عدم تعهد تا کجا با ماست؟

دیپلماسی ایرانی: این روزها مقامات و سران صد و بیست کشور عضو جنبش عدم تعهد به تهران آمده اند تا ریاست این جنبش را به مدت سه سال به ایران بسپارند؛ ریاستی که پیش از این در اختیار مصر و بعد از ایران در اختیار ونزوئلا قرار خواهد گرفت. رئیس جنبش عدم تعهد در کنار روسای سابق و لاحق تروئیکای عدم تعهد را تشکیل می دهند که وظیفه هماهنگی مواضع را به عهده دارد. در باب اهمیت ریاست ایران بر این جنبش و برگزاری نشست سران در تهران همین بس که جنبش عدم تعهد بعد از سازمان ملل متحد فراگیر ترین نهاد بین المللی است و فرصتی را در اختیار ایران قرار می دهد که با هماهنگ کردن موضع این کشورها، در جهت ایفای نقش فعال تر جنبش عدم تعهد در صحنه بین المللی گام بردارد.

اما نباید از این نکته غافل شد که در کنار هر فرصتی، الزامات و محدودیت هایی وجود دارد. ریاست ایران بر جنبش عدم تعهد نیز اگر چه فرصت بسیار مغتنمی برای ایران به حساب می آید اما الزاماتی با خود به همراه دارد که بی توجهی به این الزامات، منجر به از دست رفتن این فرصت خواهد شد. مجربین و کارکشتگان دیپلماسی و سیاست خارجی معتقدند اگر این الزامات مد نظر قرار نگیرند حتی ممکن است این فرصت منجر به ایجاد تهدیدی برای کشور میزبان شود. اما نکاتی که باید مورد توجه دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی قرار گیرد کدام است؟ کشور میزبان باید چه الزاماتی را رعایت کند؟ چگونه می توان از این فرصت حداکثر استفاده و بهره را برد؟

1.     الزامات میزبانی و ریاست؛ ایران میزبان صد و بیست کشور عضو جنبش عدم تعهد است که به تهران می آیند تا ریاست سه ساله جنبش را به این کشور تفویض کنند. بنابراین برگزار کنندگان نشست باید به این نکته توجه داشته باشند که با اجماع نظرات اعضا جلسات را پیش ببرند. رئیس جلسه سخنگوی اجماع نظرات اعضا است بنابراین نمی توان و نباید از این تریبون سوء استفاده کرد. اساسا فرصت طلبی و سخنگویی ملی در صحنه بین المللی موجب کاهش نقش یک کشور می شود و متاسفانه این در تضاد با تصویری است که دولت ها در داخل برای خود می سازند. برگزارکنندگان باید توجه داشته باشند که ریاست ایران بر جنبش عدم تعهد هیچ ربطی به سیاست داخلی ندارد، هیچ رقابت داخلی در آن مطرح نیست و اساسا حریف داخلی هم در این عرصه وجود ندارد.

2.     پرهیز از شعارزدگی؛ باید توجه داشت که شعارها و آرمان ها با تکرار محقق نمی شود. به نظر می رسد جنبش عدم تعهد در طول زندگی پنجاه و شش ساله خود بیش از آن که اقدام عملی در جهت هماهنگی کشورهای عضو انجام دهد، برای هماهنگی شعار داده است. بسیاری از کشورهای عضو اگر چه در قطعنامه ها و بیانیه های پایانی کنفرانس ها از خود همراهی نشان می دهند اما در موارد بسیاری در جهتی خلاف موضع گیری های جنبش عمل می کنند. یکی از دلایل این ناهماهنگی پررنگ بودن جنبه های شعاری غیر قابل تحقق در مواضع و بیانیه های جنبش است.

3.     عملگرایی. هیچ موضعی هر اندازه هم که سازنده و سنجیده باشد، بدون پیگیری و کار عملیاتی تاثیری در واقعیت نخواهد داشت. باید در صحنه بین المللی روی مواضع کار کرد  و آن ها را پیگیری کرد تا محقق شوند. تکرار شعاری مواضع تنها کاربرد داخلی برای کشورهای عضو دارد.

4.     عبارت بندی سنجیده(Wording)؛ کارشناسان طی دو روز نشست کارشناسی در سه کمیته، پیش نویس قطعنامه را آماده می کنند و این پیش نویس را در اختیار نشست وزرای خارجه قرار می دهند. وزرای خارجه قطعنامه چکش کاری می کند و همین قطعنامه در نشست سران تصویب می شود. انتخاب عبارات سنجیده طوری که بتواند نظر همه اعضا را تامین کند کاری سخت و پیچیده است که باید به آن توجه جدی کرد. بی توجهی به این مسئله باعث می شود قطعنامه انتهایی بعد از گذراندن اصلاحات نشست کارشناسان و وزرای خارجه، به متنی تبدیل خنثی شود.

5.     نقطه شکست ائتلاف؛ در هر ائتلافی باید نقطه آستانه و شکست را شناسایی کرد. جنبش عدم تعهد یک ائتلاف بین المللی است که در موارد بسیاری موضع گیری می کند. اما باید توجه داشت که کشورهای عضو اگر چه در جنبش با مواضع جنبش همراهی می کنند اما در عمل منافع خود را دنبال می کنند. ائتلاف سازی در جنبش عدم تعهد می تواند اهرم چانه زنی و فشار باشد اما قطعا نمی تواند به عنوان اهرم بازی نهایی مورد استفاده قرار گیرد. در بازی نهایی همه کشورها به دنبال منافع خود هستند. حساب کردن بر مواضع عدم تعهد و این مواضع را مبنای بازی در سطح بین المللی قرار دادن می تواند دستگاه دیپلماسی را دچار اشتباه در محاسبه کند و در نهایت خطرات و هزینه هایی را به کشور وارد سازد. /12