته در قبال دیگران هم غالباً حس مسئولیت دارم، هر چند که شاید همیشه در رفع مشکلاتشان موفق نبوده باشم، اما با تمام وجودم همیشه دلم می خواسته در حدی که می توانم به مردم کمک کنم. یک ویژگی دیگر تلاش برای رسیدن به هدف است که موجب شده غالباً به اهدافی که می خواستم دست پیدا کنم.

نکته ای که از حضرت امام (ره) یاد گرفته ام و سرمشق زندگی خودم و خانواده ام بوده تلاش، عمل به تکلیف و توکل به خداست، البته در مرحله عمل به وظیفه و استفاده حداکثری از استعدادهایی که خداوند در وجود ما به ودیعه نهاده (به خصوص در مورد فرزندانم) بسیار جدی و سخت گیر هستم.

وقتی که این پست (نفر دوم سفارت در ژاپن) به من پیشنهاد شد یک مقدار تردید داشتم، چون می دانستم کار سنگین و پر مسئولیتی است؛ ولی موقعی که وارد کار شدم احساس کردم توانایی و ظرفیتش را دارم. فکر می کنم هر انسانی وقتی در معرض مسئولیت های سنگین و شرایط دشوار قرار می گیرد، به توانایی های خود بهتر پی می برد و استعدادهایش شکوفاتر می شود، البته شرطش بعد از توکل به خدا تلاش مستمر و پایداری است.

فارس: از زندگیتان راضی هستید؟

شریفی صدر: الحمدلله زندگی مشترک خوبی داریم. البته در مورد خودم فکر می کنم هنوز کارهای زیادی باید انجام دهم؛ مراقبه، خودسازی بیشتر و حساب کشی از خودم و خیلی اصلاحات دیگر. 

*از بین 63 نفر (60 آقا و 3 خانم) شاگرد اول شدم

فارس: زمانی که به این سمت (نفر دوم سفارت) منصوب شدید، آیا رشک و حسد آقایان همکار را به دنبال داشت؟ شما اولین خانمی هستید که به عنوان نفر دوم سفارت پس از پیروزی انقلاب منصوب شده اید.

شریفی صدر: من از دل هایشان خبر ندارم؛ ولی واکنش منفی ندیدم و همه برادروار از من حمایت کردند. شاید به این دلیل که من تمامی مراحل روتین لازم تا این سمت را طی کرده بودم، از مقام وابسته سیاسی تا رایزن یکمی. وزارت خارجه مثل ارتش سلسله مراتبی دارد که از دوره وابستگی شروع و به دوره رایزن یکمی و سپس سفیری ختم می شود. در امتحانات دوره آموزشی دبیر اولی از بین 63 نفر (60 آقا و 3 خانم) شاگرد اول دوره شدم و لوح تقدیر از دست وزیر خارجه وقت آقای دکتر خرازی دریافت کردم. روند پیشرفت و ارتقاء من بدون هرگونه رانت و یا سفارشی بوده، از این رو با کسانی که ادعا می کنند برای ارتقاء باید پارتی داشته باشند، موافق نیستم.

البته از خودم راضی نیستم و معتقدم دیپلمات جمهوری اسلامی ایران باید پر توان تر از این باشد. ما رسالت سنگین اسلام و خون شهدا را بر دوش داریم.

*به آینده وزارت خارجه امیدوارم

باید بگویم به نوبه خود، به آینده وزارت خارجه امیدوار هستم و واقفم که وزارتخانه در حال جذب نیروهای جدید است و خوشبختانه گزینش نیروها با دقت و وسواس خاصی صورت می گیرد تا انشاالله در آینده نیروهای کیفی تر و پرتوان تر سکان سیاست خارجی کشور را به دست گیرند. یک دیپلمات باید باهوش باشد، سعی کند در عین داشتن مطالعه دائمی و بی وقفه، صبورانه تجارب همکاران با سابقه اش را یاد بگیرد. اعتقاد عمیق دارم بخشی از وظیفه و مسئولیت نیروهای با سابقه، انتقال تجربیات به نیروهای جوان می باشد، چرا که اینها سرمایه های آینده وزارتخانه هستند و ما باید تجارب خود را خالصانه در اختیار آنها قرار دهیم.

*زندگی یک دیپلمات راحت نیست

فارس: چرا تا الان دیپلمات های زن در جمهوری اسلامی ایران در مسئولیت های بالاتر و سنگین تر به کار گرفته نشده اند. آیا هنوز استعداد زنان را کشف نکرده اند؟

شریفی صدر: اطلاع دارید که زندگی یک دیپلمات زندگی راحتی نیست؛ دائم باید مطالعه داشته باشد. یک دیپلمات باید اطلاعات خوبی درباره کشورش داشته و به مسائل داخلی و ظرفیت های کشورش در همه عرصه ها واقف باشد. همچنین مسائل بین المللی و به ویژه روندهای سیاسی و اقتصادی را خوب بداند. تصور می کنم خانم ها به خوبی از عهده همه اینها بر می آیند، لذا حضور کم رنگ خانم ها در مناصب عالی را به هیچ وجه نمی توان ناشی از ناتوانی آنها دانست، بلکه بر عکس توانمندی علمی، حرفه ای، پشتکار و حس مسئولیت خانم ها در میدان عمل به ثبوت رسیده و این حقیقت را شما می توانید از مسئولان وزارت خارجه سؤال کنید.

تصور می کنم یک دلیل عمده آن کم بودن تعداد خانم های دیپلمات در وزارت خارجه باشد. فکر نمی کنم تعداد آنها از شمار انگشتان دست تجاوز کند، البته منظورم در رسته سیاسی است. هر چند در مرکز خانم های مجربی در رأس مسئولیت های مهمی قرار دارند از جمله معاون مدیرکل دیپلماسی عمومی، رئیس اداره سیستم ها، رئیس دفتر طرح و برنامه و ...  که همگی از بانوان مجرب و ورزیده وزارت خارجه هستند.

شاید علت اینکه تاکنون از خانم ها در نمایندگی های جمهوری اسلامی ایران کمتر استفاده شده، به مشکلات زندگی در خارج از کشور برگردد.

بر اساس ضوابط وزارت خارجه کسانی که به مأموریت ثابت (سه ساله) می روند باید متاهل باشند، ولی همسرشان اجازه کار کردن ندارند. برای خانم هایی که همراه همسرشان به خارج می روند، مشکلی نیست زیرا خانم ها می توانند با پرداختن به امور منزل و فرزندان سرشان را گرم کرده و غربت را تحمل کنند، ولی برای آقایان خیلی سخت است یا باید زمینه ادامه تحصیل برایشان فراهم باشد یا باید فکر اساسی تری کرد. یکی از مشکلات عمده برای خانم ها همین مسئله است، در حال حاضر خانم های زیادی داریم که علی رغم واجد شرایط بودن به دلیل این مشکلات به ماموریت ثابت نمی روند.

اگر نظام مصمم است که تعداد دیپلمات های زن افزایش یابد و آنها حضور پررنگ تری در مجامع بین المللی و کشورها داشته باشند، باید چاره ای برای همسران آنها اندیشیده شود.

فارس: قصد ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر را ندارید؟

شریفی صدر: همیشه دنبال فرصتی بودم تا با فراغ بال به ادامه تحصیل در دوره دکتری بپردازم؛ ولی متأسفانه تاکنون فراهم نشده، اعتقاد دارم برای دوره دکتری که مستلزم مطالعه و تحقیقات گسترده و مستمر است نیاز به وقت آزادتری است که در شرایط فعلی دشوار به نظر می رسد. ولی قطعا ادامه تحصیلات عالیه در برنامه ام است.

فارس: زمانی که در ژاپن به عنوان دیپلمات مشغول به فعالیت بودید، ژاپنی ها چه نظری درباره شما داشتند؟

شریفی صدر: اطلاع دارید که جامعه ژاپن هنوز جامعه مردسالاری است و از سوی دیگر، دیپلمات ها از منظر ژاپنی ها افراد خیلی مهمی هستند، لذا با من به عنوان دیپلمات کشورم با احترام زیادی برخورد می کردند و این امر که جمهوری اسلامی ایران اولین نفر دوم خانم خود را به کشور ژاپن اعزام داشته امتیازی برای کشور خود می دانستند. من در ژاپن یکسری ملاقات هایی با همتایان خود در سفارتخانه های خارجی مقیم داشتم که اغلب آنها تعجب می کردند و می پرسیدند مگر جمهوری اسلامی ایران دیپلمات خانم هم دارد؟

همزمان با من خانم همکار دیگری که ایشان هم رایزن بودند در بخش اقتصادی سفارت در توکیو مشغول بودند. مسلماً حضور دو خانم دیپلمات محجبه در سفارت ایران پیام خاص خود را داشت که غالباً تحسین مسلمانان و حتی ایرانیان مقیم را بر می انگیخت. به خصوص وقتی ما با حجاب اسلامی در مذاکرات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و یا در همایش های بین المللی در ژاپن با قدرت حضور پیدا می کردیم، در واقع پیام نظام اسلامی را به طرف های مقابل انتقال داده بودیم و بسیاری از تبلیغات سوء دشمن خود به خود خنثی می شد. دیپلمات های کشورهای اسلامی فعال در ژاپن هم عموما نگاه بسیار مثبت و احترام آمیزی نسبت به ما داشتند، حتی اگر خانم های آنان بی حجاب بودند.

من در دوره ماموریتم سعی داشتم با استفاده از پتانسیل زن بودنم با محافل سیاسی و اجتماعی مربوط به زنان ژاپنی ارتباط برقرار کنم و دیدگاه ها و واقعیت های جمهوری اسلامی ایران به خصوص در عرصه زنان که اتفاقاً دشمنان سمپاشی و تبلیغات سوء زیادی را در این زمینه دنبال می کنند، تبیین کنم.

خاطره ای در مورد حجاب به یادم آمد. یک روز رئیس یک سازمان غیردولتی فرهنگی ژاپن که درخواست معرفی غذاهای ایرانی را برای اعضای سازمان خود داشت و برای مذاکره پیرامون نحوه برگزاری جشنواره غذاهای سنتی ایرانی به سفارت مراجعه و با من ملاقات داشت، در جریان ملاقات از من خواست که در زمان جشنواره در صورت امکان نحوه پوشیدن حجاب اسلامی ( روسری، مقنعه، چادر ) را به اعضای سازمان وی نشان دهیم. ما هم ضمن استقبال از پیشنهادش انواع پوشش های اسلامی را توسط یکی از منشی های ژاپنی (غیر مسلمان) سفارت برای اعضای این جامعه فرهنگی آموزش دادیم که بسیار مورد استقبال واقع شد. اصولاً ژاپنی ها مردم مودبی هستند و به فرهنگ و مذهب دیگران احترام می گذارند.

فارس: خاطره ای از زمان زلزله و وقوع سونامی دارید؟

شریفی صدر: وقوع زلزله در ژاپن امری عادی است و به دلیل اینکه ساختمان ها مقاوم هستند در زمان وقوع زلزله کسی وحشت نمی کند. اما زلزله 11 مارس 2011 زلزله متفاوتی بود. زمانی که زلزله 9 ریشتری در منطقه توهوکو در شمال شرق ژاپن رخ داد، من در سمیناری راجع به بیداری اسلامی در خاورمیانه که در سالن یکی از هتل ها با حضور اساتید دانشگاهی و دیپلمات ها برگزار شده بود، حضور داشتم. زمانی که لرزه ها شروع شد اهمیتی ندادیم، ولی وقتی طولانی شد عده ای درصدد ترک جلسه بودند که یکی از مسئولان برگزاری همایش پشت تریبون رفت و اعلام کرد که این ساختمان مقاوم است و برنامه ادامه خواهد یافت. اما زمین لرزه کماکان ادامه داشت که ناگزیر همه با عجله محل را ترک کردیم.

فارس: کسی که زیر دست و پا له نشد؟ یا اینکه ژاپنی ها با تعارف به هم جلسه را ترک کردند؟

شریفی صدر: خیر؛ همانطور که گفتید هیچ کس صدمه ای ندید؛ البته آن موقع کسی ابعاد قضیه را نمی دانست. زمانی که محل را ترک کردم و وارد خیابان شدم، کماکان لرزه ها ادامه داشت، فکر می کردم سرم گیج می رود ولی پی بردم زمین لرزه است که کماکان ادامه دارد. زمانی وحشت کردم که متوجه شدم تلفن های همراه از کار افتاده و من از همسر و فرزندان و همکارانم بی خبر بودم. پسر بزرگم در دانشگاه بود و فرزند دیگرم از طرف مدرسه جمهوری اسلامی ایران در توکیو به اردوی تفریحی رفته بود، حدود 3 ساعت طول کشید تا توانستم از سلامتی آنها خبردار شوم و این سه ساعت خیلی به من سخت گذشت. پس از آن برای خبرگیری از سلامتی هموطنان مقیم ژاپن که ساکن شهرهای دیگر بودند، بسیج شدیم و این بار بخش کنسولی سفارت بسیار فعال بود، ولی تا روز بعد که تمامی ارتباطات تلفنی قطع بود کار به سختی پیش می رفت. بحمدالله هیچ ایرانی در این زلزله و سونامی آسیبی ندید.

*نشتی مواد رادیواکتیو/سفارت ایران یک روز هم تعطیل نشد

فارس: زمانی که در نیروگاه فوکوشیما مواد رادیواکتیو نشت کرد، کجا بودید؟

شریفی صدر: در واقع نشت نیروگاه هسته ای فوکوشیما از همان نخستین ساعات وقوع سونامی آغاز شده بود، ولی خبری از سوی دولت اعلام نشده بود. وقتی خبر آسیب دیدن رآکتورهای 1و 2 و 3 به مرور اعلام شد، آقای دکتر عراقچی سفیر ایران در توکیو درباره ادامه کار سفارت و پرسنل نمایندگی و خانواده های آنان، رایزنی هایی با مرکز به عمل آوردند و در نهایت، تصمیم بر آن شد که همه خانواده ها را به کشور برگردانند. یک فروند هواپیمای بزرگتر درخواست شد و ایرانیان مقیم هم توانستند به کشور بازگردند. تا آمدن هواپیما که حدود یک هفته به طول انجامید، نشتی مواد رادیواکتیو به توکیو رسیده بود و به خصوص بر آب آشامیدنی و حتی خاک هم اثر گذاشته بود. به این دلیل بود که به همه خانواده ها توصیه شد، ژاپن را ترک کنند و تعداد کارکنان سفارت به حداقل رسید و تعدادی از همکاران برای آنکه سفارت دایر باشد در توکیو ماندند. لذا سفارت ما یک روز هم تعطیل نشد و ما مردم مصیبت دیده ژاپن را تنها نگذاشتیم. سفارت جمهوری اسلامی ایران جزو معدود سفارتخانه هایی بود که در آن ایام دایر بود.

ما همچنین پس از این قضایا با سفر به شهرهای «یامادا» (630 کیلومتری توکیو) و «میاکو»، برای زلزله زدگان غذای گرم (خوراک مرغ و آش رشته) که به آن دسترسی نداشتند و عمدتاً غذای کنسروی مصرف می کردند، بردیم و با مسئولان این مناطق ملاقات کردیم.

در هفته های اول خودمان هم در توکیو مشکلاتی داشتیم، از جمله تامین آب سالم برای پرسنل که به این منظور نمایندگی اقدام به تهیه دستگاه های مخصوص و تأمین آب آشامیدنی از استان های جنوبی که آلودگی رادیواکتیو به آنجا نرسیده بود، کرد و این قضیه خیلی مدبرانه هدایت شد؛ البته در کنار این قضایا پس لرزه های شدید، گاهی تا 7 یا 8 ریشتری، را تا چند ماه شاهد بودیم و ایام سختی داشتیم.

اقدامات انساندوستانه جمهوری اسلامی ایران در ایام زلزله اعم از کمک های جمعیت هلال احمر، سفر آقای دکتر عراقچی به منطقه و توزیع غذای گرم که توسط خانم های کارکنان سفارت انجام شد، هیچگاه از ذهن ژاپنی ها فراموش نمی شود. اواخر تابستان که برای گفت وگوهای حقوق بشری به توکیو رفته بودم، مقامات ژاپنی بار دیگر از جمهوری اسلامی ایران قدردانی می کردند.

*وظایف اداره کل حقوق بشر و زنان وزارت امور خارجه

فارس: قدری درباره سمت کنونی بفرمایید. اداره کل حقوق بشر و زنان وزارت خارجه چه زمانی ایجاد شد؟

شریفی صدر: این اداره کل تحولات زیادی داشته است. مدتی اداره حقوق بشر زیرمجموعه اداره کل سیاسی بین المللی بود و بعدها دفتر امور زنان ایجاد شد که دو اداره هماهنگی و اداره بین الملل زنان در این مجموعه بود. در چارت جدید، اداره کل حقوق بشر و زنان زیرمجموعه معاونت حقوقی و بین الملل قرار گرفته که دو اداره حقوق بشر و اداره امور بین الملل زنان زیر مجموعه این اداره کل هستند.

*رهیافت ما ارتقای حقوق بشر است نه تقابل و انفعال

فارس: در این اداره کل چه اقداماتی انجام می دهید و چه برنامه هایی برای آینده در دستور کار دارید؟

شریفی صدر: از فعالیت های عمده این حوزه امور مربوط به «حقوق بشر» است، در بحث حقوق بشر رهیافت ما ارتقای حقوق بشر است نه تقابل و انفعال و با این رهیافت فعالیت های ما در زمینه حقوق بشر تعریف می شود. در بحث حقوق بشر حول 3 محور مفهوم سازی، هنجارسازی و نهادسازی فعالیت داریم. اما رهیافت غرب در بحث حقوق بشر تقابل است و در همین راستاست که قطعنامه های حقوق بشری متعددی علیه کشورهای مستقل جهان را در محافل بین المللی طرح می کنند و یا اعمال تحریم ها را در دستور کار قرار می دهند. در صورتی که ما براساس رهیافت ارتقای حقوق بشر معتقدیم باید با رویکردی سازنده بنا را بر همکاری با کشورها گذاشت و همچنین ارائه خدمات و همکاری های حقوقی فنی هم در چارچوب این رهیافت تعریف می شود.

اطلاع دارید که از چند سال قبل با متوقف شدن کمیسیون حقوق بشر به علت ناکامی در انجام مسئولیتش، شورای حقوق بشر با قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل پا به عرصه وجود گذاشت و مقرر شد UPR یا گزارش های دوره ای حقوق بشر کلیه کشورها بدون استثنا در شورا مطرح و بررسی شود. ما از این رویکرد استقبال کردیم و اولین UPR جمهوری اسلامی ایران در سال 1389 در شورا طرح و پس از بررسی، کشورهای مختلف توصیه هایی ارائه کردند که ما بخش عمده ای از آنها را پذیرفتیم و اکنون خود را برای گزارش دوم که در اسفند 1392 خواهد بود، آماده می کنیم و گزارش جامعی از عملکرد کشور درباره توصیه هایی که پذیرفته بودیم ارائه خواهیم داد.

شورای حقوق بشر که مقر آن در ژنو قرار دارد سالانه 3 نشست یک ماهه دارد که مهمترین نشست آن در ماه مارس (اسفند - فروردین) است که ما معمولاً در سطح عالی و اغلب اوقات در سطح وزیر شرکت کرده و گزارشات خود را ارائه می دهیم و به طور کلی حضور فعالی داریم.

حوزه دیگر فعالیت ما تعامل با کمیته سوم و مجمع عمومی سازمان ملل است که مقرش در نیویورک است. دیپلمات های توانمندی در زمینه حقوق بشر در نمایندگی های ژنو و نیویورک فعالیت دارند.

یکسری گفت وگوهای حقوق بشری دوجانبه نیز با تعدادی از کشورها داریم که در سطوح مختلف صورت می گیرد. در سطح سازمان همکاری های اسلامی نیز تعاملاتی داریم که مبنای آن اعلامیه قاهره است که ارتقای حقوق بشر در کشورهای اسلامی را در دستور کار دارد. علاوه بر آن در کمیسیون مستقل حقوق بشر اسلامی که یک سال از عمر آن می گذرد، یکی از همکاران ما در آن عضویت دارد.

در چارچوب جنبش عدم تعهد نیز جمهوری اسلامی ایران مباحث حقوق بشری را در قالب مرکز حقوق بشر و تنوع فرهنگی عدم تعهد دنبال می کند. این مرکز که مقر آن در تهران می باشد یکی از موفقیت های بزرگ کشورمان محسوب می شود که قریب دو سال از آغاز فعالیت های آن می گذرد. مرکز مزبور کارگاه های علمی و دانشگاهی زیادی برگزار کرده و از منظر بسیاری از صاحبنظران عملکرد این مرکز تاکنون موفقیت آمیز بوده است.

بخش دیگری از فعالیت های ما شرکت در جلسات مختلف ستاد حقوق بشر قوه قضاییه و همکاری با آن و سازمان های مربوطه و دانشگاه ها است.

*حضور فعالانه ایران در کمیسیون مقام زن

در حوزه زنان عمده ترین نهاد بین المللی مربوط به زنان که جمهوری اسلامی ایران نیز در آن عضویت دارد، کمیسیون مقام زن است که سالی یک بار نشستی را برگزار می کند و معمولاً جمهوری اسلامی ایران حضور فعالانه ای در این کمیسیون دارد. در چارچوب سازمان همکاری های اسلامی نیز اجلاس های وزرای زن هر دو سال یک بار برگزار می شود. سومین نشست آن سال گذشته در تهران برگزار شد که مرکز امور زنان و خانواده نهاد ریاست جمهوری ریاست این اجلاس را بر عهده داشت و اجلاس چهارم نیز آذر ماه در جاکارتا برگزار شد، که جمهوری اسلامی ایران حضور فعالی در آن داشت.

زمانی که در ژاپن مشغول به فعالیت بودم با نظر آقای سفیر حوزه ای را تعریف کردیم و یکسری ملاقات ها و تعاملاتی را با نمایندگان زن مجلس مشاوران و مجلس نمایندگان ژاپن و همچنین خانم هایی که در نهادهای دولتی و غیردولتی عهده دار مسئولیت هایی بودند یا زنان مسئول در دفاتر سازمان ملل در توکیو داشتم که این اقدام به گسترش روابط کمک می کرد.

من همچنین عضو شورای فرهنگی و اجتماعی زنان هستم و مسائل بین المللی مرتبط با زنان و همچنین رهیافت ها در مسائل داخلی و بین المللی در عرصه زنان را در شورا بررسی می کنیم.

فارس: تعامل شما با مرکز زنان ریاست جمهوری به چه صورت است؟

شریفی صدر: تعامل بسیار گسترده ای داریم. این مرکز در حال حاضر دارای معاونت بین الملل است که در مسائل بین المللی فعالیت و تحرک خوبی دارد. وزارت خارجه در حضور نمایندگان این مرکز در اجلاس های مختلف همکاری نزدیکی با آنها دارد و حوزه ما همواره در جلسات و برنامه های مرکز حضور فعالانه ای دارد.

*گفت وگوهای حقوق بشری با ژاپن و سوئیس

فارس: گفت وگوهای دوجانبه حقوق بشری با چه کشورهایی در جریان است؟

شریفی صدر: با برخی کشورها در سطح دولتی برقرار است از جمله ژاپن و سوئیس. البته قصد داریم گفت وگوهای سطح دولتی را با کشورهای دیگر نیز برقرار کنیم. با برخی کشورها هم در سطوح آکادمیک و غیر دولتی گفت وگو داریم.

فارس: یکسری گفت وگوهایی نیز با اتحادیه اروپا داشتید.

شریفی صدر: با اتحادیه اروپا گفت و گوی حقوق بشری داشتیم، ولی به علت رویکرد نادرستی که آنها نسبت به این گفت و گوها داشتند، متوقف شد. چون رویکردهای آنها سازنده نبود و نتایج آن به توسعه و ارتقای حقوق بشر کمک نمی کرد.

نگاه ما در موضوع حقوق بشر مثل سایر حوزه های سیاست خارجی نگاه مبتنی بر همکاری سازنده با همه کشورهاست، چون معتقدیم این رویکرد به ارتقا و توسعه حقوق بشر کمک می کند.

*نگاه ماشینی غرب به زن

فارس: در بحث زنان چه چالش هایی با غرب داریم؟

شریفی صدر: غرب در بحث زنان بر تساوی زنان و مردان تأکید دارد و بیشتر نگاه ماشینی و سخت افزارانه نسبت به زن دارد و فقط از تساوی سخن می گوید، ولی جمهوری اسلامی ایران در نگاه به حقوق زنان که منبعث از مکتب متعالی اسلام است نگاهی جامع و هوشمندانه دارد، در بحث کرامت انسانی، زن و مرد را به عنوان یک انسان می بینید و بحث جنسیت اساسا مطرح نیست. خود قرآن می فرماید «ان اکرمکم عندالله اتقیکم» لذا نگاه جنسیتی نیست. اما زمانی که نقش های زن و مرد را به عنوان عناصر و اعضای جامعه در نظر می گیریم، بر این باوریم که نقش ها به لحاظ کارکردی، متفاوت هستند. یعنی در عین اصالت داشتن کرامت انسان ها اعم از زن و مرد، هر یک ایفاگر نقش های متفاوتی در خانه و اجتماع می باشند و این عین عدالت و قطعا به نفع زنان است.

نقش زن در خانواده به عنوان یکی از دو رکن مهم خانواده بسیار با اهمیت است. بخش عمده ای از پرورش و تربیت فرزندان بر عهده مادر است که در واقع عالی ترین و در عین حال دشوار ترین و ظریفترین مسئولیت هاست، چون با روح و شخصیت انسان ها سر و کار دارد، فرقی نمی کند که فرزند دختر باشد یا پسر. پس نوع و جنس مسئولیت زن خدایی است، چون خداوند رب العالمین است و زن هم کار ربوبی و تربیتی را عهده دار است.

*پایش وضعیت حقوق بشر کشورها

فارس: اداره کل حقوق بشر و زنان تاکنون چه اقداماتی را انجام داده است؟

شریفی صدر: رهیافت ما حضور فعال در کلیه عرصه های بین المللی ذیربط می باشد. در کنار حضور فعالانه در شورای حقوق بشر و کمیته سه مجمع عمومی، وضعیت حقوق بشر سایر کشورها را پایش کرده و موارد نقض آن را مکتوب می کنیم و این امری عادی است که دیگر کشورها از جمله چین، روسیه و آمریکا نیز انجام می دهند و هر سال پایش حقوق بشر کشورها را در سایت وزارت خارجه خود منتشر می کنند. مسلماً هیچ کشوری در بحث حقوق بشر کامل و بدون نقص نیست و همه کشورها به این نکته باور دارند، چون زمانی URP کشورها مطرح می شود همه کشورها توصیه هایی را دریافت می کنند.

مرکز پایش حقوق بشر با نگاه سازنده و هوشمندانه موضوع پایش نقض حقوق بشر کشورها به ویژه آنهایی که مواضع خصمانه ای نسبت به ما دارند را در دستور کار خود دارد و تاکنون چندین جلد کتاب و مقالات متعددی در این رابطه منتشر کرده است. بر عکس غرب، در این پایش رویکرد ما مغرضانه نیست، بلکه منصفانه و مبتنی بر واقعیات و مستندات معتبر بین المللی است. ولی متاسفانه نگاه غرب کاملاً سیاسی است و عمدتاً کشورهای در حال توسعه را زیر سؤال می برد و با نگاه مغرضانه و خصمانه و با تکیه بر منابع مغرض و بی اعتبار به حقوق بشر می پردازد.

فارس: در ادارات زیر مجموعه اداره کل شما چه تعداد خانم مشغول به کار هستند؟

شریفی صدر: روسای ادارات آقا هستند. در حال حاضر در اداره حقوق بشر سه خانم مشغول به کارند و در اداره زنان، معاون اداره و کلیه کارشناسان خانم هستند.

فارس: بهتر نبود رئیس اداره زنان خانم بود نه آقا؟

شریفی صدر: ایشان از مدت ها قبل عهده دار این سمت بوده اند. مضافا اینکه از دیپلمات های ورزیده بخش بین الملل هستند. من معتقدم باید به اندیشه و توانمندی بها داده شود؛ البته این سخن به این معنا نیست که خانمی نداریم که این توانمندی را داشته باشد.

*رویکرد سیاسی و مغرضانه کانادا

فارس: چندین سال است که کانادا در زمینه ارائه قطعنامه های حقوق بشری علیه ایران پیشگام است از جمله قطعنامه ای که اخیراً در کمیته سوم مجمع عمومی تصویب شد. شما این رویکرد کانادا را ناشی از چه می دانید؟

شریفی صدر: همان گونه که اشاره کردید چند سال است کانادا با مواضع خصمانه، به خصوص دولت دست راستی «هارپر» و با رویکرد کاملاً سیاسی پیش نویس قطعنامه ای را علیه جمهوری اسلامی ایران در کمیته سوم مجمع عمومی ارائه می کند و امسال نیز همچون سال های گذشته این پیش نویس را مطرح کرد. این قطعنامه با نگاه کاملاً سیاسی و مغرضانه تهیه شده و تمام منابعی که مورد استفاده قرار گرفته مغرض و متعلق به رسانه های صهیونیستی بوده، بدون اینکه به پیشرفت های حقوق بشری در زمینه های مختلف از جمله زنان اشاره ای داشته باشد. جمهوری اسلامی ایران در مقایسه با سایر کشورهای منطقه در این زمینه به پیشرفت های زیادی نائل شده، ولی طبق روال سال های قبل این پیش نویس مغرضانه و یکجانبه ارائه شد و تعدادی از کشورها با نگاه سیاسی به قطعنامه رای مثبت دادند.

اگر با نگاه منطقی بخواهیم قطعنامه را تحلیل کنیم از 193 کشور عضو سازمان ملل، 110 کشور به نفع قطعنامه رای نداده اند (ممتنع و منفی) فلذا این قطعنامه از نظر منطقی فاقد اعتبار است؛ فقط از حیث ساز وکار سازمان ملل این قطعنامه پذیرفته