بلوف سیاسی یا تهدید جدی؟

دیپلماسی ایرانی: روسیه و ترکیه، این دو شریک تجاری که توانسته اند طی سالیان دراز روابط تجاری خود را به سی میلیارد دلار برسانند، این روزها شرایط شکننده ای را تجربه می کنند. شرایطی که حتی می تواند منافع اقتصادی دو کشور را نیز تحت تاثیر قرار دهد. آخرین جلوه این تنش در مکالمه تلفنی پوتین و اردوغان خودنمایی کرد. پوتین خطاب به اردوغان گفته است که مسکو ورود اولین سرباز ترک به خاک سوریه را تجاوز به خاک روسیه تلقی می کند و وارد عمل می شود. دیپلماسی ایرانی ابعاد این مسئله را در گفت و گو با دکتر بهرام امیراحمدیان بررسی کرده است:

آقای پوتین، رئیس جمهور در یک مکالمه تلفنی، رجب طیب اردوغان را تهدید کرده که در صورت ورود یک سرباز ترک به خاک سوریه، مسکو این اقدام را تجاوز به خاک خود قلمداد می کند و وارد عمل خواهد شد. این تهدید را تا چه حد جدی می بینید؟

من فکر می کنم آقای پوتین بر اساس یک ارزیابی خارج از توان صحبت می کند. اگرچه سوریه با روسیه قرارداد استراتژیک دارد اما به نظر نمی رسد روسیه توان آن را داشته باشد تا با استفاده از این قرارداد وارد ماجرا شود. تهدید ترکیه به معنای تهدید ناتو هم هست. روسیه توان آن را ندارد که با ناتو درگیر شود. بر اساس پیمان ناتو، مرز های کشورهای عضو، به منزله مرزهای ناتو است. بنابراین این که آقای پوتین گفته است اگر یک سرباز ترک وارد سوریه شود، روسیه وارد عمل خواهد شد، حرف درستی نیست. به نظر می رسد اخیرا آقای پوتین توان روسیه را بسیار بیش از حد واقعی برآورد می کند و فکر می کند که چون در سال 2008 وارد خاک گرجستان شدند و در آن جا علیه حاکمیت گرجستان عملیات نظامی انجام دادند، می توانند در ترکیه هم همان اقدام را انجام دهند. در حالی که شرایط ترکیه متفاوت است. از طرفی جامعه جهانی و اتحادیه اروپا و قدرت بزرگی مانند امریکا هم علاقمند است که مسئله سوریه پایان یابد. وتوی قطعنامه شورای امنیت از سوی چین و روسیه باعث ایجاد محدودیت هایی شده است. اما این که گفته می شود که سی هزار نفر از مردم سوریه توسط دولت آقای اسد به هلاکت رسیده اند، نکته مهمی است که می تواند مبنای وحدت نظرات جامعه بین المللی شود.

بنابراین به نظر می رسد برای آقای پوتین این نکته مثبتی نیست که بخواهد کسی را تهدید کند. چون الان دیگر شرایطی نیست که کشوری، بتواند کشور دیگر را تهدید کند. بهتر است که او به جای افزایش تنش، جلوی تنش ها را بگیرد. چون روسیه منابع درآمدی زیادی از طریق ترکیه دارد و ترکیه در آن جا سرمایه گذاری های زیادی دارد. گاز روسیه از طریق بنادر ترکی به اروپا صادر می شود و درآمد سرشاری را نصیب روسیه می کند. هم چنین روسیه و ترکیه روابط تجاری بسیار گسترده ای دارند که به بیش از سی میلیارد دلار می رسد. اگر این مناسبات به هم بخورد هر دو طرف ضربه اقتصادی قابل توجهی می خورند. شایسته نیست که چنین روابط تجاری خوب و رو به رشدی تحت تاثیر مسئله سوریه قرار بگیرد.

در صورت بروز جنگ احتمالی، روسیه چه امکانات جغرافیایی در اختیار دارد؟

همان طور که می دانید ترکیه و روسیه با یکدیگر مرز زمینی ندارند و تنها از طریق دریای سیاه به یکدیگر دسترسی دارند. ممکن است ناتو به دلیل این تهدید روسیه، مشکلاتی برای حرکت ناوگان های دریایی روسیه مستقر در دریای سیاه و گذر این ناوگان از تنگه بسفر و داردانل ایجاد کند. به عبارت دیگر اگر جنگی هم صورت بگیرد، روسیه قادر نخواهد بود ناوگان خود را حرکت دهد. چون هنگام عبور از این تنگه به منزله دشمن قلمداد می شود و نمی تواند از این تنگه ها استفاده کند.

آیا ترکیه واقعا می خواهد وارد جنگ با سوریه شود؟

من فکر می کنم که ترکیه به دلیل مسائل داخلی خود ناچار از انجام اقداماتی است. دولت سوریه یا توان کنترل مرزهای شمالی خود را ندارد یا دست کردها را برای فعالیت در این مناطق باز گذاشته است. در هفته های اخیر فعالیت پ ک ک بسیار گسترش یافته و مشکلات زیادی برای مردم و دولت سوریه ایجاد کرده است. این یک تهدید امنیت ملی برای ترکیه است. ترکیه این مسئله را از چشم سوریه می بیند که به کردها اجازه داده یا کردها از فرصت استفاده کردند و در خلاء قدرت در مناطق مرزی، قدرت گرفته اند. ترکیه معتقد است حالا که امنیت ترکیه از این ناحیه احساس تهدید می کند باید تهدید را در محل تهدید خنثی کند. چرا که دولت مرکزی قدرت اداره آن بخش را ندارد. ترکیه از این مسئله استفاده می کند. به همین دلیل به نظر می رسد این بیشتر یک بلوف سیاسی است تا یک تهدید جدی.

اقتصاد روسیه و ترکیه به هم تنیده است. مقامات روسی از تصمیم برای صدور گاز به آسیا به جای اروپا خبر داده اند. آیا این تصمیم می تواند ترکیه را تحت فشار قرار دهد؟

روسیه کشوری است که به قول مدودف اکثر درآمدهای ارزی ناشی از صادرات خود را از صادرات انرژی و مواد خام به دست می آورد. اگر روس ها بخواهند لوله گاز را از سمتی به سمت دیگر منتقل کنند، این به معنای آن نیست که می توانند این تصمیم را در کوتاه مدت عملی کنند. انجام این تصمیم بسیار زمان بر و هزینه بر است. علاوه بر این روسیه باید مشتری های بلند مدت در این منطقه برای خود پیدا کند تا سرمایه گذاری برای انتقال گاز مقرون به صرفه باشد.

نکته دیگر در این خصوص این است که در صورتی که روسیه بخواهد روی خود را به سمت آسیا بچرخاند، کدام قسمت از آسیا می تواند مقصد گاز روسیه باشد؟ باید به آسیای مرکزی یا چین رو کند. البته روسیه فکر می کند می تواند گاز خود را از سمت سیبری به چین و از آن جا به ژاپن انتقال دهد. بازارهای بزرگی در این منطقه وجود دارد که در استراتژی توسعه بازارهای گازی روسیه مورد توجه است. چون اروپا هم علاقمند نیست به همکاری های خود با روسیه ادامه دهد چون روسیه را شریک مطمئنی برای تامین انرژی اروپا نمی داند. اگر منظور هند و آسیای جنوبی هم باشد، برای این کشورها وارد کردن گاز از ایران یا ترکمنستان بسیار مقرون به صرفه تر است. به نظر می رسد خود روسیه در حال حاضر چنین توانی برای چرخش به سمت آسیا ندارد. بنابراین اگر صادرات گاز روسیه به ترکیه قطع شود، بیشتر از ترکیه، این روسیه است که متضرر خواهد شد. چون گزینه جایگزین تامین گاز برای ترکیه ایران و جمهوری آذربایجان است.

به همین سبب در شرایط کنونی به نظر می رسد حلقه مفقوده مدیریت بحران در منطقه عقلانیت است. باید با سوریه طوری رفتار کرد که طرفین متضرر نشوند. البته باید دید آقای اخضر ابراهیمی چه ابتکاری به خرج می دهد. هرچند در آغاز خود او گفته است که امکان موفقیت در این ابتکار بسیار کم است. باید دید طرحی که برای برقراری آتش بس مورد توافق دولت و معارضین سوری قرار گرفته است تا چه حد می تواند ادامه یابد؟ /12

انتشار اولیه : دوشنبه 8 آبان 1391/ بازانتشار: پنجشنبه : 11 آبان 1391