تقابل شیعه و سنی کار دست همسایگان داد

دیپلماسی ایرانی:  طی روزهای اخیر شاهد تنش در روابط عراق و ترکیه بوده ایم. تا حدی که سخنگوی وزارت خارجه عراق گفته است که این کشور در روابط خود با ترکیه بازنگری خواهد کرد. برای بررسی روابط ترکیه و عراق و تنش هایی که در سال اخیر در روابط دو کشور ایجاد شده باید به عقب برگردیم و رویکرد ترکیه را از ابتدای حمله امریکا به عراق در سال 2003 بررسی کنیم.

در سال 2003 که امریکا برنامه حمله به عراق را سازمان داد، ترکیه مخالف این کار بود. از جمله نمودهای این مخالفت در اختیار قرار ندادن محدوده سرزمینی ترکیه در اختیار امریکا برای حمله به عراق بود. چون ترکیه از نوع حکومتی که در عراق بود و شرایط این کشور چندان تهدیدی احساس نمی کرد. اما بعد از حمله امریکا به عراق ترکیه بسیار نگران بود که سمت و سوی تحولات عراق به کدام جهت است. وضعیت کردهای عراق به طور ویژه اصلی ترین دغدغه امنیتی ترکیه در قبال عراق بود. ترکیه سعی کرد با اقدامات مختلف از جمله ورود به خاک عراق و مورد هدف قرار دادن نیروهای پ ک ک که در شمال عراق بودند به نوعی این نگرانی ها را بر طرف کند.

اما ترکیه در یک مقطع به این نتیجه رسید که با رویکرد صرفا امنیتی نمی تواند در قبال تحولات عراق اقدام کند. بنابراین از یک طرف با دولت مرکزی عراق در دوره اول نوری المالکی وارد تعاملات جدی سیاسی و اقتصادی شد که روابط دو کشور را بسیار ارتقا بخشید و از طرف دیگر تلاش کرد با کردهای عراق تعاملات اقتصادی ایجاد کند که باعث گسترش نفوذ ترکیه در شمال عراق شود. اما در یک سال اخیر شاهد آن هستیم که تنش های جدی در روابط ترکیه و عراق به وجود آمده است.

به نظر می رسد که یکی از علل این تنش ها ورود منطقه به مرحله جدید است. در این مرحله جدید است که تنش های بین ترکیه و عراق معنا پیدا می کند. از منظر دولت عراق ترکیه در یک سال اخیر رویکرد خصمانه ای را نسبت به بغداد در پیش گرفته و تلاش می کند که به نوعی نظم سیاسی در عراق را مختل کند و به اقداماتی دست می زند که به زیان عراق و باعث تهدید ثبات سیاسی در این کشور است. ترکیه در حال حاضر طارق الهاشمی پناه داده است؛ کسی که دولت عراق معتقد است با گروه های تروریستی در پیوند بوده است. مقامات ترک مدام مسئولین عراقی را مورد انتقاد قرار می دهند و از نوع حکمرانی دولت نوری المالکی انتقاد می کند. از طرف دیگر با کردهای شمال عراق وارد نوعی از تعاملات شده که از نظر بغداد حاکمیت این کشور را مورد چالش قرار داده است. خرید نفت از کردهای شمال عراق یا سفر وزیر خارجه ترکیه به کرکوک از جمله مواردی است که بغداد به عنوان اقدامات منفی و خصمانه ترکیه قلمداد می کند. بر این اساس است که ایده بازنگری روابط با ترکیه مطرح شده است.

علاوه بر این مسائل دو جانبه، مسائلی مانند تحولات سوریه نیز در این خصوص دخیل بوده است. همان طور که می دانید ترکیه از تغییر رژیم در سوریه به شدت حمایت می کند و با توجه به مرزهای طولانی با سوریه، انواع حمایت ها را از مخالفان مسلح بشار اسد به عمل می آورد. در حالی که دولت عراق این اقدامات را مخل ثبات منطقه ای و ثبات درونی عراق می داند و با آن مخالف است. این رویکردهای متعارض در قبال سوریه نیز به اختلافات دوجانبه اضافه شده و باعث تشدید تنش ها شده است. به نظر می رسد ترکیه در شرایط جدید علاوه بر سوریه در صدد است که نفوذ خود را در عراق نیز گسترش دهد و به نوعی از تغییراتی در عراق حمایت می کند که باعث گسترش نفوذ این کشور در عراق شود.

در سطحی بالاتر، اختلافات و شکاف های شیعه و سنی نیز باید مورد توجه قرار گیرد. هرچند که در ظاهر امر ترکیه تاثیرگذاری این اختلافات را بر سیاست خارجی منطقه ای خود نفی می کند اما در لایه های زیرین سیاست خارجی ترکیه این بحث وجود دارد. ترکیه تلاش می کند که گروه های سنی در عراق و سوریه جایگاه بهتری پیدا کنند. این مسئله به طور مستقیم به رقابت های شیعه و سنی مرتبط است. تاثیر این عامل را نمی توان نادیده گرفت هرچند که این بحث در لایه های زیرین و مخفی سیاست خارجی ترکیه وجود داشته باشد./12