رادیکالیسم سیاسی آخرین حربه آل سعود

دیپلماسی ایرانی: تلاش برای سرنگونی دولت بشار اسد رئیس جمهوری سوریه،خرید تسلیحات نظامی، انعقاد قراردادهای کلان تسلیحاتی با آمریکا و اروپا،ادامه روند سرکوب معترضان در بحرین، مقابله با خیزش های عمومی در شهرهای شیعه نشین شرق عربستان، تشدید تفرقه های قومی در عراق و سوریه، تهدید ایران و بزرگنمایی برنامه هسته ای این کشور. این عبارات تنها بخشی از فعالیت های خرابکارانه آل سعود در سطح داخلی و منطقه ای در دو سال اخیر بوده است.کشوری که ابتدایی ترین مفاد حقوق بشر نظیر احترام به حق زنان را زیر پا گذاشته و با این وجود یار همیشگی ایالات متحده در منطقه است این روزها با موجی از اعتراض های داخلی روبه رو شده است. کشته شدن یک معترض در ناآرامی های شعر القطیف بستر ملتهب جامعه عربستان را تحریک کرده است. ریشه شناسی این اعتراض ها ، نوع برخورد آل سعود با اعتراض ها، مطالبه معترضان، اصلاحات اقتصادی ریاض و نگاه آتی دولت آمریکا به تحلات جاری در عربستان  را در کنار فعالیت های ضدایرانی این کشور قرار داده و با دکتر علی اکبر اسدی کارشناس و تحلیلگر مسائل خاورمیانه، در میان گذاشتیم. متن این گفتگو به شرح زیر است:

عربستان همچنان ناآرام است. کشته شدن یک معترض عربستانی در شهر القطیف به دست نیروهای امنیتی آل سعود موج جدیدی از اعتراض ها را به راه انداخته است. اوضاع سیاست داخلی در عربستان به چه شکل است؟ موقعیت شیعیان و استراتژی فعلی دولت در قبال آنها بخصوص در استان های شرقی چیست؟

پس از تحولات جدید جهان عرب و خیزش های مردمی در خاورمیانه، پس از وقفه ای کوتاه  اعتراض هایی در عربستان سعودی آغاز شد که این اعتراضات دو جنبه دارد:

یک جنبه آن به مناطق عمدتا شیعه نشین مربوط می شود که دلایل و ریشه های خود را دارد و دیگری اعتراض های عمومی است که کل مردم عربستان را در بر می گیرد، البته در آن اقشار روشنفکری و فعالان سیاسی و گروه هایی همانند دانشجویان بیشتر دیده می شود. آنچه که امروزه بیشتر به چشم می خورد، تظاهرات گروه های شیعی در مناطق شرقی عربستان است که با درخواست هایی مشخص راهپیمایی ها را انجام می دهند. اما رویکردی که دولت عربستان نسبت به این اعتراض ها دارد این است که از بروز نا آرامی ها جلوگیری کند و همچنین استراتژی کلی این است که با یک سری امتیازات اقتصادی و اجتماعی مانع از بروز نارضایتی در عربستان سعودی شود.

جدای از بحث اقتصادی که آن را در بودجه امسال عربستان هم نیز شاهد بودیم، بخش بسیار بزرگی از آن نیز ناشی از اعتراض های داخلی است.راهبرد دیگری که عربستان سعودی دنبال می کند به نوعی فرقه ای کردن اعتراض ها در عربستان و کل منطقه است که به نوعی فرقه گرای و تنش شیعه و سنی را در آنها برجسته کرده تا بدین وسیله اعتراضات داخلی خود را از جانب شیعیان و همچنین اعتراض هایی را که در بحرین به عنوان مثال به وقوع می پیوندد را به عنوان مطالبه فرقه ای نشان دهد، تا در نهایت از این طریق بتواند راحت تر با آنها برخورد کنند.

عربستان با تعیین بودجه 221 میلیارد دلاری برای سال جدید رکورد تعیین بودجه را پشت سر گذاشت. اهداف پیدا و پنهان آل سعود از این استراتژی مالی چیست؟

علیرغم آنکه عربستان سعودی درآمد نفتی بالایی داشته، اما ساختار اقتصادی این کشور به شکلی نبوده که این درآمد به طور مساوی در خدمت قشرهای مختلف مردم باشد و به صورت مساوی سبب نوعی رونق اقتصادی عمومی در جامعه شود. همانطور که می دانید در این کشور چندین هزار شاهزاده سعودی عمده ثروت را در اختیار دارند و بر این اساس با وجود اینکه بخش هایی از جامعه از درآمدهای نفتی بودجه اقتصادی بهره مند شدند، بخش دیگری هم نتوانستند بهره مند شوند و بر این اساس فقر و بیکاری گسترش پیدا کرده است. اما در یکی دو سال اخیر با توجه به این اعتراض هایی که در جهان عرب و از جمله در عربستان بوده، سعودی ها به نوعی استراتژی اقتصادی خود را تغییر داده تا بتوانند به صورت گسترده تری درآمدها و ثروت نفتی را ترغیب کرده و مسلما یکی از اهداف مهم آنها جلوگیری از اعتراض هاست.

در حالی که عربستان بنابرآمار رسمی رتبه دوم در بیکاری در کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا را به نام خود ثبت کرده است آیا این قبیل تزریق های مالی را که نظیر آن را با آغاز بحران سیاسی در عربستان هم شاهد بودیم می توان به تلاشی برای جلب رضایت معترضان تعبیر کرد؟

شاید بتوان گفت که این راهکار تا اندازه ای موفق بوده، چرا که یکی از علل نارضایتی در عربستان و سایر کشورها مشکلات اقتصادی است. اما اینکه چنین راهبردی به صورت کامل بتواند موفق باشد مورد شک و تردید است. اول اینکه برخی از این اعتراض ها ریشه سیاسی دارد که به عنوان مثال در اعتراض های اخیر به وضعیت زندانی های عربستان معترض بودند، به دلیل آنکه بسیاری از زندانی های سیاسی عربستانی بدون آنکه محاکمه شوند در زندان ها چندین سال بسر می برند و یا مطالباتی که اقشار روشنفکر و گروه های لیبرال سعودی دارند معمولا تنها با اقدامات اقتصادی برطرف نمی شود. از سوی دیگر گروه های شیعی هستند که محور اصلی اعتراض ها را تشکیل می دهند که وضعیت اقتصادی یکی از مطالبات آنهاست، اما مساله اصلی که آنها دارند این است که شیعه به دلیل هویت مذهبی متفاوت خود از اکثریت جامعه عربستان در طول چند دهه گذشته مورد تبعیض جدی قرار داشته است. نوع نگاهی که علمای وهابی به شیعه دارد، سبب شده تا آنها در حاشیه قرار گیرند و از بسیاری از امکانات و مزایا محروم شوند و بر این اساس کاهش این اعتراض ها مستلزم اقدامات وسیع تر سیاسی و اجتماعی است.

در شرایطی که آل سعود در داخل با اعتراض های جدی روبه رو است به نظر نمی رسد که امریکا و متحدان غربی این کشور خیال توجه به ناآرامی های موجود در عربستان را داشته باشند. آیا می توان پیش بینی کرد که در سال 2013 همزمان با دور دوم ریاست جمهوری اوباما شاهد تغییری در سیاست های کاخ سفید در قبال ریاض باشیم؟

نگاه امریکا به عربستان سعودی و نوع روابطی که با این کشور دارد نگاه استراتژیک است، به همین دلیل به نظرنمی رسد که با شروع دور دوم ریاست جمهوری اوباما تغییر جدی در سیاست امریکا در قبال سعودی ها ایجاد شود. هرچند که ممکن است در محافل نخبگان و محافل سیاسی و پژوهشی امریکا انتقادات و موضوعات جدیدی در مورد عربستان مطرح شود، اما استراتژی کلان امریکا در قبال سعودی ها دچار تغییر جدی نمی شود. البته باید گفت که امریکا تا حد ممکن سعی دارد تا اینگونه اعتراض ها را نادیده بگیرند، به دلیل آنکه عربستان را به عنوان یکی از بازیگرانی می دانند که می تواند در خدمت منافع و اهداف منطقه ای آنها و ثبات منطقه مورد نظر خودشان باشد. بر همین اساس نه تنها به اعتراض های داخلی عربستان اشاره ای نمی کنند، بلکه حتی زمانی که قصد دارند به موضوع بحرین بپردازند ممکن است از دولت بحرین انتقاد کوچکی انجام شود اما به نوع عملکرد عربستان در قبال بحرین و اعزام نیرو به این کشور هیچ اشاره ای نمی کنند.

اخیرا اخباری در خصوص افزایش دفاتر جاسوسی سیا در عربستان منتشر شد . هدف امریکا از این استراتژی چیست؟ آیا عربستان به محلی برای جاسوسی سیا از کشورهای همسایه چون عراق و ایران تبدیل می شود یا استقرار سیا مصرف داخلی دارد؟

فعالیت های سازمان سیا می تواند هم جنبه داخلی و هم منطقه ای داشته باشد. به این دلیل که امریکایی ها خارج از اینکه چه راهبردی را در هر حوزه ای اتخاذ می کنند، احساس می کنند که در منطقه خاورمیانه با نوعی کمبود یا ضعف اطلاعاتی مواجه هستند که این مساله می تواند منافع و راهبردهای آینده آنها را نیز دچار تاثیر منفی کند. بر همین اساس به ویژه پس از تحولات مصر انتقادات جدی به دستگاه اطلاعاتی امریکا مطرح شد که چرا نتوانست پیش بینی دقیقی کند که بر اساس آن راهبرد صحیحی را هم اتخاذ کند. بنابراین به نظر می رسد امریکایی ها در مورد عربستان که متحد استراتژیک این کشور است، سعی می کنند تا اطلاعات و تحلیل های خود را به روز کنند تا دچار نوعی غفلت استراتژیک و اطلاعاتی در این حوزه ها نشوند تا بتوانند راهبردهای بهتری را اتخاذ کنند.

استراتژی عربستان در قبال ایران و عراق به نوعی وارد فاز رقابت شدید شده که عربستان در نشست شوای همکاری خلیج فارس در منامه هم موضع گیری های تندی علیه تهران داشت. استراتژی منطقه ای ریاض را امروز چگونه تفسیر می کنید؟ ریاض از این خصومت ورزی با همسایگان به دنبال چیست؟

عربستان در یکی دو سال گذشته سیاست منطقه ای خود را در قبال ایران، عراق و سوریه از شکل سیاست محافظه کارانه بیرون آورده و شکل تهاجمی به آن داده است. بر این اساس انتظارات بالایی داشت که با فشار بر ایران و به ویژه با تحریم های بین المللی، ایران دچار نوعی ضعف و عقب نشینی در جایگاه منطقه ای خود شود. اما با شرایط جدیدی که در منطقه حاکم شده، حتی خود عربستانی ها می گویند که تحریم ها اثری نداشته و به نوعی از عملکرد امریکا در قبال ایران راضی نیستند. سعودی ها بر این باورند که باید شیوه جدیدتری را اتخاذ کنند تا بتوانند اهداف خود را سریع تر به پیش ببرند. در سوریه نیز انتظاری که عربستان داشت تا دولت بشار اسد به سرعت دچار فروپاشی شود، برآورده نشد و همچنان شاهد هستیم که درگیری میان نیروهای اسد و معارضین ادامه دارد و عملا شاهد نوعی بن بست در مساله سوریه هستیم. با این وضعیت عربستان احساس می کند آنطور که باید و شاید به اهداف خود در منطقه دست پیدا نکرده و به همین دلیل مرحله جدیدی را برای اتخاذ مواضع رادیکال تر در قبال ایران و یا کشورهای همسوی با ایران آغاز کرده است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: سه شنبه 12 دی 1391 / بازانتشار: شنبه 16 دی 1391