موضع قاهره به ریاض نزدیک تر است تا تهران

دیپلماسی ایرانی: در حالی که شرایط مادی و دلایل سیاسی منشا رقابت بین عربستان سعودی و ایران است، موقعیت های ایدئولوژیکی و عوامل مذهبی نیز وجود دارد که به این رقابت شاخصه های عجیبی می دهد که از ذهن و هویت سیاسی طرف ها تراوش می کند.

خاورمیانه منطقه است که در آن هر حرکت سیاسی به نظر رقابتی می آید. منطقه ای که در آن هیچ کس بی رقیب نیست و جایی که کشور هایی وجود دارند که نمی توانند بدون رقیب باشند. در این میان دو نوع رقابت وجود دارد: رقابت علیه یک یا بیش از یک شخص مانند بازی شطرنج یا رقابت با یک نفر یا بیشتر از یک نفر بر سر چیزی، مانند دو با مانع. رقابت در خاورمیانه به طور کلی بیشتر شبیه نوع دوم است و در آن دو کشور برای نفوذ در این منطقه رقابت کرده و مقابل یکدیگر می ایستند. مانند آنچه هم اکنون بین جمهوری اسلامی و عربستان سعودی در جریان است.

روابط نسبتا خوب ایران و عربستان در جریان جنگ ایران و عراق در سال های 1980 تا 1988 به یک رقابت تبدیل شد، زمانی که عربستان سعودی کمک های مالی و دیپلماتیک خود را در اختیار حکومت عراق قرار دارد که در جنگ با ایران به سر می برد. پس از سال 1989، به دنبال  سیاست هایی که دولت های رفسنجانی و خاتمی دنبال کردند، روابط رو به بهبود گذاشت و برای مثال محمد خاتمی، نخستین رئیس جمهور ایران بود که در سال  1999به عربستان سعودی سفر کرد.

با این وجود حمله آمریکا به عراق و تحولات پس از آن و در نهایت بهار عربی و مداخله نظامی عربستان در بحرین، بار دیگر به این رقابت دامن زد. رقابت ایران و عربستان در منطقه یک جدال برای نفوذ در خاورمیانه است ، ضمن اینکه هر دو طرف می کوشند از دشمنی آشکار پرهیز کنند. به طور حتم این تنها رقابت منطقه ای برای افزایش نفوذ در خاورمیانه نیست و به موازات آن رقابت هایی به شکل های دیگر وجود دارد.

رقابت منطقه ای ایران و عربستان در یمن، فلسطین، عراق، لبنان و سوریه ادامه دارد. اما جبهه نخست رقابت، خلیج فارس است. رقابت بین عربستان و ایران در خلیج فارس که در طول سالیان گذشته همواره به شکل ابتکار عمل های سیاسی تدریجی و اتهام زنی ها ادامه داشته، به دنبال بهار عربی تشدید شد. در مارس 2011، نیرو های عربستان سعودی به بحرین اعزام شدند تا به سرکوب اعتراض ها در این کشور کمک کنند. در همین زمان شورای همکاری خلیج فارس ، ایران را به دخالت در امور داخلی بحرین متهم کرد. در مقابل جمهوری اسلامی نیز اتهام های مشابهی را به ریاض وارد کرد.

تازه ترین نمونه رقابت ایران و عربستان در مصر است. دولت های تهران و ریاض بر این باورند که مصر پس از حسنی مبارک نقش منطقه ای موثرتری ایفا خواهد کرد و جایگاه مهم تری در خاورمیانه را از آن خود می کند. هرچند عربستان در آغاز در موضع مخالف اعتراض ها علیه دولت حسنی مبارک قرار گرفت و پادشاه عربستان مخالفان مصری را فتنه خطاب کرد اما ریاض در صدد برقراری روابط نزدیک با قاهره است. برای مثال عربستان کمک مالی 4 میلیارد دلاری در اختیار مصر قرار داده است. ایران نیز روند مشابهی را در مقابل مصر به کار گرفته و در جهت بهبود روابط گام بر می دارد. مقامات جمهوری اسلامی آنچه در مصر رخ داده را بیداری اسلامی در خاورمیانه توصیف می کنند. ایران برای برقراری روابط صمیمانه با مصر تمایل زیادی دارد و بارها اعلام کرده آماده از سرگیری روابط دیپلماتیک به طور کامل است. در مقابل به نظر می رسد که مصر نیز به برقراری رابطه با ایران و عربستان علاقمند است. اما این واقعیت که محمد مرسی، رئیس جمهور مصر به عنوان مقصد نخستین سفر خارجی خود، ریاض را در نظر گرفت و موضعی نه چندان نزدیک به ایران در خصوص سوریه اتخاذ کرد، حاکی از آن است که در رقابت ایران و عربستان برای نفود در مصر، سیاست های قاهره به ریاض نزدیک تر است.

منبع: ژورنال ترکیش ویکلی

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: جمعه 8 دی 1391 / بازانتشار: دوشنبه 11 دی 1391