منافع اقتصادی یا پیمان استراتژیک؟

دیپلماسی ایرانی : مثلث جدید ایران، ترکیه و سوریه شکل دیگری به خود گرفته است. بحران سوریه توانسته تا اندازه ای دوستی ایران و ترکیه که همیشه در منطقه برای دو کشور از سطح بالایی برخوردار بوده را تحت الشعاع قرار دهد. تهران به آنکارا در مورد اقدام نظامی به سوریه هشدار داده است که در صورت اقدام نظامی آنکارا علیه سوریه در حقیقت با ایران مقابله کرده است. سوریه که در راس این مثلث قرار دارد سبب شده تا ایران میان این دو کشور یکی را انتخاب کند. دیپلماسی ایرانی با دکتر بهرام امیراحمدیان، کارشناس مسائل ترکیه، در خصوص هشدار ایران به ترکیه و پیامدهای بحران سوریه بر روابط تهران و آنکارا گفتگویی داشته است که در زیر می خوانید:

هشدار ایران به آنکار در مورد اقدام نظامی ترکیه به سوریه را چگونه ارزیابی می کنید؟

در این روزها موضوع سوریه بسیار پیچیده شده است. چرا که از یک بحران داخلی به بحرانی منطقه ای و پس از آن به بحران جهانی تبدیل شده است. به دلیل آنکه از یک سو اتحادیه اروپا و ایالات متحده امریکا و از سوی دیگر کشورهای منطقه و در داخل خاک سوریه نیز نیروهای داخلی درگیر این بحران شده اند.

به باور من همانطور که ترکیه به خودش اجازه می دهد تا در مساله سوریه دخالت کند و البته ادعا می کند که همسایه بلامنازع این کشور است، اعراب هم در این موضوع دخالت می کنند و ادعا دارند که این کشور عضو اتحادیه عرب است و کشورهایی همچون عربستان و قطر به معارضین کمک تسلیحاتی می کنند.

بنابراین طبیعی است ایران که منافع حیاتی در این کشور دارد و سوریه متحد استراتژیکش بوده و در جبهه مقاومت فلسطین رودروی رژیم صهیونیستی است، در مورد وضعیت سوریه حساس باشد. در نتیجه هرکدام از این کشورها منافعی در سوریه دارند که با این بحران به خطر می افتد و نمی توانند عکس العمل نشان ندهند. شاید طولانی شدن این بحران نیز به جهت تعدد بازیگران صحنه باشد که به این شکل ادامه دار شده است.

از این منظر طبیعی است زمانی که منافع ایران به خطر بیفتد، این کشور نسبت واکنش نشان داده و موضع گیری کند.

همانطور که می دانید چند روزی است که نیروهای نظامی ترکیه در مرزهای سوریه مانور می دهد و ممکن است که دست به حمله بزند، چنین رویکردی دولت بشار اسد را تهدید می کند و از این رو ایران نیز اعلام موضع کرده و خواستار دور شدن ترکیه از اقدام نظامی شده است.

ایران اعلام کرده که در صورت اقدام نظامی علیه سوریه، تفاهم نامه دو جانبه دفاعی میان ایران و سوریه فعال خواهد شد، این تفاهم نامه چیست و فعال شدن آن به چه معناست؟

به دلیل آنکه سوریه به نوعی متحد استرتژیک ایران است، در این تفاهم نامه گفته شده که اگر تمامیت ارضی کشور دوست تهدید شود، همکار استراتژیک آن به کشور تهدید شده کمک خواهد کرد.

به عنوان مثال در پیمان ناتو که حدود 29 کشور عضو دارد، اگر به مرز هر کدام از اعضا تجاوز شود، در حقیقت تجاوز به خاک تمامی اعضاست و باید نسبت به آن موضع گیری کرده و آن کشور کمک کنند. همانند موردی که یک فروند هواپیمای ترکیه بر فراز خاک سوریه توسط دولت این کشور منهدم شد و این مساله باعث شد ترکیه از ناتو درخواست برگزاری جلسه برای تصمیم گیری در این مورد و مقابله  با آن کند.

طبیعی است تفاهم نامه ای که ایران با سوریه امضا کرده است تعهداتی را برای طرفین ایجاد می کند. البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که این یک تفاهم نامه نیست بلکه یک قرارداد است زیرا تفاهم نامه تا زمانی که تبدیل به قرارداد نشود ضمانت اجرایی ندارد. بنابراین اگر میان ایران و سوریه تفاهم نامه ای تنظیم شده، الزام آور نیست، اما در قرارداد سطوح انتظارات مشخص شده است و بنابراین اگر طرفی تهدید شود از هم پیمان خود تقاضای کمک خواهد کرد. از این منظر هشدار ایران به ترکیه را باید مورد بررسی قرار داد که اگر منافع همپیمانش در خطر بیفتد، طرف دیگر این درخواست کمک را پاسخ خواهد داد.

شما به مثالی درباره ناتو اشاره کردید، آیا می توان از منظر ترکیه عضو ناتو هم به مداخله این کشور در مساله سوریه نگاه کرد؟

از آنجایی که ترکیه عضو ناتوست اگر مرزهای این کشور از طریق بحران سوریه تهدید شود، ترکیه می تواند این موضوع را در ناتو مطرح کند. اگر ایران بخواهد در مقابل این عمل وارد ماجرا شده و پاسخ دهد، به نظر می رسد که از یک سو معادله ایران و ترکیه مطرح شود و از سوی دیگر مساله ایران و  ناتو.

بنابراین به نظر می رسد که برای چنین مواقعی لازم است که تدابیر دیگری برای هر اقدامی که بتواند منافع ایران را تامین کند، اندیشیده شود.

هر اقدامی که ایران انجام می دهد از سوی مسئولین مورد بررسی قرار می گیرد، اما ترکیه عضو ناتوست که پیچیدگی این بحران را بیشتر می کند. بدین معنا که سوریه با ناتو هم مرز است، همانطور که ایران با ناتو هم مرز است. بنابراین کنش و واکنش بحران در مرز ترکیه با مرز اردن، عراق و لبنان متفاوت است. هر کدام از آنها ویژگی خاص خود را داشته و بنابراین هر نوع عکس العمل از دقت خاصی برخوردار است.در نتیجه اعلام موضع کردن و هر نوع عکس العمل باید با تدابیر لازم همراه باشد.

با توجه به رابطه دوستی که میان ایران و ترکیه وجود دارد به نظر شما تا چه اندازه این تهدیدها جدی است؟

ترکیه همسایه ایران است و سطح مناسبات میان دو کشور بسیار گسترده است. طبیعتا این سطوح روابط را در ارتباط با بحران سوریه به گونه ای در نظر خواهند گرفت. در نتیجه ارزش استراتژیک سوریه با ارزش اقتصادی ترکیه موازنه می شود که کدامیک برای ایران حیاتی تر و ترجیح با کدامیک خواهد بود.

باید اضافه کرد که مساله سوریه بسیارمهم است و می تواند ازجنبه های مختلف مورد بررسی قرار گیرد. در ایران دیده نشده که دایره های تحقیقاتی به این مساله بپردازند و از جنبه های مختلف مورد مطالعه قرار بگیرد تا از این طریق به دولت کمک کنند و در نهایت ایران بتوانند موضع درستی اتخاذ کند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه : چهارشنبه 11 مرداد 1391/ بازانتشار: دوشنبه 16 مرداد 1391