مسکو جایگزین نظامی واشنگتن در بغداد

دیپلماسی ایرانی : نوری مالکی نخست وزیر عراق روز هشتم اکتبر برابر با 17 مهرماه برای نخستین بار از زمان تصدی این پست به روسیه سفر می کند.درست در روزهایی که روسیه و امریکا در ستیز مستقیم سیاسی در خصوص بحران سیاسی در سوریه قرار دارند، آقای مالکی بار سفر می بندد تا به قول سخنگوی دولت در گفتگو با کرملین نشین ها ، به ارتقای سطح روابط سیاسی ، اقتصادی و نظامی با رقیب روزهای جنگ سرد با امریکا بیاندیشد. مالکی به دعوت ولادیمیر پوتین رئیس جمهور کشور میزبان به روسیه سفر کرده است .قرارداد نظامی هنگفتی که عراق با روسیه در جریان این سفر بست، تحلیل های بسیاری را در خصوص روابط آتی مسکو و بغداد بر سر زبان ها اندخته است. دیپلماسی ایرانی با دکتر علی اکبر اسدی کارشناس مسائل عراق در خصوص دلایل این سفر و اهداف پشت پرده عراقی ها گفتگویی داشت که در زیر می خوانید:

سابقه روابط دیپلماتیک میان عراق و روسیه به چه شکل است؟

از منظر تاریخی دو کشور عراق و روسیه روابط مهم و استراتژیکی با هم داشته اند، به ویژه پس از سال ۱۹۵۸ که نظام پادشاهی در عراق توسط عبدالکریم قاسم ساقط شد، نظام های سیاسی عراق به سمت اتحاد شوروی سابق گرایش پیدا کردند. در آن دوران کارکرد و نقش دولت های مختلف عراقی در ائتلاف های منطقه ای در قالب بلوک شرق قرار می گرفت و به ویژه در دوره بعد از آن نیز روابط گسترده و مهم سیاسی،اقتصادی و نظامی میان دولت عراق و اتحاد جماهیر شوروی سابق و همچنین پس از فروپاشی شوروی با دولت روسیه البته به شکل ضعیف تری برقرار بوده است.
بنابراین از منظر تاریخی دو کشور سوابق تعاملاتی مهمی دارند،اما پس از جنگ اول خلیج فارس که بعد از حمله عراق به کویت اتفاق افتاد، با توجه به اینکه شوروی به ائتلاف تحت رهبری امریکا پیوست روابط دو طرف تا حدی تضعیف شد.

رابطه روسیه با عراق صدام حسین حسنه بوده و همین مساله بر روی نگاه دولتمردان جدید عراقی به مسکو تاثیرگذار بوده است. اکنون چه شرایطی فضا را برای این نزدیکی دیرهنگام فراهم کرده است؟

در سال ۲۰۰۳ روسیه از مخالفین جدی حمله امریکا به عراق بود، به دلیل آنکه می دانست حمله امریکا به عراق سبب می شود که ساختار نظام سیاسی در این کشور تغییر پیدا کند که این تغییر رخ داد. همچنین نگرانی مهم دیگر این بود که ساختارهای نظامی- امنیتی این کشور که شرقی بودند نیز تغییر پیدا کرده و در نتیجه نفوذ روس ها در عراق به عنوان یکی از کشورهای کانونی خاورمیانه کم شود.
در دوره پس از صدام نیز در سال های ابتدایی به دلیل آنکه امریکایی ها در این کشور حضور داشته و مدیریت روند دولت سازی را برعهده داشتند، برای روسیه جای پای نفوذ و همکاری باقی نمانده بود. اما در مقطع اخیر و پس از خروج نیروهای امریکایی و بازیابی حاکمیت ملی در عراق وضعیت متفاوت شده است.
بر این اساس از یک سو روسیه همانند گذشته تمایل دارد که روابط خود را با عراق بهبود بخشد، عراقی که به عنوان بازیگر منطقه ای نقش فعال تری ایفا کرده و تلاش می کند تا همانند دهه های گذشته به یک قدرت منطقه ای تبدیل شود. در واقع روسیه تمایل زیادی دارد تا روابط خود را در سطح سیاسی، اقتصادی و حتی در عرصه تبادل تسلیحاتی با عراق گسترش دهد. به دلیل آنکه عراق بازیگر مهمی و تعیین کننده در خاورمیانه بوده و به رغم برخی چالش های کنونی، نقش افرینی منطقه ای آن در سال های پیش رو افزایش خواهد یافت. تحولات سوریه و مواضع روس ها در خصوص آن نشان دهنده آن است که روسیه درصد تاثیرگذاری بیشتر در خاورمیانه و از جمله مقابله با گسترش نفوذ آمریکا در آن است . بر این اساس نگاه روسیه به عراق و لزوم توسعه روابط با آن در قالب رویکرد خاورمیانه ای جدید روس ها بهتر قابل درک است.

با توجه به خروج نیروهای امریکایی از عراق ، آیا دولت نوری مالکی به دنبال یافتن جایگزینی برای امریکا در عراق پس از اشغال است؟میزان همکاری های دو کشور در چه حوزه هایی خواهد بود؟

امروزه روز عراق نیز به دنبال این است که روابط خود را با قدرت های بزرگ گسترش دهد. به رغم آنکه عراق با امریکایی ها توافقنامه ها و قراردادهای استراتژیک دارد، دولت نوری المالکی قصد ندارد تا خود را به روابط استراتژیک با امریکا محدود کند و یا به عبارت دیگر قصد دارد تا توازنی را در سیاست بین المللی خود ایجاد کند.
بر این اساس روسیه می تواند گزینه مهمی برای عراق باشد. در سفری که نوری المالکی به روسیه دارد، بحث خریدهای تسلیحاتی مطرح است و عراق قصد دارد تا با روسیه قراردادی حدود ۵ میلیارد دلار برای خرید جنگنده و تسلیحات دفاع هوایی منعقد کند. اما بقیه موارد و در بحث همکاری های اقتصادی و همچنین در مورد مسائل منطقه ای همانند بحران سوریه نیز مذاکراتی میان رهبران عراق و روسیه انجام خواهد شد.
عراق در حال حاضر نیازمند افزایش قدرت نظامی خود است و در بحث خرید تسلیحات در توافقاتی که با امریکا داشته بامحدودیت هایی روبرو شده است. به دلیل آنکه امریکایی ها همیشه شروطی گذاشته اند و عراق را محدود کرده اند. به عنوان مثال اگر سیاست منطقه ای عراق به گونه ای که خواست امریکاست، نباشد تسلیحات به عراق داده نمی شود و یا در سفری که بارزانی به امریکا داشته از امریکایی ها خواسته تا تسلیحات مورد مطالبه مالکی را به او ندهند. بنابراین با توجه به محدودیت هایی که عراق با آن مواجه است، ترجیح می دهد تا منابع تسلیحاتی خود را گسترش داده که روسیه یکی از گزینه های مهمی است که مورد توجه عراق است.

با چرخشی به مسائل داخلی عراق ، سخنان نوری مالکی در خصوص مخالفت با تکرار تجربه دولت ائتلافی در عراق را چگونه ارزیابی می کنید؟

وضعیت جاری عراق نشان دهنده این است که تشکیل یک دولت ائتلافی و یا دولت وحدت ملی که پس از انتخابات پارلمانی ۲۰۱۰ و با مشارکت گروه های پیروز در عراق تشکیل شد ، تجربه موفقی در این کشور نبوده است. چراکه دولت را با بحران ها و چالش های بسیار روبه رو کرده است. از یک سو اکراد و از سوی دیگر العراقیه به عنوان نماینده طیف سنی تنش های جدی را با دولت پیدا کردند. بر این اساس نوری المالکی، نخست وزیر عراق نیز در شرایطی قرار گرفته و بنابر مصالحی در تلاش است تا تنش را با برخی گروه ها کم کرده و پایه های دولت خود را تداوم بخشد.
در یک رویکرد کلی نوری المالکی در گذشته نیز بارها اعلام کرده است که دولت به شکل کنونی آن در عراق که ساختار سیاسی و نظامی آن دموکراسی پارلمانی توافقی است را قبول ندارد و آن را ناکارامد می داند.
در گذشته مالکی گفته بود که باید دولتی را تشکیل دهیم که مبتنی بر ائتلاف پیروز باشد، به دلیل آنکه دولت به شکل کنونی آن باعث ناکارآمدی و بحران های متوالی می شود. در حقیقت این رویکرد و دیدگاه کلی نوری المالکی است که در برهه فعلی نیز در اشکال جدید خود نمود پیدا می کند.
بنابراین از آنجایی که در دولت ائتلافی در چارچوب دموکراسی توافقی پیشبرد دولت مستلزم جلب توافق تمامی گروه هاست، این مساله سبب بحران می شود و باعث می شود تا دولت نتواند کارکرد خود را داشته باشد.بر همین اساس مالکی به شکل مبنایی با آن مخالف است و ممکن است در برهه ای از زمان و بر حسب مصلحت برای اینکه بتواند در خصوص تداوم دولت خود توافقی ایجاد کند، مجبور شود تا اختلافات خود را با برخی گروه ها کمتر کند، اما این موضوع به صورت زیربنایی به عنوان شیوه ای کانونی در تشکیل دولت مورد پذیرش مالکی نیست./ 14

انتشار اولیه : شنبه 15 مهر 1391 / بازانتشار : چهارشنبه 19 مهر 1391