دیپلماسی شب‌های قدر

دیپلماسی ایرانی: در تقویم شرعی عربستان سعودی، همه ساله شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان شب قدر است. در تمامی مساجد این کشور، مراسمی که با ختم قرآن مجید همراه است بر پا می شود. در این شب در نماز مستحبی موسوم به نماز تراویح، حداقل سه جزء از قرآن قرائت می شود. مکه مکرمه در این شب پر ازدحام ترین شب سال  را سحر می کند. جمعیتی که در این شب در حرم مکی اجتماع می کنند بیش از شلوغ ترین ایام جح تمتع است و مسلمانان سنی مذهب که ثواب عمره مفرده را در دهه آخر ماه مبارک رمضان معادل یک حج می دانند، از داخل و خارج عربستان به سوی مکه سرازیر می شوند. معمولا در این شب تعدادی از سران و دولت مردان کشورهای اسلامی نیز برای حضور در مراسم شب قدر در مکه حضور می یابند.

 چند سالی است که سعودی ها از شب قدر و اجتماع مسلمانان در مکه و روحانیت دهه آخر ماه مبارک رمضان استفاده می کنند تا به زعم خود مشکلات و معضلات جهان اسلام را از طریق دیپلماتیک حل و فصل نمایند. نخستین بار در سال های اخیر دیپلماسی شب قدر در سال 2000 به کار گرفته شد و مکه شاهد برپایی مصالحه میان یمنی ها و سعودی ها بود تا به اختلافات و درگیری هایی که از سال 1994  برذ سر مسائل مررزی بین دو کشور جریان داشت، پایان دهند. این تجربه به مذاق سعودی ها خوش آمد زیرا توانستند بدون هیچ امتیازی به طرف یمنی به اختلافات مرزی هفتاد ساله خود با یمن خاتمه داده و سرزمین های متنازع علیها را برای همیشه به خاک خود منضم سازند. سعودی ها در سال 2006 نیز از احزاب  و شخصیت های عراقی دعوت کردند تا در شب قدر در مکه گرد هم آمده و مصالحه کنند. در این جلسه نمایندگان برخی گروه ها و شخصیت های مهم عراقی حضور نداشتند. حضرت آیت الله سیستانی که به این جلسه دعوت شده بود نماینده ای به مکه اعزام نکرد. هم چنین مقتدا صدر نیز در اجلاس مصالحه گروه های عراقی در مکه حضور نیافت. در فوریه 2007، اینبار فلسطینی ها دعوت شدند تا در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان در مکه به اختلافات خود پایان دهند. رهبران فتح و حماس میهمان دیپلماسی شب قدر در این سال در مکه بودند.

امسال نیز سعودی ها سران کشورهای اسلامی را به مکه دعوت کرده اند تا تحت شعار مصالحه و آشتی اسلامی درباره مشکلات و منازعات جاری میان کشورهای اسلامی به گفت و گو بنشینند. پرونده سوریه محور این اجلاس خواهد بود و سعودی ها در صددند برخی طرح ها و نظرات خود را به تایید سران کشورهای اسلامی برسانند. هم چنین قرار است به وضعیت مسلمانان میانمار نیز در این اجلاس توجه خاص شود. اما بیت القصید دیپلماسی شب قدر امسال وضعیت سوریه است. عربستان که از آغاز بحران در سوریه علیه نظام بشار اسد موضع گرفته و از تمامی امکانات سیاسی، تبلیغی و امنیتی خود برای سرنگونی بشار اسد استفاده کرده و حتی در مظان اتهام تسلیح مخالفان بشار اسد است، با دعوت نکردن از دولت سوریه به اجلاس مکه و پیشنهاد تعلیق عضویت این کشور در سازمان همکاری های اسلامی، نشان داد که بنا ندارد در این اجلاس به عنوان یک میزبان بی طرف برای بحران سوریه چاره جویی نماید. به جز ایران و الجزایر، وزیران خارجه 55 کشور اسلامی دیگر با پیشنهاد تعلیق عضویت سوریه در سازمان همکاری های اسلامی مخالفت نکرده اند و این مسئله هژمونی عربستان بر اجلاس های سازمان همکاری های اسلامی را نشان می دهد.

گذشته از میزان توفیق دیپلماسی سعودی ها در بهره برداری از قدسیت شب های قدر در منازعات سابق، به نظر می رسد توفیق آن ها در اجلاس امسال از تعلیق عضویت سوریه و چند توصیه کم اثر فراتر نرود. عدم انعطاف در رفتار دیپلماتیک سنتی سعودی ها باعث می شود که در بحران هایی هم چون بحران سوریه، که بازیگران متعددی را درگیر ساخته و به یک بحران بین المللی با ابعاد ژئوپلیتیک تبدیل شده، انتظار زیادی از تحرک دیپلماتیک آن ها ایجاد نشود.

حضور ایران در این اجلاس که نقطه مقابل عربستان در بحران سوریه است، توجه زیادی را به خود جلب کرده است. بدون حضور ایران یا با حضور ایران عربستان موفق خواهد شد عضویت سوریه را تعلیق کند اما دیپلماسی شب قدر که تم اصلی آن مصالحه و آشتی اسلامی است در کنار عوامل دیگر و محدودیت های دیپلماتیک عربستان که به آن اشاره رفت، باعث می شود که تصمیمات سران کشورهای اسلامی غیر منتظره و حاوی پیام های تندی نباشد که پیروزی یک طرف بر طرف دیگر تلقی شود .

برخی ناظران با بدبینی بیشتری  معتقدند که عربستان با برگزاری اجلاس مکه در فاصله اندکی تا اجلاس سران غیرمتعهد ها در تهران تصمیم دارد تا بر سطح مشارکت و تصمیمات اجلاس تهران اثر بگذارد. از این منظر تقریبا نیمی از کشورهای عضو جنبش غیر متعهدها، کشورهای اسلامی هستند که پس از گرد هم آیی مکه انگیزه زیادی برای حضور در اجلاس غیر متعهدها نخواهند داشت. هم چنین ممکن است عربستان سعودی تلاش کند با استفاده از ثقل کشورهای اسلامی در غیر متعهد ها، تصمیمات اجلاس مکه را به عنوان توصیه از طرف کشورهای اسلامی به اجلاس غیر متعهدها ارائه نماید./12