پنجره ای که برای تهران باز شد

دیپلماسی ایرانی : در اوج سال های جنگ سرد بود که برخی کشورها تصمیم به تاسیس جنبش عدم تعهد گرفتند، این جنبش در مقابل بلوک شرق و غرب و به عبارتی کمونیسم و کاپیتالیسم بنیان نهاده شد. از زمان تاسیس آن تا به امروز پانزده نشست برگزار شده که این بار تهران میزبان آن است.تهران در حالی میزبانی این نشست را عهده دار است که فضای منطقه ای در جهان عرب و شمال آفریقا تحت تاثیر تحولات یک سال و نیم گذشته و ماجراهای امروز سوریه ، معادلات قدرت و سیاست را تا حد قابل توجهی تغییر داده است دکتر حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل بی الملل در گفتگو با دیپلماسی ایرانی تاکید دارد که این اجلاس فرصت بسیار مغتنمی برای ایران خواهد بود تا هم جایگاه بین المللی خود را و همچنین تاثیرگذاری بر این جنبش را ارتقاء بخشد:

جایگاه جنبش عدم تعهدها در شرایط امروز چیست؟

این جنبش با توجه به دیدگاه بنیانگذاران آن که مهم ترینشان جواهر لعل نهرو نخست وزیر وقت هند با کمک همفکرانش که در آن دوران جمال عبدالناصر رئیس جمهور وقت مصر، سوکارنو رئیس جمهور وقت اندونزی و قوام نکرومه رهبر غنا بودند، مطرح شد تا کشورهای عضو در مقابل دو قطب قدرت در آن دوران که امریکا و شوروی بود، راه سومی را در پیش گیرند. بنابراین ماهیت جنبش عدم تعهد عمدتا سیاسی است. زمانی که قصد داشته باشیم جایگاهی برای آن تعریف کنیم، باید نگاه ما نگاهی سیاسی باشد. به عنوان مثال میزان تاثیرگذاری آن در نظام بین الملل کنونی چه میزان است؟ بنابراین باید توجه داشته باشیم که امروزه تعریف جایگاه سیاسی کشورها و یا سازمان ها باید به گونه ای باشد که از نظر قدرت تصمیم سازی تا چه میزان تاثیرگذار هستند.

جنبش عدم تعهد علیرغم آنکه 120 کشور عضو داشته و 18 کشور هم عضو ناظر دارد که این تعداد بیش از سه چهارم اعضای سازمان ملل است، اما تاثیرگذاری آن به معنای تعیین کننده بودن در نظام بین الملل بسیار اندک است. دلیل اصلی آن است که کشورهای قدرتمند اقتصادی و صاحب نفوذ از نظر حق وتو در سازمان ملل عضو این جنبش نیستند و در حقیقت این کشورها نظام قدرت را مصادره کردند. شاید بتوان گفت برخی از کشورها همانند چین و بزریل که عضو ناظرند، می توانند با عضویت کامل و نقش آفرینی بیشتر جایگاه تاثیرگذاری این جنبش را در سطح بین المللی بالا برند.

بحث دیگری که از گذشته مطرح بوده این است که شورای امنیت سازمان ملل تجدید ساختار شود و اعضای خود را از 15 به 20 کشور افزایش دهد و کشورهایی همانند هند، برزیل، آلمان و افریقای جنوبی به دنبال این بودند که کرسی دائم در این شورا بدست آورند. به باور من جنبش عدم تعهد زمینه مساعدی دارد که کرسی خاصی را به جنبش به عنوان واحد حقوقی اختصاص دهند، یعنی عضو حقوقی سازمان ملل بتواند حوزه دائمی را در سازمان ملل بدست آورد.

در نتیجه باید اقداماتی انجام داد که میزان تاثیرگذاری جنبش عدم تعهدها را در سطح بین المللی از حدی که امروزه وجود دارد، افزایش داده و به سطحی ارتقا دهد که مورد قبول 120 کشور عضو باشد، چرا که این سطح از تاثیرگذاری بسیار اندک و ناچیز است.

در دورانی که این جنبش شکل گرفت دراوج جنگ سرد بود که در جهت مقابله با این دو قدرت در دنیا به وجود آمد، با توجه به اینکه دوران بلوک شرق و غرب به پایان رسیده است آیا وجود جنبش عدم تعهدها را کارایی دارد؟

نظرهای کاملا متفاوتی در این مورد وجود دارد:

یکی از نظرها این است که فلسفه وجودی جنبش عدم تعهد نفی قدرت بلوک غرب و شرق سابق بود و حال که دیگر این بلوک ها از بین رفته و دنیا به سمت چند قطبی شدن، یا بی قطبی شدن و به زعم برخی نیز تک قطبی شدن پیش می رود، در هر سه وجه آن موضوع جنبش عدم تعهد و فلسفه وجودی آن هنوز از بین نرفته است. چراکه فلسفه وجودی این جنبش بر اساس آنچه که نهرو در سال ۱۹۵۴ مطرح کرد بنا شده و در آن زمان این ایده و تفکر وجود داشت که باید راه سومی ایجاد کرد. نظام سلطه امروزه راه دومی ندارد و نظامی حاکم بوده که مبنای آن قدرت است و هر کشور که قدرتمندتر است تاثیرگذاری بیشتری خواهد داشت. مولفه های این قدرت در گذشته نظامی بود اما امروزه جنبه های اقتصادی و علمی و بسیاری مسائل دیگر نیز وجود دارد. آنچه که مهم است این موضوع می باشد که جنبش عدم تعهد در فلسفه جدید خود راهی را طرح می کند که جدای از نظام سلطه که مبنای آن قدرت است وجود دارد.

کشورهای کوچکی همانند سنت کیتس ونویس که بسیار کوچک هستند تا کشور هند که بیش از یک میلیارد جمعیت دارد عضو جنبش عدم تعهدها هستند. زمانی که مجموع کشورها درون سازمانی قرار گرفته و برنامه ریزی مشترکی داشته باشند و بتوانند اهداف مشترک ایجاد کرده و به اجرا درآورند میزان تاثیرگذاری آنها در سطح بین الملل بیشتر خواهد بود. بدین معنا که جنبش عدم تعهد فضایی را به وجود می آورد که کشورها می توانند از این تشکل استفاده کرده تا میزان تاثیرگذاری بین المللی خود را افزایش دهند.

در شرایط خاص منطقه، میزبانی ایران را در برگزاری این اجلاس چگونه ارزیابی می کنید؟

اجلاس جنبش عدم تعهدها بزرگترین اجلاس بین المللی است که در تاریخ ایران پیش از انقلاب و پس از آن برگزار می شود. ایران باید به خوبی از این فرصت تاریخی استفاده کند. با میزبانی این نشست، ایران می تواند نشان دهد برخلاف تبلیغاتی که شده ایران در انزواست و جامعه بین الملی آن را قبول ندارد،نقشی پویا در معادلات ایفا می کند. همین امر که ۱۲۰ کشور در تهران و در این اجلاس شرکت می کنند به نفع ایران خواهد بود. یعنی به هر میزانی که تعداد شرکت کنندگان بیشتر باشد ایران ثابت می کند آنچه قدرت های جهانی القا می کنند بیشتر این است که خود را معیار تمامی کشورها می دانند.

اجلاس تهران که در سه سال آینده رهبری جنبش عدم تعهدها را به تهران واگذار می کند، به نظر فرصت مغتنمی است تا بتواند از راهکارهای متعددی که می توان درباره آن صحبت کرد، سطح این جنبش را ارتقا دهد. یکی از راهکارهای ایران این است که با ترغیب کشورهایی همچون چین و بزریل آنها را به عضویت کامل این جنبش درآورد و یا کشوری همچون آرژانتین که عضو کامل بوده و امروز عضو ناظر شده است باز هم به عضویت کامل درآید. به عبارت دیگر کشورهایی که از نظر اقتصادی جایگاه خوبی دارند، باید به این فضا بازگردند.

باید به این نکته هم توجه داشته باشیم که صرفا برگزاری این اجلاس شرط لازم است اما کافی نیست، چراکه ایران در طول سه سال آینده رهبر جنبش عدم تعهد خواهد بود به دلیل آنکه این اجلاس هر سه سال یکبار برگزار می شود. بنابراین باید روند کلی به گونه ای سازماندهی شود که دیپلماسی ایران در طول این سه سال فعال باشد و از این فرصت استفاده کند. ایران از این طریق هم می تواند جایگاه خود را در جامعه جهانی ارتقا داده و همچنین میزان تاثیرگذاری این جنبش را نیز در سطح جهانی افزایش دهد.

این مساله که ایران از روسیه و ترکیه در این اجلاس دعوت کرده است با توجه به اینکه هدف تاسیس آن از ابتدا در مقابل بلوک شرق و غرب بودن مطرح شده، چه معنایی می تواند داشته باشد؟

همیشه این رویه وجود داشته که برخی از کشورها به شکل مهمان در اجلاس ها شرکت داشتند، بدین معنا که رهبران کشورها را به تشخیص کمیته برگزار کننده نشست، به عنوان مهمان به اجلاس دعوت می کنند. حضور این مهمان ها می تواند رابطه میان جنبش عدم تعهد و سازمان های بین المللی را تقویت کند، به دلیل آنکه تعداد ۹ سازمان بین المللی هم با این جنبش همکاری دارند. در نتیجه برخی اجلاس ها مهمان های ویژه دعوت می کنند، به باور من حضور پوتین، رئیس جمهوری روسیه و اردوغان نخست وزیر ترکیه می تواند تاثیر گذاری اجلاس را بالا ببرد به دلیل آنکه فرصت مغتنمی است که در حاشیه این اجلاس میان رهبران جنبش عدم تعهد با ترکیه  و روسیه ملاقات هایی انجام شود و در این ملاقات ها مساله سوریه که مساله مشترک ایران، روسیه و ترکیه است مورد بحث قرار گیرد که از اهمیت بالایی برخوردار است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۴

انتشار اولیه : شنبه 21 مرداد 1391 / بازانتشار : چهارشنبه 25 مرداد 1391